11-кл биология сабагы боюнча слайд

№ 112 Манас орто мектеби

Биология предмети 11-кл

Эволюциялык процесстин далилдери

Органикалык дүйнөнүн эволюциясынын далилдери

Органикалык дүйнөнүн эволюциясын биологиялык илимдердин көптөгөн жетишкендиктеринин жардамы менен аларга карата байкоо жүргүзүү менен далилдөөгө болот Мындай биологиялык илимдер:

Салыштырма-анатомия; Эмбриология;

Палеонтология; Биогеография;

Систематика; Генетика

Эволюциянын

далилдери

Эмбрио-

логиялык

Салыштырма-

анатомиялык

Биогеграфия-

лык

Палеонто-

логиялык

Систематика-

лык

Генетика-

лык

Салыштырма анатомиялык далилдер

Бардык омурткалуу жаныбарлардын келип чыгышынын далилили катары алардын түзүлүшүнүн биримдүүлүк планы: кошкапталдуу симметрия; денесинин экинчилик көңдөйдүн болушу; скелет огу; баш жана арка мээ; эки жуп колу буттары жана негизги органдар системасы (кан жүгүрүүчү, дем алуу, тамак сиңирүү, бөлүп чыгаруу ж. б.) органикалык дүйнөнүн келип чыгышынын биримдүүлүгүнүн далили болуп алардагы гомологиялык жана аналогиялык органдардын болушу, рудмент жана атавизм эсептелет.

Салыштырма анатомия

Гомология

Аналогия

Рудменттер

Атавизмдер

Жандуу өтмө формалар

Хордалуулардын жалпы түзүлүш планы

Палеонтологиялык далилдер

Казылып алынган калдыктар

Гомологиялык органдар

Омурткалуулардын алдынкы колдору сырткы түзүлүшү боюнча ар кандай болгонуна жана аткарган кызматына карабастан бирдиктүү түзүлүш планына ээ болушат, түйүлдүктүн пайда болушунун жана өрчүшүнүн окшоштугу, жаныбардын денесинин ичинде түйүлдүктүн бирдей орун алышы окшош болот. Түзүлүшү планы жана келип чыгышы боюнча окшош, бирок аткарган функциясы боюнча ар кандай болгон органдар гомологиялык органдар деп аталат.

Гомологиялык органдар

Ар кандай функцияларды аткаргандыгына карабастан органдардын түзүлүшүнүн окшоштугу

Аналогиялык органдар

Түзүлүшү жана келип чыгышы боюнча ар башка, бирок аткарган кызматы боюнча бирдей болгон органдар аналогиялык органдар деп аталат. Мисалы, көпөлөктүн канаты менен канаттуулардын канаты бирдей функцияны аткарат бирок алардын келип чыгышы ар башкача.

Организмдердин ортосундагы тууганчылыкты жана эволюцияны далилдөөдө аналогиялык органдардын мааниси анчейин деле жокко эсе.

Аналогиялык органдар

Түзүлүшү боюнча ар башка, бирдей жашоо чөйрөгө бирдей ыңгайланышкан, сырткынан окшош болгон бирдей функцияны аткарган органдар.

Рудменталдык органдар

Эволюциянын жүрүшүндө өзүнүн негизги функциясын жоготуп койгон , начар өрчүгөн органдардын болушу рудмент деп аталат

Питондун арткы буттарынын рудменти

Рудменттер

Учпаган канаттуунун канаты

Жыландын буттарынын калдыгы

Киттин жамбаш сөөгүнүн калдыгы

Түпкү тегинин гомологиялык структурасына салыштырмалуу жөнөкөй, начар өрчүгөн, эволюциялык проесстин жүрүшүндө организмде өзүнүн негизги манисин жоготкон органдар

Рудменттер

Атавизмдер

Адамдагы көп эмчектүүлүк

Балдардын төрөлүшүндөгү

Баланын түктүү болуп калышы;

Куйруктуу баланын төрөлүшү ж.б.у.с.

Айрым ата-тегиндеги болгон белгиледин, бирок эволюциянын жүрүшүндө маанисин жоготуп койгон органдардын же белгилердин белгилүү түрдүн айрым особдорунда пайда болуп калышы атавизм деп аталат.

Атавизмдер

Түктүү киши жана кыз

Таиландык 13 жаштагы кыз Супатра Сасупхан

Штефан Бибровский, (1891–1932), анын бүт денеси коюу чач менен капталган.

Атавизмдер

Жандуу өтмө формалар

Бир канча группалардын тегинин башталмасы жана организмдердин бул группаларынын өзүндөгү белгилеринин айкалышы.

Мисалы: Жашыл эвглена, Латимерия, Ланцетник, Өрдөк тумшук.

Хордалуулардын жалпы түзүлүш планы

• Хорданын пайда болушу;
• Дененин арткы бөлүгүндө нерв

системасынын түтүк түрүндө болушу;

• Нерв системасынын борбордук жана

перифериялык деп бөлүнүшү;

• Баш жана арка мээнин болушу;
• Туюк кан жүгүрүү системасы;
• Жүрөктүн курсак бөлүгүндө

жайгашышы.

Эмбриология

Эмбриология-бул организмдердин түйүлдүгүнүн өрчүшү жөнүндөгү илим. Эмбриологдор түйүлдүктүн өрчүшүн изилдешип, жаныбарлардын эмбрионалдык өрчүүсүнүн алгачкы стадияларында окшоштуктун бар экендигин аныкташкан. Жаныбарлардын эмбрионалдык өрчүүсүнүн окшоштугу алардын келип чыгышынын биримдүүлүгү жөнүндө маалымат берет.

Биогенетикалык закон

Омурткалуу жаныбарлардын түйүлдүктөрүнүн өрчүшүнүн окшоштуктарынын негизинде жана көптөгөн эмбрионалдык жана анатомиялык фактылардын негизинде немец окумуштулары Ф.Мюллер менен Э.Геккель XIX кылымдын 2чи жарымында онтогенез менен филогенездин катышы жөнүдөгү закону ачылып биогенетикалык закон деп аталып калган. Бул законго ылайык ар бир особдун индивидуалдык өрчүүсүндө (онтогенезде) тарыхый өрчүүсүн (филогенезди) кыскача кайталайт. Б.а. онтогенез филогенезди кыскача кайталайт.

Эмбриологиялык далилдер

Палеонтология

Организмдердин калдыктарын казып алып изилдөөчү илим. Палеонтологиялык табылгалар өлүп жок болгон жаныбарлардын сырткы облигин калыбына келтиришке, окшоштуктарын жана айырмачылыктарын аныктоого мүмкүнчүлүк берет. Убакыт боюнча органикалык дүйнөнүн өрчүшүнө көзөмөл жасоого мүмкүндүк берет. Палеонтологдор организмдин формаларындагы бир кыйла байыркы жана жаш группалардын ортосундагы белгилерди аныкташкан.

Казылып алынган өтмө формалар да эволюциянын далили үчүн кызмат кылат, организмдердин ар кандай группаларынын тарыхый байланышы жөнүндө маалыматтарды берет. Юр доорундагы биринчилик канаттулар архиоптерикс рептилийлер менен канаттуулардын ортосунда байланыштыруучу звено болуп саналат.

Өтмө формаларга башка дагы кистепер балыгы мисал болуп саналат. Кистепер балыгы кургакка чыккан жаныбарларды байланыштырып турат. Б.а. балыктар мене жерде-сууда жашоочуларды.

Палеонтологиялык далилдер

Казылып алынган калдыктар

Палеонтологиялык далилдер

Филогенетикалык (эволюциялык) катар жөнүндө маалымат.

Биогеография

Биогеография – бул Жердеги жаныбарлар жана өсүмдүктөр дүйнөсүнүн бөлүштүрүлүш закон ченемдүүлүктөрүн окуп үйрөтөт. Континенттердин ортосунда байланыш канчалык аз болсо, жана планетанын айрым бөлүктөрүндөгү обочолонуу байыртадан бери болуп келсе, анда бул аймактагы отурукташкан организмдердин ортосундагы айырмачылык ошончолук күчтүү болот.

Австралиянын жаныбарлар дүйнөсү абдан эле ар түрдүү, бул жерде башка аймактарда болгон жаныбарлардын көпчүлүк группалары жок, бирок Жердин башка райондорунда жок жаныбарлар бул жерде сакталып калган. М:, жумурткатуучулар, сумкалуу кенгурулар, сумкалуу карышкырлар, өрдөк тумшук, ехидналар.

Эволюциянын биогеографиялык далилдери

Ар кандай континенттерге жаныбарлардын жана өсүмдүктөрдүн таркалуу өзгөчөлүктөрү

Аралдардын флора жана фауналарынын өзгөчөлүктөрү (Сахалин, Мадагаскар)

Азыркы мезгилдеги систематика

Систематикалык группадагы (уруу, тукум ж.б.) бардык жаныбарларды жана өсүмдүктөрдү бириктирет. Систематиканын негизинде организмдердин окшоштугун эле эмес, алардын келип чыгышынын жалпылуулугун аныктайт. Системаны түзүш үчүн окумуштуулар белгилеринин биримдүүлүгүн: казып алынган калдыктардын тарыхый өрчүшүн; түрлөрдүн анатомиялык түзүлүшүн, көбөйүү өзгөчөлүктөрүн; Эмбрионалдык өрчүшүн салыштыруу; химиялык курамынын жана физиологиялык процесстердин өзгөчөлүктөрүн; Жердеги азыркы жана мурдагы бүлүштүрүлүшүн пайдаланат.

Азыркы мезгилдеги генетика

Азыркы мезгилдеги генетиканын маалыматтары муундардын ортосундагы улантуучулуктун материалдык негиздерин ачып берет. Кариотиптерди окуп үйрөнүү эң зарыл болгон систематикалык тест болуп саналат. Ал эми ДНКнын молекуласындагы нуклеотиддердин жана белоктордогу аминокислоталардын ыраттуулугун окуп үйрөнүү эволюциялык процесстерди молекулярдык деңгээлде түшүнүүгө мүмкүндүк берет.

Биохимиялык

Бардык тирүү организмдер жалпы элементардык бирдей химиялык курамга ээ.

Жандуулардын молекулярдык деңгээлдеги биримдүүлүгү бардык жандууларда белоктун жана нуклеин кислоталарынын болушу

Дивергенция

Ажыралуучу эволюция (жалпы түпкү теги адегенде эки же андан көп формаларды берет, учуру келгенде булар көптөгөн түрлөрдүн жана уруулардын жанжыра башы (родоначальниками) болуп калат.)

КӨҢҮЛ БУРГАНЫҢЫЗДАР

ҮЧҮН

ЧОҢ ЫРАХМАТ!

Эволюциянын далилдери боюнча тесттик суроолор

1. Эволюциянын далилдери

А ). Салыштырма-анатомия;Эмбриология;Палеонтология;Генетика Биогеография; Систематика;

Б).Салыштырма-анатомия;Эмбриология;Палеонтология;Генетика Биогеография; Систематика; Дивергенция

В). Экөө тең туура. Г). Экөө тең туура эмес. Д). Бирөө гана туура.

2. Салыштырма-анатомия

А). Гомология, аналогия, рудмент, атавизм, дивергенция, жалпы түзүлүш планы;

Б). Гомология, аналогия, конивергенция, рудмент, атавизм, өтмө формалар, жалпы түзүлүш планы.

В). Гомология, аналогия, рудмент, атавизм , өтмө формалар, жалпы түзүлүш планы.

Г). Гомология, аналогия, рудмент, атавизм параллелизм, өтмө формалар, жалпы түзүлүш планы.

3) Түзүлүшү планы жана келип чыгышы окшош, аткарган функциясы ар башка органдар

А). Аналогия; Б). Гомология;

В). Атавизм; Г). Рудмент;

4). Түзүлүшү жана келип чыгышы ар башка, аткарган кызматы бирдей болгон органдар

А). Аналогия; Б). Гомология;

В). Атавизм; Г). Рудмент;

5). Эволюциянын жүрүшүндө өзүнүн негизги функциясын жоготкон, начар өрчүгөн органдар.

А). Аналогия; Б). Гомология;

В). Атавизм; Г). Рудмент;

6). Айрым ата-тегиндеги болгон белгиледин, бирок эволюциянын жүрүшүндө маанисин жоготуп койгон органдардын же белгилердин белгилүү түрдүн айрым особдорунда пайда болуп калышы.

А). Аналогия; Б). Гомология;

В). Атавизм; Г). Рудмент;

7. Кандай орган

А). Аналогия;

Б). Гомология;

В). Атавизм;

Г). Рудмент;

8. Кандай органдар

А). Аналогия;

Б). Гомология;

В). Атавизм;

Г). Рудмент;

9. Кандай органдар

А). Аналогия;

Б). Гомология;

В). Атавизм;

Г). Рудмент;

10. Палеонтология

В

А

Б

11. Эмбриология

В

А

Б