Когнитивная психология (Когнитивдик психология)

Когнитивная психология

Введение

Когнитивная психология возникла в конце 50-х — начале 60-х годов XX века. 11 сентября 1956 года в Массачусеттском технологическом институте собралась специальная группа Института электрической и электронной инженерии, занимающаяся информационной теорией. Считается, что эта встреча положила начало когнитивной революции в психологии.
У когнитивного направления в психологии нет “отца-основателя”, как, например, у психоанализа. Однако мы можем назвать имена ученых, которые заложили своими работами фундамент когнитивной психологии. Джордж Миллер , Джером Брунер, Ульрик Найссер, Джордж Келли , Герберт Саймон, Аллен Ньюэлл, Ноам Хомски, Дэвид Грин , Джон Свитс.
Джордж Миллер и Джером Брунер в 1960 г. организовали Центр когнитивных исследований, где разрабатывали широкий круг проблем: язык, память, перцептивные процессы и процессы образования понятий, мышление и познание . 22 августа 1966 года была опубликована книга Джерома Брунера «Изучение когнитивного развития» (англ. «Studies in Cognitive Growth»). В 1967 г. Ульрик Найссер опубликовал книгу “Когнитивная психология”, в которой попытался конституировать новое направление в психологии. 1976 г. У. Найссер «Познание и реальность».

Когнитивная психология — это научное изучение мыслящего разума; она касается следующих вопросов:

• Как мы обращаем внимание на информацию о мире и собираем ее?

• Как мозг сохраняет и обрабатывает эту информацию?

• Как мы решаем проблемы, думаем и формулируем свои мысли с помощью языка?

Когнитивная психология охватывает весь диапазон психических процессов — от ощущения до восприятия, нейронауки, распознавания паттернов, внимания, сознания, научения, памяти, формирования понятий, мышления, воображения, запоминания, языка, интеллекта, эмоций и процессов развития; она касается всевозможных сфер поведения.

Основные предпосылки ее возникновения:
— неспособность бихевиоризма и психоанализа объяснить поведение человека без обращения к элементам сознания;
— развитие связи и кибернетики;
— развитие современной лингвистики.

В конце 70-х — начале 80-х годов в рамках когнитивной психологии появилось движение за «новый взгляд» в психологии, то есть принятие компьютерной метафоры (или рассматривание психики человека по аналогии с функционированием компьютера), абсолютизация роли знаний в поведении человека.
Осознанию своего предмета и метода когнитивная психология обязана Найссеру и его книге «Когнитивная психология» (1967). Как и Пиаже, доказывал решающую роль познавательного компонента в структуре психики, в деятельности людей. Найссер определил познание как процесс, при помощи которого входящие сенсорные данные подвергаются различным видам трансформации для удобства их накопления, воспроизведения и дальнейшего использования. Он предположил, что когнитивные процессы лучше всего изучать, моделируя информационный поток, проходящий через различные стадии трансформации. Для объяснения сути происходящих процессов предложил термины: «иконическая память», «эхоическая память», «преднастроечные процессы», «фигуративный синтез», и разработал методы их изучения - визуальный поиск и селективное наблюдение. Первоначально он также занимался исследованием «искусственного интеллекта», но позже критиковал (за узость) - недооценивается обилие информационных стимулов, которые получает человек.

Жан Пиаже (1896-1980) - яркий представитель когнитивного направления и детской психологии в целом, объединивший биологию с наукой о происхождении знания (эпистемологией). Ж. Пиаже, ученик П. Жане, в начале XX века работал вместе с А. Бине и Т. Симоном в их парижской лаборатории по разработке тестов. Затем возглавлял Институт Жан Жака Руссо в Женеве и Международный центр генетической эпистемологии. Его привлекали не нормативы, а закономерности ошибочных ответов, и он применил метод клинической беседы или зондирующего интервью, чтобы выявить, что скрыто за неправильным ответом, а в анализе использовал логические модели.

Развитие интеллекта Ж. Пиаже рассматривает как форму адаптации к среде путем уравновешивания ассимиляции и аккомодации, усвоения информации и совершенствования схем, способов ее переработки. Это позволяет человеку выжить как биологическому виду. При этом, подчеркивая роль собственных усилий ребенка, Ж. Пиаже явно недооценивал влияния взрослых, социальной среды.

Развитие интеллекта, по Ж. Пиаже, проходит четыре стадии.

I. Сенсомоторный интеллект (от 0 до 2 лет) проявляется в действиях: усваиваются схемы рассматривания, хватания, круговые реакции, когда младенец повторяет действие, ожидая, что повторится и его эффект (бросает игрушку и ждет звук).

П. Дооперациональная стадия (2-7 лет). Дети усваивают речь, но словом объединяют и существенные, и внешние признаки предметов. Поэтому их аналогии и суждения кажутся неожиданными и нелогичными: ветер дует потому, что деревья качаются; лодка плавает потому, что маленькая и легкая, а корабль плавает потому, что большой и сильный.

III. Стадия конкретных операций (7-11 лет). Дети начинают рассуждать логически, могут классифицировать понятия и давать определения, но все это на конкретных понятиях и наглядных примерах.

IV. Стадия формальных операций (от 12 лет). Дети оперируют абстрактными понятиями, категориями «а что будет, если...», понимают метафоры, могут принимать в расчет мысли других людей, их роли и идеалы. Это - интеллект взрослого.

Для иллюстрации когнитивной теории развития Ж. Пиаже предложил знаменитый эксперимент на понимание феномена сохранения. Понимание сохранения вещества (объема, количества) при изменении формы, расположения, внешнего вида есть отделение существенных свойств предмета от несущественных. Детям показывали два стакана с подкрашенной водой и спрашивали, одинаковое ли количество воды в двух стаканах. После того как ребенок соглашался, воду из одного стакана переливали в более высокий и узкий. Вновь задавали тот же вопрос. Дети до 6-7 лет говорили, что в высоком стакане воды больше. Даже если переливание повторяли несколько раз - все равно говорили, что в узком стакане больше. Только 7-8-летние замечали одинаковый объем. И это повторялось в разных странах и культурах.

Т еория структурного баланса Фрица Хайдера. Основное положение этой теории гласит: люди склонны развивать упорядоченный и связный взгляд на мир; в этом процессе они строят некую “наивную психологию”, стремясь понять мотивы и установки другой личности. Наивная психология стремится к внутреннему балансу воспринимаемых человеком объектов, внутренней непротиворечивости. Дисбаланс вызывает напряжение и силы, которые ведут к восстановлению баланса. Баланс, согласно Хайдеру, это не состояние, которое характеризует реальные отношения между объектами, но только восприятие человеком этих отношений. Основная схема теории Хайдера: Р – О – Х, где Р – воспринимающий субъект, О – другой (воспринимающий субъект), Х – объект, воспринимаемый и Р и О. Взаимодействие этих трех элементов составляет некоторое когнитивное поле, и задача психолога заключается в том, чтобы выявить, какой тип отношений между этими тремя элементами является устойчивым, сбалансированным, и какой тип отношений вызывает чувство дискомфорта у субъекта (Р) и его стремление изменить ситуацию.

Т еория коммуникативных актов Теодора Ньюкома распространяет теоретические положения Хайдера на область межличностных отношений. Ньюком полагал, что тенденция к балансу характеризует не только интраперсональную, но и интерперсональную системы отношений. Основное положение этой теории выглядит следующим образом: если два человека позитивно воспринимают друг друга, и строят какие либо отношения к третьему (лицу или объекту), у них возникает тенденция развивать сходные ориентации относительно этого третьего. Развитие этих сходных ориентаций может быть усилено за счет развития межличностных отношений. Консонантное (сбалансированное, непротиворечивое) состояние системы возникает, как и в предыдущем случае, когда все три отношения позитивны, либо одно отношение позитивно и два негативны; диссонанс возникает там, где два отношения позитивны и одно негативно.

Т еория когнитивного диссонанса Леона Фестингера является, пожалуй, наиболее известной широкому кругу людей когнитивной теорией. В ней автор развивает идеи Хайдера, касающиеся отношений баланса и дисбаланса между элементами когнитивной карты мира субъекта. Основное положение этой теории следующее: люди стремятся к некоторой внутренней согласованности как к желаемому внутреннему состоянию. В случае возникновения противоречия между тем, что человек знает, или между тем, что он знает и тем, что он делает, у человека возникает состояние когнитивного диссонанса, субъективно переживаемое как дискомфорт. Это состояние дискомфорта вызывает поведение, направленное на его изменение – человек стремится вновь достичь внутреннего непротиворечия.

Диссонанс может возникать:

1. из логической непоследовательности (Все люди смертны, но А будет жить вечно.);

2. из несоответствия когнитивных элементов культурным образцам (Родитель кричит на ребенка, зная, что это нехорошо.);

3. из несоответствия данного когнитивного элемента какой-то более широкой системе представлений (Коммунист на выборах президента голосует за Путина (или Жириновского);

4. из несоответствия данного когнитивного элемента прошлому опыту (всегда нарушал правила дорожного движения – и ничего; а сейчас оштрафовали!).

Выход из состояния когнитивного диссонанса возможен следующим образом:

1. через изменение поведенческих элементов когнитивной структуры (Человек престает покупать продукт, который, по его мнению, слишком дорогой (некачественный, немодный и т.д.);

2. через изменение когнитивных элементов, относящихся к среде (Человек продолжает покупать некоторый продукт, убеждая окружающих, что это – то что надо.);

3. через расширение когнитивной структуры таким образом, чтобы в нее вошли ранее исключавшиеся элементы (Подбирает факты, свидетельствующие о том, что вот В, С и Д покупают такой же продукт – и все отлично!).

Т еория конгруэнтности Ч. Осгуда и П. Танненбаума описывает дополнительные возможности выхода из ситуации когнитивного диссонанса. Согласно этой теории, возможны другие варианты выхода из состояния диссонанса, например, через одновременное изменение отношения субъекта и к другому субъекту, и к воспринимаемому объекту. Делается попытка предсказания изменений отношений (аттитюдов), которые произойдут у субъекта под влиянием стремления восстановить консонанс внутри когнитивной структуры.

Основные положения теории: а) дисбаланс в когнитивной структуре субъекта зависит не только от общего знака отношений, но и от их интенсивности; б) восстановление консонанса может быть достигнуто не толь за счет изменения знака отношения субъекта к одному из элементов триады “Р,О,Х”, но и путем одновременного изменения и интенсивности и знака этих отношений, причем – одновременно к обоим членам триады.

Основные положения когнитивной психологии.

Современный когнитивизм трудно определить как единую школу. Широкий спектр концепций, относимых к данной ориентации, объединяет известная общность теоретических источников и единство концептуального аппарата, посредством которого описывается достаточно четко определенный круг феноменов.

Основная цель этих концепций – объяснить поведение при помощи описания преимущественно познавательных процессов, характерных для человека. Главный акцент в исследованиях делается на процессы познания (cognition - познание), “внутренние” характеристики человеческого поведения.

Основные направления исследований:

а) изучение процессов перцепции, в том числе, социальной;

б) изучение атрибутивных процессов;

в) изучение процессов памяти;

г) изучение построения когнитивной картины мира;

д) изучение бессознательного познания и восприятия;

е) изучение познания у животных и т.д.

Основным методом для данного научного направления является лабораторный эксперимент.

Основные методологические установки исследователей следующие:

1. источник данных – ментальные образования;

2. познание определяет поведение;

3. поведение как молярный (целостный) феномен;

Главная посылка: впечатления индивида о мире организуются в некоторые связные интерпретации, в результате чего образуются определенные связные идеи, верования, ожидания, гипотезы, которые регулируют поведение, в том числе, социальное. Таким образом, это поведение полностью находится в контексте ментальных образований.

Основные понятия направления: когнитивная организация – процесс организации когнитивной структуры, осуществляющийся под воздействием внешнего стимула (или воспринятого внешнего стимула); frame of reference - “понятийная рамка”, масштаб сравнения (рассмотрения) воспринятых объектов; понятие образа (целого), понятие изоморфизма (структурного подобия между материальными и психическими процессами), идея господства “хороших” фигур (простых, уравновешенных, симметричных и т.д.), идея поля – взаимодействия организма и среды.

Основная идея направления: когнитивная структура человека не может находиться в несбалансированном, дисгармоничном состоянии, а если это все же имеет место, у человека немедленно возникает стремление изменить это состояние. Человек ведет себя таким образом, чтобы максимизировать внутреннее соответствие его когнитивной структуры. Эта идея связана с концептами “логического человека”, “рационального человека” или “экономического человека”.

Сегодня понятие "когнитивная наука" отнюдь не ограничивается изучением познания в классическом смысле. Появляются новые направления, например, среди психологических наук это: когнитивная психология эмоций, изучающая взаимосвязи познания и эмоций; социальная когнитивная наука, в которой рассматриваются все аспекты познания индивида, входящего в сообщество. Существуют когнитивная психофизиология и когнитивная нейронаука. На стыке науки и практики появилось направление нейроэкономики и нейромаркетинга - изучение реакции потребителей на те или иные особенности продукта, которое проводится с использованием методов регистрации активности мозга, движений глаз и поведения. Можно утверждать, что сегодня когнитивизм стал не просто одним из новых модных направлений, но самостоятельной областью теоретического знания и практики, давшим начало новым оригинальным идеям и подходам.

Когнитивное сообщество

Сообщество ученых-когнитивистов с каждым днем расширяется. Наиболее крупное объединение - Cognitive Science Society, выпускающее журналы Cognitive Science и TopiCS in Cognitive Science. Оно проводит ежегодную международную конференцию (в 2012 году она пройдет в Японии), а также курирует Европейскую конференцию по когнитивным наукам, проходящую раз в два года (в 2011 году она проходила в Болгарии).

В России когнитивная наука представлена Межрегиональной ассоциацией когнитивных исследований (МАКИ), проводящей также раз в два года Международную конференцию по когнитивной науке (следующая пройдет в июне 2012 г. Калининграде), а также рядом научных центров и лабораторий. В Москве регулярно действует Московский семинар по когнитивной науке, организаторами которого является Виртуальная лаборатория когнитивной науки VirtualCogLab (очередное заседание - 27 октября), семинар НУГ по когнитивным исследованиям НИУ ВШЭ, семинар "Нейробиология, нейроинформатика и когнитивные исследования" в НИЯУ МИФИ. В Санкт-Петербурге одним из наиболее крупных центров когнитивных исследований является научная группа В.М. Аллахвердова.

Применение когнитивной теории на практике

Как же когнитивную, интеллектуально-ориентированную теорию личности можно применить к тому, что непосредственно влияет на жизнь человека? Келли считал, что его теория может быть полезна для понимания эмоциональных состояний, психического здоровья и психических расстройств, а также в терапевтической практике.

Эмоциональные состояния

Келли сохранил некоторые традиционные психологические концепции эмоций, но представил их по-новому, в соответствии со своей теорией личностных конструктов.

Тревога. Келли определил тревогу как "осознание того, что события, с которыми сталкивается человек, лежат вне диапазона применимости его конструктной системы". Значит, смутное чувство неопределенности и беспомощности, обычно определяемое как "тревога", по Келли, есть результат осознания того, что конструкты, которыми мы обладаем, не применимы для предвидения событий, с которыми мы сталкиваемся.

Келли подчеркивал: совсем не факт, что наша конструктная система не функционирует идеально, провоцирует тревогу; мы не тревожимся просто потому, что наши ожидания не точны. Тревога образуется только тогда, когда мы сознаем, что у нас нет адекватных конструктов, с помощью которых можно интерпретировать события нашей жизни. При таких обстоятельствах человек не может прогнозировать, следовательно, не может полностью воспринимать, что происходит, или не может решить проблему. Рассмотрим, например, двух людей, находящихся в разгаре бракоразводного процесса. Неожиданно перед ними возникает событие, совершенно не похожее на то, что они когда-либо переживали раньше. Отчасти трудность прохождения через бракоразводный процесс (или что-то другое, переживаемое впервые) объясняется отсутствием конструктов, которые помогли бы понять и прогнозировать его последствия и их значение.

Это понимание тревоги отнюдь не угроза прорыва половых и агрессивных импульсов в сознание, а то, что он переживает события, которые не может ни понять, ни прогнозировать. С этой точки зрения, задача психотерапии - помочь клиенту либо приобрести новые конструкты, которые позволят ему лучше прогнозировать тревожащие события, либо сделать имеющиеся конструкты более проницаемыми, чтобы привнести новый опыт в их диапазон применимости.

Вина. Вывод о содружестве Келли предполагает, что у всех нас есть стержневая система конструктов. Определенные аспекты этой стержневой структуры, которые он назвал стержневыми ролями, являются важными детерминантами нашего восприятия личности. Примерами таких стержневых ролей являются наши профессиональные роли, роли родителя и ребенка, близкого друга, студента и т.д. Так как стержневые роли очень важны в нашей жизни, их неадекватное исполнение может иметь неприятные последствия. По Келли, если другой человек интерпретирует наше исполнение стержневой роли как неудачное, появляется чувство вины: "Вина возникает, когда индивид осознает, что отступает от ролей, с помощью которых он сохраняет наиболее важные взаимоотношения с другими людьми". Виноватый человек сознает, что он поступил не в соответствии со своим собственным образом. Например, студент колледжа, считающий себя ученым, почувствует вину, если он проведет слишком много времени в местном университетском баре со своими приятелями, таким образом пренебрегая наиболее важным аспектом своей стержневой роли ученого, а именно учебой. Вероятно, студент, считающий себя повесой, не испытывал бы такой вины. С точки зрения Келли, мы испытываем вину всякий раз, когда наше поведение противоречит нашему восприятию самих себя.

Угроза. Еще одно знакомое эмоциональное состояние - угроза - рассматривается Келли как осознание того, что наша конструктная система может быть существенно изменена вследствие каких-то событий. Чувство угрозы появляется, когда неминуема большая встряска наших личностных конструктов. Например, мы можем чувствовать угрозу, если окажется, что наша вера в честность и неподкупность политических и деловых лидеров высокого ранга больше не подтверждается на деле. Келли полагал, что угроза для человека - это психологическое насилие. Мысли о собственной смерти, возможно, являются наиболее страшным видом угрозы, если только мы не интерпретируем ее как необходимое условие, придающее смысл нашей жизни.

Враждебность. По определению Келли, враждебность - это "постоянные попытки получить факты, говорящие в пользу такого типа социального прогноза, который уже доказал свою несостоятельность". Традиционно рассматриваемая как склонность вести себя мстительно по отношению к другим или стремление причинять им ущерб, враждебность в теории Келли - просто попытка придерживаться непригодного конструкта при столкновении с противоречивым (неполноценным) фактом. Враждебный человек вместо признания того, что его ожидания относительно других людей не реалистичны и поэтому нуждаются в пересмотре, пытается заставить других вести себя так, чтобы удовлетворить свое предвзятое мнение. Например, какова может быть реакция отца, который обнаружил, что его дочь-студентка живет жизнью "сексуально свободной" женщины? Не обращая внимания на неоспоримые факты, враждебный отец настаивает на своей вере в то, что она - "его маленькая девочка". Изменять наши конструкты трудно, страшно и иногда даже невозможно. Насколько лучше было бы, если бы мы могли изменить мир, чтобы он соответствовал нашим предубеждениям, а не наши собственные взгляды на него! Враждебность как раз представляет собой такую попытку.

Психическое здоровье и расстройство

Каждый день клинические психологи имеют дело с проблемой психического здоровья и расстройства. Как следует понимать эти концепции в контексте теории личностных конструктов?

З доровье, с точки зрения теории Келли, это четыре характеристики определяющие нормальное функционирование человека:

здоровые люди хотят оценивать свои конструкты и проверять правильность своих ощущений по отношению к другим людям. Иначе говоря, такие люди оценивают прогностическую эффективность своих личностных конструктов на основе социального опыта;

здоровые люди могут отбросить свои конструкты и переориентировать системы стержневой роли, как только окажется, что они не действуют. В терминологии Келли, конструкты здорового человека проницаемы. Под этим подразумевается не только то, что он в состоянии признать свою неправоту, но также и то, что он может пересмотреть их, когда этого требует жизненный опыт;

характеристика психического здоровья - это желание расширить диапазон, объем и охват конструктной системы. С точки зрения Келли, здоровые люди остаются открытыми для новых возможностей личностного роста и развития;

характеристика психического здоровья - хорошо развитый репертуар ролей. Келли предполагает, что человек здоров, если он может эффективно выполнять разнообразные социальные роли и понимать других людей, вовлеченных в процесс социальных взаимодействий.

Келли по-особому относился к психическим расстройствам, интерпретируя их в терминах ориентации личностного конструкта. Для него психическое расстройство - "любой личностный конструкт, который обычно повторяется, несмотря на последовательную неполноценность". Психические расстройства представляют собой очевидную непригодность системы личностных конструктов для достижения цели. Или, более точно, психические расстройства заключают в себе тревогу и настойчивые попытки человека вновь ощутить, что он обладает способностью прогнозировать события. Оказавшись неспособным прогнозировать, человек с психическим расстройством неистово ищет новые способы интерпретации событий в своем мире. Или наоборот, он может строго придерживаться старых прогнозов, тем самым сохраняя свою несовершенную систему личностных конструктов с вероятностью повторной неудачи. В любом случае, плохо адаптированный человек не может прогнозировать события с большой точностью и, следовательно, терпит неудачу в познании мира или совладании с ним. Неудовлетворенность, которая сопровождает такой неэффективный прогноз событий, - это именно то, что заставляет человека искать терапевтической помощи.

Келли интерпретировал психологические проблемы в соответствии со своим собственным уникальным набором диагностических конструктов. Расширение служит хорошим примером одного из таких конструктов для рассмотрения психологических расстройств. В теории психопатологии, разработанной Келли, расширение встречается, когда человек не обладает подчиняющими конструктами, которые позволяют структурировать область осознания жизненного опыта. Обладая устаревшими или потерявшими управление конструктами, человек пытается расширить и реорганизовать личностные конструкты на наиболее необычном и всеобъемлющем уровне. Что получается? Келли предположил, что в результате появляются расстройства, традиционно называемые "маниями" и "депрессиями".

Исторически мании рассматривались как состояния, когда мышление человека является сверхвключенным (человек не может сохранять концептуальные границы, и поэтому мышление становится менее точным, менее определенным и чрезмерно обобщенным). Аффект часто оказывается весьма эйфоричным. Маниакальные люди начинают неистово разрабатывать множество проектов, которые они, скорее всего, никогда не закончат, лихорадочно обсуждают свои планы в напыщенной манере. Они перескакивают от темы к теме и делают обширные обобщения, в которых мало реальных идей. Келли предположил, что изыскания маниакальных людей просто превышают способность конструктной системы функционировать эффективно. В результате человек теряет связь с реальностью и оказывается в пространстве "свободных построений". Выражаемое возбуждение представляет собой неистовую попытку справиться с быстро расширяющимся полем восприятия.

Другой патологической реакцией на несовершенную конструктную систему является депрессия. Келли полагал, что депрессия имеет тенденцию появляться у людей, которые сократили свое перцептивное поле до минимума (так как сузили интересы). У человека с депрессией имеются значительные трудности в принятии даже самых маленьких повседневных решений. Человек с тяжелой депрессией часто думает о самоубийстве - последнем акте сужения поля восприятия. Короче, депрессия представляет собой психическое расстройство, при котором люди пытаются интерпретировать свой опыт с противоположного полюса расширительного конструкта - сужения.

Таким образом, когда люди пытаются интерпретировать важные события, лежащие вне диапазона применимости их личностных конструктов, приходят в замешательство, дезориентируются и тревожатся, мы относимся к ним как к больным людям, т.е. люди страдают от психологических проблем из-за изъянов в своих конструктных системах.

Терапия фиксированной роли

Многие из терапевтических методов, описанных Келли, сходны с методами, используемыми другими психотерапевтами, но его подход имеет две особенности: первая - его концепция о том, что должно являться целью психотерапии, и вторая - разработка терапии фиксированных ролей.

Келли видел задачу терапевтического процесса в том, чтобы помочь людям изменить их конструктную систему, улучшив ее прогностическую эффективность. Так как при расстройствах используются конструкты постепенно потерявшие свою силу, психотерапия направлена на реконструирование конструктной системы клиента, с тем, чтобы она стала более работоспособной. И более того, терапия сама является волнующим процессом научного поиска.

Терапевтическое учреждение - это лаборатория, в которой психотерапевт помогает клиенту развивать и апробировать новые гипотезы, как в клинической ситуации, так и вне ее.

Психотерапевт активно направляет и стимулирует клиента интерпретировать события по-новому, не так, как он делал это раньше. Если новые конструкты подходят, клиент может использовать их в будущем; если нет - разрабатываются и проверяются другие гипотезы. Наука, следовательно, - это модель, которую клиенты используют для интерпретирования своей жизни по-новому. Наряду с этим психотерапевт должен сделать доступными факты, по которым клиент может проверить свои гипотезы (информационная обратная связь). Предоставляя эти данные в форме реакций на разнообразные конструкты клиента, клиницист дает ему возможность реорганизовать и валидизировать свою конструктную систему - возможность, которая обычно ему не доступна. В результате, по Келли, клиент формирует структуру с большей прогностической эффективностью, чем раньше. Келли не остановился на этой уникальной интерпретации задачи психотерапии и разработал собственный специфический метод - терапию фиксированной роли. Она основана на положении, что люди - это не только то, чем они себя представляют, но также и то, что они делают. Более конкретно, он полагал, что роль психотерапевта - воодушевить клиента и помочь ему изменить свое открытое поведение. В свою очередь, это изменение позволит клиенту осознать и интерпретировать себя иначе, тем самым становясь новым, более эффективным человеком.

В чем же заключается метод терапии фиксированной роли? Процесс начинается с оценки, когда пациент пишет в третьем лице очерк самохарактеристики. Характеристика может быть составлена в свободной форме, клиент получает только следующую инструкцию: "Я хочу, чтобы вы написали заметки о характере Гарри Брауна, как если бы он был главным героем в фильме. Напишите о нем так, как мог бы написать друг, который знает его очень близко и очень хорошо к нему относится, возможно, лучше, чем кто-либо другой, кто знает его. Пишите о нем в третьем лице. Например, начните: "Гарри Браун - это..."

Тщательное изучение описания характера Гарри Брауна выявит много конструктов, которые он обычно использует в интерпретации себя и своих отношений со значимыми другими. А затем единственное, что требуется - это помочь Гарри пересмотреть свою систему личностных конструктов так, чтобы она стала для него действенной. Средством, помогающим выполнить эту задачу, является очерк фиксированной роли. Основанное на информации, полученной из очерка самохарактеристики, это, по существу, - описание личности вымышленного индивида, причем желательно, чтобы оно было сделано группой опытных психотерапевтов. Вымышленному человеку дают имя, отличное от имени клиента, и снабжают его конструктной системой, которая, как считают, была бы терапевтически полезной для Гарри. Очерк предназначен не для того, чтобы "переделать" Гарри, скорее он приглашает его искать, экспериментировать и - самое главное - заново оценить себя и свою жизненную ситуацию. Очерк фиксированной роли разработан для того, чтобы клиент сыграл роль вымышленного человека. Цель - побудить клиента пересмотреть свой жизненный опыт с тем, чтобы он смог лучше и эффективнее извлекать из него уроки.

В следующей стадии терапии фиксированных ролей психотерапевт дает очерк фиксированной роли клиенту для проверки усвоения, чтобы определить, понимает ли клиент, каким будет представляемый человек. Затем клиента просят играть роль из очерка в течение определенного времени. Из инструкции ясно, что клиент должен читать очерк по крайней мере трижды в день и стараться думать, действовать, говорить и быть похожим на вымышленного героя, изображенного в очерке. Во время этой стадии терапевтического процесса психотерапевт и клиент часто встречаются, чтобы обсудить проблемы, возникающие при исполнении новой роли. Возможно проведение репетиций на терапевтическом сеансе, чтобы психотерапевт и клиент могли непосредственно разработать новую конструктную систему. Посредством таких приемов, как разыгрывание роли, клиента побуждают проверять конструкты героя очерка в контексте социальных взаимоотношений, работы, семьи и других ключевых сфер жизни. В течение этого периода психотерапевт реагирует на клиента так, как если бы он действительно был героем очерка.

Результаты данной терапии разнородные. Одни клиенты принимают неортодоксальный подход Келли позитивно, другие нет. Хотя процесс терапии очень сложен, Келли оптимистично полагал, что при использовании положений его теории личностных конструктов может возникнуть более функциональная конструктная система.

Таким образом, теория личностных конструктов применима к таким аспектам опыта человека, которые совсем не похожи на аспекты, традиционно рассматриваемые как когнитивные. В частности, эмоциональные состояния, психическое здоровье и расстройства и психотерапия - могут быть интерпретированы с точки зрения нового направления, разработанного Келли. Если целью Джорджа Келли при создании когнитивной теории было, как он иногда отмечал, стимулировать наш разум и открыть для него невероятный диапазон жизненных возможностей, то он действительно преуспел в этом.

Когнитивдик психология

Киришүү

Когнитивдик психология 1950-жылдардын аягында жана 1960-жылдардын башында пайда болгон. 1956-жылдын 11-сентябрында Массачусетс технологиялык институтунда электр жана электрондук инженерия институтунун маалымат теориясы менен алектенген атайын тобу жолугушкан . Бул жолугушуу психологиядагы когнитивдик революциянын башталышы болгон деп эсептелет.
Психологиядагы когнитивдик багыттын, мисалы, психоанализ сыяктуу “негиздөөчүсү” жок. Бирок, эмгектери менен когнитивдик психологиянын пайдубалын түптөгөн окумуштуулардын ысымдарын атасак болот. Джордж Миллер , Жером Брунер , Улрик Нейссер , Джордж Келли, Герберт Саймон, Аллен Ньюэлл , Ноам Хомский , Дэвид Грин, Джон Свитс .
Джордж Миллер жана Жером Брунер 1960-жылы Когнитивдик изилдөө борборун негиздешип, анда алар көйгөйлөрдүн кеңири спектрин иштеп чыгышкан: тил, эс тутум, кабылдоо жана концепцияларды түзүү процесстери, ой жүгүртүү жана таанып билүү. 22-август, 1966-жылы Жером Брунердин " Когнитивдик өсүүдөгү изилдөөлөр " аттуу китеби жарык көргөн. 1967-жылы Ульрик Нейссер психологиянын жаңы багытын түзүүгө аракет кылган "Когнитивдик психология" китебин басып чыгарган. 1976 В.Нейссер «Билим жана чындык».

Когнитивдик психология – бул ойлонуучу акылды илимий изилдөө; ал төмөнкү маселелер менен алектенет:

• Биз дүйнөгө кантип көңүл бурабыз жана маалымат чогултабыз?

• Мээ бул маалыматты кантип сактайт жана иштетет?

• Тил аркылуу көйгөйлөрдү кантип чечебиз, ойлонобуз жана оюбузду кантип айтабыз?

Когнитивдик психология сезимден кабылдоо, неврология, үлгү таануу, көңүл буруу, аң-сезим, үйрөнүү, эс тутум, түшүнүктөрдү калыптандыруу, ой жүгүртүү, элестетүү, эс тутум, тил, интеллект, эмоциялар жана өнүгүү процесстерине чейинки психикалык процесстердин бүт спектрин камтыйт; ал жүрүм-турумдун бардык чөйрөлөрүнө тиешелүү.

Анын пайда болушунун негизги өбөлгөлөрү болуп төмөнкүлөр саналат:
- бихевиоризмдин жана психоанализдин аң-сезимдин элементтерине кайрылбастан адамдын жүрүм-турумун түшүндүрө албагандыгы;
— коммуникациянын жана кибернетиканын енугушу — азыркы тил илиминин енугушу.

70-жылдардын аягында жана 80-жылдардын башында когнитивдик психологиянын алкагында психологияда “жаңы көрүнүш” кыймылы пайда болгон, башкача айтканда, компьютердик метафораны кабыл алуу (же адамдын психикасынын иштешине аналогиялык түрдө кароо). компьютер), адамдын жүрүм-турумундагы билимдин ролун абсолютташтыруу.
Когнитивдик психология өзүнүн предмети жана методу жөнүндө кабардар болушу үчүн Нейсерге жана анын Когнитивдик психология (1967) китебине милдеттүү. Пиаже сыяктуу ал психиканын түзүлүшүндөгү, адамдардын ишмердүүлүгүндөгү когнитивдик компоненттин чечүүчү ролун далилдеген. Нейссер таанып-билүүнү, келип түшкөн сенсордук маалыматтарды топтоо, кайра чыгаруу жана андан ары колдонуу ыңгайлуулугу үчүн ар кандай түрдөгү трансформацияга дуушар болгон процесс катары аныктаган. Ал когнитивдик процесстер трансформациянын ар кандай этаптары аркылуу маалымат агымын моделдөө жолу менен эң жакшы изилденет деп сунуштады. Өтүп жаткан процесстердин маңызын түшүндүрүү үчүн ал: «иконикалык эс», « эхоикалык эс», « алдын -ала тюнинг процесстери», «бейнелүү синтез» терминдерин сунуштап, аларды изилдөөнүн ыкмаларын - визуалдык издөө жана тандалма байкоону иштеп чыккан. Башында ал "жасалма интеллект" изилдөө менен да алектенген, бирок кийинчерээк сынга алынган (тардыгы үчүн) - адам кабыл алган маалыматтык стимулдардын көптүгү бааланбайт.

Жан Пиаже (1896-1980) биологияны билимдин келип чыгышы жөнүндөгү илим (гносеология) менен айкалыштырган когнитивдик багыттын жана жалпы эле балдар психологиясынын көрүнүктүү өкүлү. П.Джанеттин шакирти Ж.Пиаже 20-кылымдын башында А.Бине жана Т.Симон менен Париждеги лабораториясында тесттерди иштеп чыгуу үчүн иштеген. Андан кийин Женевадагы Жан-Жак Руссо институтун жана Эл аралык генетикалык эпистемология борборун жетектеген. Аны ченемдер эмес, жаңылыш жооптордун үлгүлөрү кызыктырып, туура эмес жооптун артында эмне катылганын ачуу үчүн клиникалык сүйлөшүү же иликтөө маек ыкмасын колдонгон жана анализде логикалык моделдерди колдонгон.

Ж.Пиаже интеллекттин өнүгүшүн ассимиляция менен аккомодациялоону, маалыматты ассимиляциялоону жана аны иштетүүнүн схемаларын, ыкмаларын өркүндөтүүнүн тең салмактуулугу аркылуу чөйрөгө ыңгайлашуунун бир түрү катары карайт. Бул адамдын биологиялык түр катары жашап кетүүсүнө шарт түзөт. Ошол эле учурда Ж.Пиаже баланын өз аракетинин ролун баса белгилеп, чоңдордун жана социалдык чөйрөнүн таасирин ачык эле баалабай койгон.

Интеллекттин өнүгүшү, Ж.Пиаженин айтымында, төрт этаптан өтөт.

I. Сенсоримотордук интеллект (0 жаштан 2 жашка чейин) кыймыл-аракетте байкалат: кароонун, кармап алуунун, тегерек реакциялардын үлгүлөрү бала аракетти кайталаганда, анын таасири кайталанат деп күткөндө үйрөнүлөт (оюнчукту ыргытып, үндү күтөт). .

P. Операцияга чейинки этап (2-7 жаш). Балдар кепти үйрөнүшөт, бирок бир сөз менен айтканда, алар объектилердин маанилүү жана тышкы белгилерин айкалыштырат. Ошондуктан, алардын окшоштуктары жана өкүмдөрү күтүүсүз жана логикага сыйбагандай көрүнөт: шамал дарактар солкулдагандыктан согот; кайык кичинекей жана жеңил болгондуктан сүзөт, бирок кеме чоң жана күчтүү болгондуктан сүзөт.

III. Бетондук операциялардын этабы (7-11 жаш). Балдар логикалык ой жүгүртүүгө киришет, алар түшүнүктөрдү классификациялап, аныктамаларды бере алышат, бирок мунун баары конкреттүү түшүнүктөрдүн жана иллюстративдик мисалдардын негизинде түзүлөт.

IV. Формалдуу операциялардын этабы (12 жаштан баштап). Балдар абстракттуу түшүнүктөр, "эгер... эмне болот" категориялары менен иштешет, метафораларды түшүнүшөт, башка адамдардын ойлорун, алардын ролдорун жана идеалдарын эске ала алышат. Бул чоң адамдын акылы.

Өнүгүүнүн когнитивдик теориясын көрсөтүү үчүн Ж.Пиаже сакталуу кубулушун түшүнүү үчүн белгилүү экспериментти сунуш кылган. Заттын (көлөмдүн, сандын) формасын, ордун, сырткы көрүнүшүн өзгөртүүдө сакталышын түшүнүү - объекттин маанилүү касиеттерин маанилүү эмес нерселерден бөлүү. Балдарга эки стакан түстүү суу көрсөтүп, эки стакандагы суунун көлөмү бирдейби деп сурашты. Бала макул болгондон кийин бир стакандагы сууну узунураак жана кууш стаканга куюшкан. Ошол эле суроо кайра берилди. 6-7 жашка чейинки балдар бийик стаканда суу көп экенин айтышкан. Кан куюу бир нече жолу кайталанган күндө да, алар тар стакандын ичинде дагы бар экенин айтышты. Ушундай эле көлөмдү 7-8 жаштагы балдар гана байкашкан. Жана бул ар түрдүү өлкөлөрдө жана маданияттарда кайталанып келген.

Ф риц Хайдердин Структуралык тең салмактуулук теориясы . Бул теориянын негизги жобосу : адамдар дүйнөгө ирээттүү жана ырааттуу көз карашты өнүктүрүүгө умтулушат; бул процессте алар башка адамдын мотивдерин жана мамилелерин түшүнүүгө умтулуп, кандайдыр бир "наив психологияны" түзүшөт. Наив психология адам тарабынан кабыл алынган объектилердин ички балансына, ички ырааттуулукка умтулат. Дисбаланс чыңалууну жана тең салмактуулукту калыбына келтирүүчү күчтөрдү жаратат. Тең салмактуулук, Хайдердин айтымында , объекттердин ортосундагы реалдуу мамилелерди мүнөздөгөн абал эмес, бул мамилелерди адамдын кабылдоосу гана. Хайдердин теориясынын негизги схемасы : P - O - X, мында Р - кабылдоочу субъект, О - башка (кабылдоочу субъект), X - П жана О тарабынан кабыл алынган объект. Бул үч элементтин өз ара аракеттенүүсү белгилүү бир когнитивди түзөт. талаа, ал эми психологдун милдети бул үч элементтин ортосундагы мамиленин кандай түрү туруктуу, тең салмактуу экенин жана кандай мамиленин түрү субъектти (П) ыңгайсыз сезип жатканын жана анын кырдаалды өзгөртүүгө умтулуусун аныктоо.

Т еодор Ньюкомбдун коммуникативдик актылар теориясы Хайдердин теориялык сунуштарын инсандар аралык мамилелер чөйрөсүнө жайылтат . Ньюкомб тең салмактуулук тенденциясы инсандык гана эмес, инсандар аралык мамилелер системасын да мүнөздөйт деп эсептеген. Бул теориянын негизги позициясы төмөнкүчө: эгерде эки адам бири-бирин позитивдүү кабыл алып, үчүнчү адамга (адам же объект) кандайдыр бир мамиле түзсө, алар бул үчүнчү адамга карата окшош багыттарды иштеп чыгууга ыкташат. Бул окшош багыттардын өнүгүшүн инсандар аралык мамилелерди өнүктүрүү аркылуу жогорулатууга болот. Системанын үнсүз (салмактуу, карама-каршы эмес) абалы мурункудай эле үч мамиле тең оң, же бир катыш оң, экөө терс болгон учурда пайда болот; диссонанс эки мамилелер оң жана бири терс болгон жерде пайда болот.

Л еон Фестингердин когнитивдик диссонанс теориясы балким, адамдардын кеңири чөйрөсүнө эң белгилүү таанымал теория болуп саналат. Анда автор дүйнөнүн субъектинин когнитивдик картасынын элементтеринин ортосундагы тең салмактуулук жана дисбаланс байланышы тууралуу Хайдердин идеяларын иштеп чыгат. Бул теориянын негизги позициясы төмөнкүдөй: адамдар каалаган ички абал катары кандайдыр бир ички ырааттуулукка умтулушат. Адам билгенинин ортосунда же анын билгени менен кылганынын ортосунда карама-каршылык болгон учурда адам субъективдүү түрдө дискомфорт катары сезилген когнитивдик диссонанс абалын башынан өткөрөт. Бул ыңгайсыз абал аны өзгөртүүгө багытталган жүрүм-турумду пайда кылат - адам кайрадан ички карама-каршылыкка жетүүгө умтулат .

Диссонанс пайда болушу мүмкүн:

1. логикалык карама-каршылыктан (Бардык адамдар өлөт, бирок А түбөлүк жашайт.);

2. когнитивдик элементтердин маданий калыптарга дал келбегендигинен (Ата-эне бул жакшы эмес экенин билип, балага кыйкырып жиберет.);

3. бул когнитивдик элементтин идеялардын кеңири тутумуна дал келбегендигинен (коммунисттер президенттик шайлоодо Путинге (же Жириновскийге) добуш берет);

4. бул когнитивдик элементтин мурунку тажрыйбага дал келбегендигинен (ар дайым жол эрежесин бузган - жана эч нерсе эмес; бирок азыр аларга айып салынды!).

Когнитивдик диссонанс абалынан чыгуунун жолу төмөнкүдөй болушу мүмкүн:

1. когнитивдик структуранын жүрүм-турум элементтеринин өзгөрүшү аркылуу (Адам, анын ою боюнча, өтө кымбат (сапатсыз, модага жараксыз ж.б.) товарды сатып алууну токтотот);

2. эмне керек экенине башкаларды ынандыруу, белгилүү бир продуктуну сатып алууну улантат .);

3. Когнитивдик структураны мурда алынып салынган элементтерди камтыгандай кеңейтүү аркылуу (B, S жана D бир эле продуктуну сатып алгандыгын көрсөткөн фактыларды чыгарат - жана баары жакшы!).

Ч .Осгуд жана П.Таненбаумдун конгруенция теориясы кошумча сүрөттөйт когнитивдик диссонанс абалынан чыгуунун жолдору . Бул теорияга ылайык, диссонанс абалынан чыгуунун башка варианттары, мисалы, субъекттин башка субъектке да, кабыл алынган объектиге да мамилесин бир убакта өзгөртүү аркылуу мүмкүн болот. Когнитивдик структуранын ичиндеги консонантты калыбына келтирүү каалоосунун таасири астында субъектте боло турган мамилелердин (мамилелердин) өзгөрүшүн алдын ала айтууга аракет жасалат.

Теориянын негизги жоболору: а) предметтин когнитивдик түзүлүшүндөгү дисбаланс байланыштын жалпы белгисине гана эмес, алардын интенсивдүүлүгүнө да көз каранды; б) консонанстын калыбына келтирилишине субъекттин мамилесинин белгисин “Р, О, Х” үчилтигинин элементтеринин бирине өзгөртүү менен гана эмес, ошол эле учурда бул мамилелердин интенсивдүүлүгүн да, белгисин да өзгөртүү жолу менен, андан тышкары , бир эле учурда үчилтиктин эки мүчөсүнө.

Когнитивдик психологиянын негизги жоболору.

Заманбап когнитивизмди бирдиктүү мектеп катары аныктоо кыйын. Бул ориентацияга байланыштуу концепциялардын кеңири спектри теориялык булактардын белгилүү бир жалпылыгын жана концептуалдык аппараттын биримдигин айкалыштырат, алар аркылуу кубулуштардын жетишээрлик так аныкталган диапазону сүрөттөлөт.

Бул концепциялардын негизги максаты адамдарга мүнөздүү болгон басымдуу когнитивдик процесстерди сүрөттөө аркылуу жүрүм-турумду түшүндүрүү болуп саналат. Изилдөөдө негизги басым таанып-билүү процесстерине ( когниция – билим), адамдын жүрүм-турумунун «ички» өзгөчөлүктөрүнө бурулат.

Изилдөөнүн негизги багыттары:

а) кабылдоо процесстерин изилдөө, анын ичинде социалдык;

б) атрибутивдик процесстерди изилдөө;

в) эс процесстерин изилдөө;

г) дүйнөнүн когнитивдик картинасын курууну изилдөө;

д) аң-сезимсиз таанып билүү жана кабылдоону изилдөө;

е) жаныбарлардын таанып билүүсүн изилдөө ж.б.

негизги ыкмасы лабораториялык эксперимент болуп саналат.

Изилдөөчүлөрдүн негизги методикалык көрсөтмөлөрү төмөнкүлөр:

1. маалыматтардын булагы – психикалык түзүлүштөр;

2. билим жүрүм-турумду аныктайт;

3. жүрүм-турум молярдык (бүтүндүк) көрүнүш катары;

Негизги шарт: инсандын дүйнө жөнүндөгү таасирлери кандайдыр бир ырааттуу интерпретацияларга уюшулуп, анын натыйжасында жүрүм-турумду, анын ичинде социалдык жүрүм-турумду жөнгө салуучу белгилүү ырааттуу идеялар, ишенимдер, күтүүлөр, гипотезалар калыптанат. Ошентип, бул жүрүм-турум толугу менен психикалык формациялардын контекстинде болот.

Багыттын негизги түшүнүктөрү: когнитивдик уюм – тышкы стимулдун (же кабыл алынган тышкы стимулдун) таасири астында ишке ашырылуучу когнитивдик түзүлүштү уюштуруу процесси; кадр нын шилтеме - “концептуалдык алкак”, кабыл алынган объекттерди салыштыруу (карап чыгуу) масштабы ; образ түшүнүгү (бүтүн), изоморфизм түшүнүгү (материалдык жана психикалык процесстердин структуралык окшоштугу), “жакшы” фигуралардын үстөмдүк кылуу идеясы (жөнөкөй, тең салмактуу, симметриялуу ж.б.), талаа - организм менен чөйрөнүн өз ара аракеттенүүсү.

Багыттын негизги идеясы: адамдын когнитивдик түзүмү тең салмактуу эмес, дисгармониялык абалда болушу мүмкүн эмес, эгерде бул дагы деле болсо, адам дароо бул абалды өзгөртүүнү каалайт. Адам өзүнүн когнитивдик структурасынын ички ылайыктуулугун максималдуу түрдө аткара тургандай мамиле кылат. Бул идея «логикалык адам», «акылдуу адам» же «экономикалуу адам» түшүнүктөрүнө байланыштуу.

Бүгүнкү күндө «когнитивдик илим» түшүнүгү классикалык мааниде таанып-билүүнү изилдөө менен гана чектелбейт. Жаңы багыттар пайда болот, мисалы, психологиялык илимдердин арасында булар: таанып билүү менен эмоциянын ортосундагы байланышты изилдеген эмоциялардын когнитивдик психологиясы; жамааттын бир бөлүгү болгон инсандын билиминин бардык аспектилерин караган социалдык когнитивдик илим. Когнитивдик психофизиология жана когнитивдүү неврология бар. Илим менен практиканын кесилишинде нейроэкономика менен нейромаркетингдин багыты пайда болду - мээнин активдүүлүгүн, көздүн кыймылын жана жүрүм-турумун эсепке алуу ыкмаларын колдонуу менен ишке ашырылуучу белгилүү бир продукт өзгөчөлүктөрүнө керектөөчүлөрдүн реакциясын изилдөө. Бүгүнкү күндө когнитивизм жаңы мода багыттарынын бири эле эмес, теориялык билимдин жана практиканын көз карандысыз чөйрөсү болуп калды, ал жаңы оригиналдуу идеяларды жана ыкмаларды пайда кылды деп айтууга болот.

Когнитивдик коомчулук

Когнитивдүү илимпоздордун коомчулугу күн сайын кеңейүүдө. Көпчүлүк чоң бирикме - Когнитивдик илим коому, чыгаруу журналдар Cognitive Science and Когнитивдик илимдеги темалар . Ал жыл сайын өтүүчү эл аралык конференцияны өткөрөт (2012-жылы Японияда), ошондой эле эки жылда бир өтүүчү Когнитивдик илимдер боюнча Европа конференциясын (2011-жылы Болгарияда) көзөмөлдөйт.

Россияда когнитивдик илимди Аймактар аралык Когнитивдик Изилдөө Ассоциациясы (MAKI) көрсөтөт, ал ошондой эле эки жылда бир (кийинкиси 2012-жылдын июнь айында Калининградда өтөт) Когнитивдик илим боюнча эл аралык конференцияны өткөрөт, ошондой эле бир катар илимий борборлор жана лабораториялар. Москвада когнитивдик илим боюнча Москва семинары үзгүлтүксүз иштейт, аны VirtualCogLab виртуалдык когнитивдик илимий лабораториясы (кезектеги жыйын – 27-октябрь), Улуттук изилдөө университетинин Экономиканын жогорку мектебинде когнитивдик изилдөө боюнча NUG семинары, «Нейробиология, нейроинформатика жана Когнитивдик изилдөө" Улуттук изилдөө ядролук университетинде MEPhI. Санкт-Петербургда когнитивдик изилдөөлөрдүн ири борборлорунун бири В.М. Аллахвердова

Когнитивдик теорияны практикада колдонуу

Анда инсандын когнитивдүү, интеллектке багытталган теориясын адамдын жашоосуна түздөн-түз таасир этүүчү нерсеге кантип колдонсо болот? Келли анын теориясы эмоционалдык абалды, психикалык ден соолукту жана психикалык бузулууларды түшүнүүдө жана терапиялык практикада пайдалуу болушу мүмкүн деп эсептеген .

эмоционалдык абалдар

Келли эмоциянын кээ бир салттуу психологиялык концепцияларын сактап калган, бирок аларды инсандык түзүлүштөр теориясына шайкеш келген жаңы жол менен берген.

тынчсыздануу. Келли тынчсызданууну "адам туш болуп жаткан окуялар адамдын конструкция системасынын колдонула турган чегинен тышкары экенин түшүнүү" деп аныктаган. Демек, белгисиздик жана алсыздыктын бүдөмүк сезими, адатта, "тынчсыздануу" деп аталат, Келлинин айтымында, биз ээ болгон конструкциялар биз туш болгон окуяларды алдын ала көрүү үчүн колдонулбай тургандыгын түшүнүүнүн натыйжасы.

Келли мындай деп баса белгиледи: биздин структуралык системабыздын кемчиликсиз иштебей жаткандыгы тынчсызданууну пайда кылууда эмес; биз тынчсызданбайбыз, анткени биздин күтүүлөр так эмес. Тынчсыздануу жашообуздагы окуяларды чечмелей турган адекваттуу конструкцияларыбыз жок экенин түшүнгөндө гана пайда болот. Мындай шартта адам алдын ала айта албайт, ошондуктан эмне болуп жатканын толук кабылдай албайт же маселени чече албайт. Мисалы, ажырашып жаткан эки адамды алалы. Күтүлбөгөн жерден алардын алдында мурда башынан өткөргөн эч нерсеге окшобогон бир окуя болот. Ажырашуу процессинен өтүүдөгү кыйынчылыктардын бир бөлүгү (же биринчи жолу башынан өткөргөн башка нерсе) анын кесепеттерин жана алардын маанисин түшүнүүгө жана алдын ала айтууга жардам бере турган конструкциялардын жоктугу менен шартталган.

Бул тынчсызданууну түшүнүү эч кандай сексуалдык жана агрессивдүү импульстардын аң-сезимге кирип кетүү коркунучу эмес, бирок ал түшүнө албаган жана алдын ала айта албаган окуяларды башынан өткөрөт. Бул көз караштан алганда, психотерапиянын милдети кардарга тынчсыздандырган окуяларды жакшыраак алдын ала айтууга мүмкүндүк бере турган жаңы конструкцияларды алууга жардам берүү, же болгон конструкцияларды жаңы тажрыйбаларды колдонуу диапазонуна алып келүү үчүн өткөргүч кылуу болуп саналат.

Күнөө. Келли Fellowship корутундусу баарыбызда өзөк бар экенин көрсөтүп турган системаны куруу . Ал негизги ролдор деп атаган бул негизги структуранын кээ бир аспектилери инсанды кабылдообуздун маанилүү аныктоочулары болуп саналат. Мындай негизги ролдорго биздин профессионалдык ролдорубуз, ата-эне менен баланын, жакын достун, окуучунун ж.б. ролдору мисал боло алат. Негизги ролдор биздин жашообузда абдан маанилүү болгондуктан, алардын жетишсиз аткарылышы тескери натыйжага алып келиши мүмкүн. Келлинин айтымында, эгерде башка адам биздин негизги ролду аткаруубузду ийгиликсиз деп чечмелесе, күнөөлүү сезим пайда болот: "Күнөө инсан башка адамдар менен эң маанилүү мамилелерди сактап турган ролдордон чегинип жатканын түшүнгөндө пайда болот". Күнөөлүү адам өзүнүн имиджине ылайык иш кылбаганын билет. Мисалы, өзүн илимпозмун деп эсептеген колледждин студенти, эгер ал өзүнүн достору менен жергиликтүү университеттин барында өтө көп убакыт өткөрсө, өзүн күнөөлүү сезет, ошентип, илимпоз катары негизги ролунун эң маанилүү аспектине, тактап айтканда, окууга көңүл бурбай калат. Өзүн тырмоочумун деп эсептеген студент, балким, мындай күнөөлүү сезилбейт. Келлинин көз карашы боюнча, жүрүм-турумубуз өзүбүзгө болгон көз карашыбызга карама-каршы келген сайын өзүбүздү күнөөлүү сезебиз.

Коркунуч. Дагы бир тааныш эмоционалдык абал - коркунуч –Келли биздин структуралык системабыз кээ бир окуялардан улам олуттуу түрдө өзгөрүшү мүмкүн экенин түшүндү. Коркунуч сезими биздин инсандык түзүлүшүбүздүн чоң өзгөрүшү жакындап калганда пайда болот. Маселен, эгерде жогорку даражалуу саясий жана бизнес жетекчилеринин актыгына жана актыгына болгон ишенимибиз мындан ары чындыкка дал келбей калса, мындан ары алар коркунучтуу сезилиши мүмкүн. Келли адамдарга коркунуч туудуруу психологиялык зомбулук деп эсептеген. Өзүбүздүн өлүмүбүз жөнүндө ойлонуу, балким, коркунучтун эң коркунучтуу түрү, эгерде биз аны жашообузга маңыз берген зарыл шарт катары чечмелебесек.

Душмандык. Келлинин айтымында, кастык " туруктуу Буга чейин далилденген социалдык прогноздун бир түрүн жактаган фактыларды алуу аракети ." Салттуу түрдө башкаларга кекчилдик менен иш-аракет кылуу же аларга зыян келтирүү тенденциясы катары каралып, Келлинин теориясында кастык жөн гана аракет болуп саналат. карама-каршы (жетишсиз) факты менен бетме-бет келгенде ылайыксыз конструкцияны кармануу.. Анын башка адамдардан күтүүлөрү реалдуу эмес, ошондуктан кайра карап чыгуу керек экенин түшүнүүнүн ордуна, душман адам башкаларды өзүнүн алдын ала ойлогон ойлорун канааттандыргандай алып жүрүүгө аракет кылат. Мисалы, студент кызы «сексуалдык жактан эркин» аялдын жашоосунда жашап жатканын билген атанын реакциясы кандай болушу мүмкүн? ."Биздин конструкцияларды өзгөртүү кыйын, коркунучтуу, ал тургай кээде мүмкүн эмес. Эгер биз дүйнөнү ылайыктуу кылып өзгөртө алсак, канчалык жакшы болмок. voila биздин алдын ала ойлорубуз эмес, бул боюнча өзүбүздүн көз караштарыбыз! Душмандык дал ушундай аракет.

Психикалык ден соолук жана бузулуу

Күн сайын клиникалык психологдор психикалык ден соолук маселелери жана бузулуулар менен алектенишет. Бул түшүнүктөрдү инсанды куруу теориясынын контекстинде кантип түшүнүү керек?

Ден соолук, Келлинин теориясынын көз карашы боюнча , аныктоочу төрт өзгөчөлүк болуп саналат адамдын нормалдуу иштеши

дени сак адамдар башка адамдар менен болгон мамиледе өз сезимдеринин тууралыгын сынап көргүсү келет. Башкача айтканда, мындай адамдар коомдук тажрыйбанын негизинде өздөрүнүн инсандык конструкцияларынын болжолдуу эффективдүүлүгүнө баа беришет;

дени сак адамдар иштебей калганда, өз конструкцияларын жокко чыгарып, негизги ролдук системаларды башкара алышат. Келлинин терминологиясы менен айтканда, дени сак адамдын конструкциялары өткөргүч. Муну менен ал өзүнүн туура эмес экенин моюнга алуу гана эмес, ошондой эле турмуштук тажрыйба талап кылган учурда аларды кайра карап чыгуу дегенди билдирет;

куруу системасынын диапазонун, масштабын жана масштабын кеңейтүү каалоосу болуп саналат. Келли үчүн дени сак адамдар жеке өсүү жана өнүгүү үчүн жаңы мүмкүнчүлүктөр үчүн ачык бойдон калууда;

психикалык ден соолуктун өзгөчөлүгү - ролдордун жакшы өнүккөн репертуары. Келли эгер адам ар кандай социалдык ролдорду эффективдүү аткарса жана социалдык өз ара аракеттенүү процессине катышкан башка адамдарды түшүнө алса, дени сак болот деп болжолдойт.

Келли психикалык бузулууларды өзгөчө ыкма менен дарылаган, аларды инсандык конструктивдүү багыт боюнча чечмелеген. Анын ою боюнча, психикалык бузулуу "ырааттуу төмөндүгүнө карабастан кайталануучу инсандык түзүлүш". Психикалык бузулуулар максатка жетүү үчүн инсандык түзүлүштөрдүн системасынын көрүнүктүү жараксыздыгын билдирет. Же тагыраак айтканда, психикалык бузулуулар тынчсызданууну жана адамдын окуяларды алдын ала айтууга жөндөмдүү экенин кайра сезүүгө болгон туруктуу аракетин камтыйт. Психикалык жактан бузулган адам алдын ала айта албагандыктан, өз дүйнөсүндөгү окуяларды чечмелөөнүн жаңы жолдорун издейт. Же тескерисинче, ал эски божомолдорго бекем карманышы мүмкүн, ошону менен өзүнүн жеткилең эмес инсандык түзүлүштөр системасын сактап, кайра-кайра ийгиликсиз болушу мүмкүн. Кандай болгон күндө да, начар көнүп калган адам окуяларды өтө так алдын ала айта албайт, ошондуктан дүйнөнү түшүнө албайт жана аны көтөрө албайт. Окуяларды мындай натыйжасыз алдын ала айтуу менен коштолгон нааразычылык адамды терапиялык жардамга кайрылууга мажбурлайт.

Келли психологиялык көйгөйлөрдү өзүнүн уникалдуу диагностикалык түзүлүштөрүнө ылайык чечмеледи. Кеңейтүү психологиялык бузулууларды кароо үчүн ушундай конструкциянын бир жакшы мисалы болуп саналат. Келлинин психопатология теориясында экспансия адамда турмуштук тажрыйбанын аң-сезиминин чөйрөсүн түзүүгө мүмкүндүк берүүчү баш ийүүчү конструкцияларга ээ болбогондо пайда болот. Эскирген же башкарылбаган конструкциялар менен адам инсандык конструкцияларды эң адаттан тыш жана ар тараптуу деңгээлде кеңейтүүгө жана кайра уюштурууга аракет кылат. Эмне болот? Келли мунун натыйжасы салттуу түрдө "мания" жана "депрессия" деп аталган бузулуулар болгонун айтты.

тартылган абал катары каралып келген (адам концептуалдык чектерди сактай албайт, ошондуктан ой жүгүртүү азыраак так, азыраак аныкталган жана ашыкча жалпыланган болуп калат). Эффект көбүнчө эйфориялык болот. Маниакалдуу адамдар өз пландарын кызуу талкуулап, эч качан бүтпөй турган көптөгөн долбоорлорду иштеп чыга башташат. Алар темадан темага секирип, бир нече реалдуу идеялар менен кеңири жалпылоолорду жасашат. Келли маниктердин изилдөөсү курулуш системасынын эффективдүү иштөө жөндөмдүүлүгүнөн ашып кетти деп сунуштады. Натыйжада адам реалдуулуктан ажырап, өзүн «эркин курулуштар» мейкиндигинде табат. Көрсөтүлгөн толкундануу - бул тездик менен кеңейген кабылдоо талаасы менен күрөшүүгө болгон кудуреттүү аракет.

структуралык системага дагы бир патологиялык реакция - депрессия. Келли депрессия кабылдоочулук талаасын минимумга чейин төмөндөткөн адамдарда пайда болот деп эсептеген (анткени алар өз кызыкчылыктарын тарытып коюшкан). Депрессияга кабылган адам күнүмдүк эң кичинекей чечимдерди кабыл алууда да олуттуу кыйынчылыктарга дуушар болот. Катуу депрессияга кабылган адам өз жанын кыюу жөнүндө көп ойлонот - бул кабылдоо чөйрөсүн тарытуу акыркы актысы. Кыскача айтканда, депрессия адамдар экспансия куруу, жыйрылуу карама-каршы уюлдан өз тажрыйбасын чечмелөөгө аракет кылган психикалык бузулуу болуп саналат.

Ошентип, адамдар өздөрүнүн инсандык түзүлүштөрүнүн колдонуу чегинен тышкаркы маанилүү окуяларды чечмелөөгө аракет кылганда, чаташып, ориентациядан адашып, тынчсыздана башташканда, биз аларга оорулуу адамдар катары мамиле кылабыз, б.а. адамдар конструктивдүү системаларындагы кемчиликтерден улам психологиялык көйгөйлөргө дуушар болушат .

Туруктуу ролдук терапия

Келли сүрөттөгөн терапиялык ыкмалардын көбү башка психотерапевттер колдонгондорго окшош, бирок анын мамилеси эки өзгөчөлүккө ээ: биринчиси – анын психотерапиянын максаты эмне болушу керектиги жөнүндөгү концепциясы, экинчиси – туруктуу роль терапиясын өнүктүрүү.

анын болжолдуу натыйжалуулугун жакшыртуу үчүн куруу системасын өзгөртүүгө жардам берүү деп эсептеген . Акырындык менен күчүн жоготкон конструкциялар бузулууларда колдонулгандыктан, психотерапия кардардын конструктивдүү системасын реконструкциялоого, анын эффективдүү болушуна багытталган. Андан тышкары, терапиянын өзү илимий изилдөөнүн кызыктуу процесси.

Терапия мекемеси – бул лаборатория, анда терапевт кардарга клиникалык кырдаалда да, андан тышкары да жаңы гипотезаларды иштеп чыгууга жана сыноого жардам берет.

Терапевт кардарга окуяларды мурункудай эмес, жаңыча чечмелөөгө активдүү багыт берет жана үндөйт. Жаңы конструкциялар ылайыктуу болсо, кардар келечекте аларды колдоно алат; болбосо, башка гипотезалар иштелип чыгат жана текшерилет. Демек, илим кардарлардын жашоосун жаңы жолдор менен чечмелөө үчүн колдонгон үлгү. Муну менен катар, терапевт кардар өзүнүн гипотезаларын (маалыматтык пикир) сынай турган фактыларды бериши керек. Бул маалыматтарды кардардын түрдүү конструкцияларына жооп түрүндө берүү менен, клиника клиникага өзүнүн конструкция системасын кайра уюштурууга жана текшерүүгө мүмкүндүк берет , бул мүмкүнчүлүк адатта ага жеткиликтүү эмес. Натыйжада, Келлинин айтымында, кардар мурункуга караганда көбүрөөк алдын ала натыйжалуу структураны түзөт. Келли психотерапия тапшырмасын бул уникалдуу чечмелөө менен токтоп калбастан, өзүнүн спецификалык ыкмасын - белгиленген ролдук терапияны иштеп чыккан. Бул адамдар өздөрү ойлогондой гана эмес, ошондой эле алар эмне кылат деген негизге негизделген. Тагыраак айтканда, ал терапевттин ролу кардарды кубаттоо жана анын ачык жүрүм-турумун өзгөртүүгө жардам берүү деп эсептеген. Өз кезегинде, бул өзгөртүү кардар өзүн башкача таанууга жана чечмелөөгө мүмкүндүк берет, ошону менен жаңы, натыйжалуу адам болуп калат.

F ixed Role Therapy деген эмне? Процесс баалоодон башталат, анда пациент үчүнчү жак менен өзүн-өзү сүрөттөгөн эссе жазат. Характеристиканы эркин түрдө жазууга болот, кардар төмөнкү көрсөтмөнү гана алат: "Мен сизден Гарри Браундун каарманы жөнүндө жазууларды жазгыңыз келет, ал тасманын башкы каарманы болгон сыяктуу . Ал жөнүндө мындайча жазыңыз. Жаза алган досу аны абдан жакшы билет жана ал жөнүндө абдан жакшы сезет, балким аны билгендердин баарынан жакшыраак. Ал жөнүндө үчүнчү жак менен жаз. Мисалы, башта: "Гарри Браун бул ..."

Гарри Браундун мүнөзүн кылдаттык менен изилдөө, анын өзүн жана башкалар менен болгон мамилесин чечмелөөдө көбүнчө колдонгон көптөгөн конструкцияларды ачып берет. Андан кийин талап кылынган бир гана нерсе - Гарриге өзүнүн инсандык түзүлүштөр системасын кайра карап чыгууга жардам берүү, ал ал үчүн иштей алат. Бул тапшырманы аткарууга жардам берүүчү курал - бул белгиленген ролдун схемасы. Өзүн-өзү мүнөздөгөн эсседен алынган маалыматтардын негизинде, бул ойдон чыгарылган инсандын инсандыгын сүрөттөйт жана аны тажрыйбалуу психотерапевттердин тобу жасаганы абзел. Ойдон чыгарылган адамга кардардыкынан башка ат берилет жана Гарриге терапевтикалык жактан пайдалуу деп эсептелген конструкция системасы берилет. Эссе Гаррини "кайра жасоо" үчүн эмес, тескерисинче, аны изилдөөгө, эксперимент жасоого жана эң негизгиси - өзүн жана анын жашоосун кайра баалоого чакырат. Туруктуу ролдук эссе кардар ойдон чыгарылган адамдын ролун ойноо үчүн иштелип чыккан. Максаты кардардын жашоо тажрыйбасын кайра карап чыгууга түрткү берүү, алар андан жакшыраак жана натыйжалуураак үйрөнө алышат.

Туруктуу ролдук терапиянын кийинки этабында, терапевт кардар көрсөтүлүп жаткан адам кандай болорун түшүнөөрүн аныктоо үчүн окуу тести үчүн кардарга туруктуу роль схемасын берет. Андан кийин кардар белгилүү бир убакыт ичинде эсседеги ролду ойноону суранат. Көрсөтмөлөрдөн көрүнүп тургандай, кардар эссени күнүнө үч жолудан кем эмес окуп, эсседе сүрөттөлгөн ойдон чыгарылган каармандай ойлонууга, аракет кылууга, сүйлөөгө жана болууга аракет кылуусу керек. Терапевтикалык процесстин бул этабында терапевт менен кардар жаңы ролдо пайда болгон көйгөйлөрдү талкуулоо үчүн көп жолугуп турушат. Терапевт жана кардар түздөн-түз жаңы конструкция системасын иштеп чыгышы үчүн терапия сессиясында репетицияларды өткөрүүгө болот . Ролдо ойноо сыяктуу ыкмалар аркылуу кардар эсседеги каармандын конструкцияларын коомдук мамилелердин, жумуштун, үй-бүлөнүн жана жашоонун башка негизги чөйрөлөрүнүн контекстинде сынап көрүүгө үндөйт. Бул мезгилде терапевт кардарга чындап эле эссенин предмети катары жооп берет.

Бул терапиянын натыйжалары гетерогендүү болуп саналат. Кээ бир кардарлар Келлинин адаттан тыш мамилесин оң кабыл алса, башкалары андай эмес. Терапия процесси өтө татаал болсо да, Келли өзүнүн инсандык түзүлүштөр теориясынын жоболорун колдонуу менен бир кыйла функционалдуу конструкция системасы пайда болот деп оптимисттик көз карашта болгон.

Ошентип, инсандык конструкциялар теориясы адамдын тажрыйбасынын салттуу когнитивдик деп эсептелген аспектилерине такыр окшош эмес аспектилерине карата колдонулат. Атап айтканда, эмоционалдык абалдар, психикалык ден соолук жана бузулуулар, психотерапия Келли тарабынан иштелип чыккан жаңы багыт боюнча чечмеленсе болот. Эгерде Джордж Келлинин когнитивдик теорияны түзүүдөгү максаты, ал кээде белгилегендей, биздин акылыбызды стимулдаштыруу жана ага жашоонун укмуштуудай мүмкүнчүлүктөрүн ачуу болсо, анда ал чындап эле буга жетишти.