Методы и формы работы по духовно-нравственному развитию и воспитанию обучающихся.

Методы и формы работы по духовно-нравственному развитию и воспитанию обучающихся.

Земаневий мектепте «Эдебият» фенининъ эсас вазифелери:

-талебелерни умуминсаний маневий дегерликлерге джельп этюв

-бедиий сёзге меракъ ве окъувгъа авеслик тербиелев

-эстетик зевкъ ве талапларны ве юксек окъув медениетини шекиллендирювден ибареттир.Бу вазифелер эдебият дерслеринде окъув фаалиети девамында семерели усул ве услюплер,тюр ве шекиллер араштырув ёлунен эда этиле.Лякин эр бир земаневий оджа шимдики заманнынъ вазиетини:джемиетнинъмедений севиесини эр джеэттен алчакълашкъаныны,маневий дегерликлерге коре маддий дегерликлернинъ устюнлигини,эксериетинен алчакъ севиеде япылгъан ве бала психологиясына менфий тесир эткенинтернет ве телевизион косьтерювлернинъ куньден –куньге арткъаныны эсапкъа алмакъ керектир.

Бугуньки несиль окъумагъа алышмагъандыр.Иште земанесине коре кеманеси дегенлери будыр.Биз балаларымызнынъ,миллетимизнинъ келеджегини къайгъырыр экенмиз,озь-озюмизге бойле суаль бермек керекмиз:эгер де мектеплилернинъэксериети шимдики телевидениенинъ ве интернетнинъ теклиф эткен дегерликлери эсасында тербиеленсе келеджегимиз насыл олур? Бу суальге джевабымыз мусбет олмаса керек.

Халкъ агъыз иджады, диний язылар ве Пейгъамбер къыссалары, миллий классик эдебият бутюн девирлерде озьлерининъ къыйметини джоймайып, бизге ёл-ёрукъ косьтерип кельмекте. Олар бизге мусбет ислер ве чизгилерден ибрет алмагъа ве менфий чизгилерден арынмагъа ярдым этмектелер, къальблеримизни нурландырмакъталар.Мына не ичюн мектеплерде эдебият огретювнинъ макъсады талебелерге сёз санаты вастасынен мейдангъа кетирильген бедиий дегерликлерни ашламакънен бирге,адалетли,мерхаметли,башкъаларнынъ дерт ве къайгъыларына лякъайд бакъмагъан шахсиетни тербиелевге догърултылмалы. Оджа балаларны озьлерини ве этрафтаки адамларны динълеебильмеге,кенди ички алемини талиль этебильмеге,эдебий эсерни окъугъанда кендилерини эдебий къараманнынъ еринде коребильмеге огретмек борджлудыр.

Эдебият дерслеринде оджанынъ итибары мусбет роль ойнамакъ керек.Оджа баланы севмек ве онъа озьгюн бир шахсиетке киби бакъмакъ керек.

Эдебият дерслеринде окъув-тербиевий джерьян башта бир талебенинъ окъувгъа ве янъы бильги алувгъа нисбетен авеслигигни шекиллендирмек керек Земаневий мектепте окъув тек файдалы дегиль де, меракълы олмакъ керек. Онынъ ичюн биз, чешит усуллар вастасынен, эр дерсимизни текрарланмаз, меракълы, актуаль шекильде кечирмек керекмиз. Бугунь къырымтатар тили ве эдебияты дерслери ФГОС ве ФКГОС талаплары эсасында кечириле. Бу дерслерде биз чешит земаневий усулларнен файдаланамыз. Бу усуллар талебелернинъ бильги алув севиесини котере, дюньябакъышларыны инкишаф эте ве окъутув процессини земаневийлештире.

«Зеиний уджюм» - интерактив усулнынъ бир чешити.

«Зеиний уджюм»

«Зеиний уджюм» (мозговой штурм) - янъы чезимлерни тапмагъа ярдым эткен фердий фикир юрютюв къабилиетлер вастасынен иджадий фикир этюв усулыдыр.

Бу усулны бундан он йыллар эвельси Баттер, Бартон, Дастин ве Осборн ширкетинде чалышкъан Алекс Ф. Осборн рекламаны чыкъарув вакъытында ильки кере къуллангъан эди. Бу усул бир къач адамнынъ фикир юрютюв къабилиетлеринден файдаланып, белли бир проблемге бераберликте «уджюм

зтмекни» козьде тута. Сонъки вакъытта бу усул кениш сильтем алып башлады.

«Зеиний уджюм»нинъ усулиети адийдир. Башта адамлар топланалар, проблемней танышалар, сонъра олардан эр бир озюнинъ чезюв вариантыны теклиф эте. «Зеиний уджюм» эснасында кимсекимсеге къыймет кесмей, айтылгъан фикирлерге изаат бермей. Эр кес озь гъаелерини (фикирлерини) сербест айтабиле. Эгер бутюн делиллер бакъылгьан сонъ проблемни чезювнинъ 5-6 ёлу бельгиленсе, уджюм мувафакъиетли кечти, демек мумкюн.

«Зеиний уджюм»нинъ усулы:

1. Мешгъулиеттен эвель ребер мевзуны ве иштиракчилернинъ эркяныны сечип ала.

2. Ребер группагъа «зеиний уджюм»нинъ эмиетини ве ашагъыдаки къаиделерни анълата:

- макъсад - микъдары, яни гьаелер (фикирлер) не къадар чокъ олса, о къадар яхшыдыр;

- хульянъызны чалыштырынъыз, эр анги бир фикир файдалы олабиле;

- эр бир айтылгъан фикир башкъаларны да ильхамландыра биле;

- башкъаларнынъ фикирлерини эшиттинъми шу ерде оларгъа къыймет кесмеге ашыкъма - эр шейнинъ озь вакъты-саати бар.

3. Ребер гъаелерни язып аладжакъ кятипни тайинлей ве «уджюм» башлангъаны акъкъында сигнал бере. Иджадий фикир юрютюв вакъытында ребер эр кеске айны бир дикъкъат айыра, бирев тешеббюсни бутюнлей озь кьолуна алмасына ёл бермей. «Уджюм» фикирлер ве гьаелер битмегендже девам эте.

4. Бираздан сонъ иштиракчилер иджадий фикир юрютювден тенкъидий фикир юрютювге кечелер. Гъаелер джедвелини машинкада джыйып, эр бир иштиракчининъ къолуна бермек мумкюн. Бундан сонъра гъаелер группалаштырыла ве эр бирине айрыджа къыймет кесиле. Проблемни чезмек ичюн энъ эльверишли гъае сечип алына.

5. Эгер де «зеиний уджюм» нетиджесинде проблемни чезмек ичюн бир де бир келишикли гъае (фикир) тапылмаса, иштиракчилер бунынъ себеплерини бераберликте къыдыралар.

2.3. Анкета ве викторина.

Анкета. 10-11 сыныфларда талебелер нутукъны, тефеккюрини инкишаф этювге догърултылгъан, оларнынъ аятта ичтимаий вазиетини, гражданлыкъ алыны бильмек ичюн чешит мевзуларда анкеталар толдурмакъ мумкюн. Дерснинъ сонъунда эвге вазифе оларакъ анкета суаллери бериле. Талебелер эвде оларгъа джеваплар тапалар, тюшюнелер, азырлыкъ корелер. Керек олса, альбом япракъларына анкета суаллерини язып, джевапларыны да къайд этелер. (Базыда мевзугъа аит левхаларнен, ресимлернен безетелер).

Келеджек дерете олар азырлагъан анке­та суаллерине бирер-бирер джевап берелер. Талебелернинъ джеваплары чешит тюрлю ола ве окъулгъан вакъытта олар арасында давалар, мунакъаша башлана. Талебелер озь фикирлерини къорчаламагъа, исбатламагъа тырышалар. Бойле вакъыт оджа, вазиеттен догъру файдаланып, музакереге чыкъкъан талебеге фикирлерини догъру, толусынен ифаде этмеге шараит яратмакъ керек. Чюнки "Даваларда акъикъат догъгъа"нындан гъайры, талебенинъ нуткъу зенгинлеше, яшлар ичюн муим олгъан фикирлерини тасдыкъ эт­меге имкян бере. Мисаль ичюн, бойле суаллер олмакъ мумкюн:

№1

1. Бахт бу недир? Сиз насыл анълайсынъыз?

2. Инсан, шахсий аятында бахытлы ол­макъ ичюн не япмакъ керек?

3. Ер юзюнде адамлар бахты ичюн не япмалы?

4. Фикиринъиздже, дюньяда тынчлыкъ ичюн, не япмалы?

№2

1. Сиз насыл саясыз, Девлет тили акъкъында Къанун керекми? Озь фикирлеринъизни исбатланъыз.

2. Ана тилини бильмек сиз ичюн недир?

3. Мектепни битирген сонъ, сиз ким олмагъа истейсинъиз? Насыл бильгилер сизге чокъ керек оладжакъ? Ана тилинъиз керек олурмы?

4. Сечип алгъан зенаат ичюн, бугунь нелер япасынъыз? Азырлыкъ коресинъизми?

№3

1. Аятта инсан ичюн энъ керекли шей недир? Не ичюн?

2. Акъикъий дост насыл олмалы?

3. Иигит ве къыз арасында чин достлукъ ола билеми?

4. Сизинъдже, адамлар арасында келишмемезлик, къавгъа нелерден келип чыкъа?

№4

1. Инсанлар арасында олгъан индже дуйгъулар неден ибарет?

2. Севги недир? Севгиге инанасынъызмы?

3. Севгининъ дады неде?

4. Севгисиз яшамакъ мумкюнми? Не ичюн?

Бойле анкета суаллери музакере этильгенде, анълашылмагъан сёзлер, керек олса, икметли ибарелер, меракълы цитаталар яздырыла. Дерсте, талебелернинъ азырджеваплыгъы, нутукънынъ догърулыгъы, фикир юрьсетювине бакъып, баа къоюла.