Плазма жөнүндө түшүнүк

Физика

8-класс

Сабактын темасы : Плазма жөнүндө түшүнүк. Кыргызстанда плазманын изилдениши жана колдонулушу.

Сабактын максаты:

• Окуучулар плазма жөнүндө түшүнүк алышат.
• Турмушта колдонулушу жөнүндө билишет.
• Адептүүлүккө жана ыймандуулукка тарбияланышат.

Атомдорунун бардыгы же көпчүлүк бөлүгү иондошкон газ- плазма деп аталат.

Плазма иондошуунун деңгелине жараша үч түргө бөлүнөт.

• Начар плазма-электрондордун, иондордун жана молекулалардын аралашмасы.
• Жетишерлик плазма-көпчүлү молекулалары иондошкон газ.
• Толук иондошкон плазма-оң иондордон, электрондордон турат.

Иондоштуруучу энергиянын түрүнө жараша плазмаэкиге бөлүнөт:

• Ысык плазма.Ысык плазманын температурасы 100 000 С жогору болот.
• Муздак плазма. Андан төмөнкү температурдагы плазманы муздак плазма дейбиз.

Жердин эң жогорку катмары ионосфера деп аталат.

Плазма физикасын изилдөөдө аларды эл чардасында пайдалануунун жолдорун табууда Ата-Мекендик окуумуштуулардын салымы чоң.

Жээнбаев Жаныбек Энгельшт Владимир Семенович Жайнаков Аманбек

Плазма заттын катуу, суюк жана газ менен бирге төрт абалынын бири. Ал газды ушунчалык жогорку температурага чейин ысытканда пайда болот, ал заттын атомдору иондошо баштайт, б.а. электрондорун жоготуп, оң заряддуу иондорду жана мейкиндикте эркин кыймылдаган электрондорду пайда кылышат. Бул плазманы электр тогун өткөрүүчү кылат.

Плазма ааламда кеңири таралган: ал көпчүлүк жылдыздарды, анын ичинде биздин Күндү түзөт, ошондой эле чагылган, жаркырап жана газдын айрым түрлөрүндө кездешет. Лабораторияда плазма плазма экрандарын түзүү үчүн, плазмалык телевизорлордо, ширетүү жана кесүү процесстеринде, ядролук энергия жана плазма физикасын изилдөөдө колдонулат.

Плазма ар кандай формада болушу мүмкүн жана температура, тыгыздык, булак жана колдонуу сыяктуу ар кандай мүнөздөмөлөргө жараша классификацияланат. Бул жерде плазманын бир нече түрлөрү бар:

Астрономиялык плазма: Бул жылдыздар, галактикалар, жылдыздар аралык жана галактикалар аралык мейкиндик сыяктуу космос мейкиндигинде табылган плазма.

Жердин ионосферасы : Жердин атмосферасында күн шамалы жана космостук радиация тарабынан пайда болгон ионосфера деп аталган плазма катмары бар.

Процесс плазмасы : Лабораториялык шарттарда, мисалы, ширетүү, оюу, материалдарды иштетүү, калдыктарды күйгүзүү, ж.б.

Ядролук физикада плазма : ядролук реакцияларды жана башкарылуучу термоядролук синтезди изилдөөдө колдонулат.

Медицинада плазма : Стерилдөө, ракты дарылоо (плазма рагы терапиясы) жана дезинфекция сыяктуу медициналык колдонмолордо колдонулат.

Бөлүкчөлөр эксперименттеринде плазма : элементардык бөлүкчөлөрдү жана алардын өз ара аракеттенүүсүн изилдөө үчүн башкарылуучу шарттарды түзүү үчүн бөлүкчөлөрдүн тездеткичтеринде жана башка физикалык эксперименттерде колдонулат.

Плазма заттын төртүнчү абалы катары катуу, суюк жана газ абалынан анын атомдору же молекулалары оң заряддуу иондорго жана эркин электрондорго бөлүнүшү менен айырмаланат. Бул ар кандай элементтерди камтышы мүмкүн болгон плазманын татаал динамикасын жана структурасын түзөт.

Бул жерде плазма структурасынын кээ бир негизги өзгөчөлүктөрү бар:

Иондор: Плазмада иондор бар - бир же бир нече электронду жоготкон же алган атомдор же молекулалар. Бул иондор электрондорду жоготконуна же алганына жараша оң же терс заряддуу болушу мүмкүн.

Электрондор: иондордон тышкары, плазмада анын өткөрүүчү касиеттерин аныктоочу эркин электрондор бар. Электрондор мейкиндикте эркин кыймылдай алат, бул плазманы электр энергиясын эң сонун өткөргүч кылат.

Бир тектүү эместиктер: Плазманын курамында ар кандай бир тексиздиктер жана структуралар болушу мүмкүн, мисалы, плазмадагы куюндар, турбуленттүүлүк, агымдар ж.б. Бул бир тектүү эместиктер туруксуздук, турбуленттүүлүк жана тышкы талаалардын таасири сыяктуу ар кандай факторлордон улам пайда болушу мүмкүн.

Плазма толкундары: Плазма үн толкундары, Альфвен толкундары, Лангевин толкундары ж.б. сыяктуу толкундардын ар кандай түрлөрүн колдой алат. Бул толкундар плазмадагы тыгыздыктын, температуранын, басымдын жана магниттик талаалардын термелүүсүнөн улам пайда болушу мүмкүн.

Плазманын жалпы түзүлүшү өтө татаал жана ар түрдүү болушу мүмкүн жана ал температура, тыгыздык, магнит талаасы жана башка экологиялык параметрлер сыяктуу көптөгөн факторлорго көз каранды.

Көңүл бурганаңыздар үчүн чоң рахмат!