Yeni il Az?rbaycanda.

Yeni il bayram? Yeni il bayram? — ilin sonuncu gününd?n növb?ti t?qvim ilin? keçid il? ?laq?d?r keçiril?n ?n populyar bayramd?r. Dünyan?n müxt?lif xalqlar? üçün ?n?n?vi bayrama çevrildiyi kimi, Az?rbaycanda da insanlar?n m?i??tin? daxil olub. H?r ?eyin ?vv?li oldu?u kimi bu bayram?n da öz tarixç?si var. B?zi f?rziyy?l?r? gör? Yeni ili ilk d?f? q?dim çinlil?r qeyd edibl?r. Dig?r m?nb?l?rd? bu, q?dim germanlar v? romal?lar?n ad? il? ba?lan?r. Ba?qa bir m?nb? is? ?n?n?nin Mesopotamiyada yarand???n? sübut etm?y? c?hd edir. Yeni il n? vaxt olur? Gör?s?n, planetimizd? neç? Yeni il bayram? var? Bu, heç d? asan sual deyil. ?vv?lc?, Yeni ili, ?n?n?vi olaraq, dekabr?n 31-d?n yanvar?n 1-n? keç?n gec? qar??layanlardan ba?layaq: bunlar MDB m?kan? ölk?l?ri, Avstraliya, ?otlandiya, ?taliya, Avstriya, Yaponiya, Rum?niya, Kanada, AB?, Finlandiya v? bir çox ba?qa ölk?l?rdir. Bunun ard?nca Yeni il yanvar?n 14-d? Yunan?stana qonaq g?lir v? Müq?dd?s Vasili günü adlan?r. U?aqlar ç?km?l?rini s?xav?tli Vasilinin onlar?n için? h?diyy? qoyaca?? ümidi il? soban?n yan?na qoyurlar v? arzular?na çat?rlar. Sonra Ay t?qvimin? uy?un Yeni il g?lir. Onun d?qiq tarixi yoxdur, çünki yaz?n ilk t?z? Ay? (hilal) ç?xanda qeyd olunur. Ay t?qvimi il? Yeni il bayram?n? Çind?, Malayziyada, Vyetnamda, Sinqapurda, Koreyada, Monqolustanda v? Asiyan?n dig?r ölk?l?rind?, habel? buddizm? sitayi? ed?nl?r keçirirl?r. Müs?lmanlar?n Hicri t?qvimi il? Yeni il birinci ay?n ilk günü daxil olur. Bu tarix h?r il d?yi?ir. Sonra h?r il gec? il? gündüzün b?rab?rl??diyi gün - mart?n 21-d?n 22-n? keç?n gec? qar??lad???m?z sevimli Novruz bayram? g?lir. Novruz ?fqan?stan, ?ran v? Pakistanda, Orta Asiya respublikalar?nda v? ölk?mizd? qeyd olunur. Növb?ti gün, mart?n 22-d? Yeni il Hindistan? haqlay?r. Qeyd etm?k laz?md?r ki, Hindistanda Yeni il kimi qeyd olunan s?kkiz tarix var. Aprelin 1-d? - zarafatlar v? oyunlar gününd? Yeni ili Odessada v? Birmada qar??lay?rlar. Aprelin 13-d? Yeni il ?ri-Lankaya v? Nepala, 14-d? is? Laosa g?lir. Mayya tayfalar? Yeni ili iyulun 16-da qeyd edirdil?r. Cibuti v? Nigerd? Yeni ili avqust ay?nda, Suriyada sentyabr?n 1-d?, Efiopiyada sentyabr?n 11-d?,Qambiyada oktyabr?n 7-d?, Y?m?nd? noyabr?n 18-d?, Okeaniyada v? Havay adalar?nda noyabr?n ortalar?nda qar??lay?rlar. Y?hudil?r Yeni ili (Ro? xa-?ana) Ti?rey (sentyabr) ay?n?n1-ci v? 2-ci günü qeyd edirl?r. Oktyabr?n 31-d?n noyabr?n 1-n? keç?n gec? Hellouin (Samayna) ad? il? m??hur olan kelt Yeni ilini ?otlandiya, ?rlandiya v? Men adas?nda qar??lay?rlar. Yeni ili n? vaxt bayram etm?k ba?l?ca ??rt deyildir. ?sas odur ki, qar??dan g?l?n h?r Yeni il insanlara xo?b?xtlik b?x? etsin. Yeni il bayram?n?n tarixi Bu bayram?n yaranmas?n?n az? 25 ?srlik tarixi var. ?lin d?yi?m?sini bayram etm?k ad?ti ilk d?f? q?dim Mesopotamiyada yaran?b. Eram?zdan ?vv?l IV minilliyin sonunda ?umer, Babilistan, Assuriya kimi bu günümüz? q?d?r g?lib çatan m?d?ni irsiyl? h?l? d? bizi heyr?tl?ndir?n m?d?niyy?t m?rk?zl?ri burada t???kkül tap?b. Tarixçi aliml?rin fikrinc?, m?hz h?min dövrd? burada Yeni ilin g?li?i ilk d?f? bayram edilib. Mart?n ax?r?nda D?cl? v? F?rat çaylar?nda suyun s?viyy?si artanda ?kin-biçin i?l?ri ba?layarm??. ?nsanlar yeni ilin g?li?ini d? el? o zaman qeyd etmi?l?r. 12 gün ?rzind? t?nt?n?li m?rasiml?r davam ed?rmi?. Xeyir tanr?s? M?rdükün ??r qüvv?l?r v? ölüm üz?rind? hakimiyy?ti ba?layarm??. Bütün m?hk?m? i?l?ri, c?zalar t?xir? sal?narm??. H?min dövr? aid gil kitab?l?rd?n biri üz?rind? yaz?lm?? m?tn? gör?, bu bayramda “qul a?aya çevril?rmi?”. Yeri g?lmi?k?n, “Karnaval” sözü babil dilind?n t?rcüm?d? “g?mi-d?niz” dem?kdir. Bu da M?rdükün D?cl?d? üzm?sil? ba?l? ayinl?rd?n g?l?n ifad?dir. Bayram günl?rind?n birind? M?rdükün d?h??t ilah?si, ilanba?l? Tiamatla döyü?ü s?hn?si canland?r?larm??. N?tic?d?, ?lb?tt? ki, M?rdükün qalib g?l?rmi?. Babilistan ?sirliyind? olan y?hudil?r Yeni il bayram? ?n?n?sini babill?rd?n öyr?n?r?k sonradan onu yunanlara ötürübl?r. Yunanlar vasit?sil? is? bu ?n?n? Q?rbi Avropaya yay?l?b. Ba?qa bir m?nb?y? gör?, Q?dim ??rqd? h?l? ?ran dövl?tinin yenic? yaranma?a ba?lad??? dövrd? iranl?lar?n art?q t?qviml?ri var imi?. Onlar bilirmi?l?r ki, ilin bir günü var ki, h?min gün ?n q?sa gündüz ?n uzun gec?yl? növb?l??ir. V? bu günd?n sonra h?yatverici Gün?? s?mada get-ged? daha çox b?rq vurur, t?bi?t oyanma?a ba?lay?r v? h?yat cans?x?c? q?? – y?ni ölüm üz?rind? q?l?b? çal?r. Q?dim hindlil?r v? farslar müasir t?qviml? dekabr?n 22-n? t?sadüf ed?n h?min günü “Gün?? qap?s?” adland?rarm??lar. Sonralar h?min gün Gün?? Tanr?s? Mitran?n do?um günü kimi qeyd edilm?y? ba?lay?r. Möht???m ?ran dövl?tini diz çökdür?n romal?lar Mitran? da özününkül??dirirl?r. Q?dim Romada t?qvim aylar?ndak? günl?rin say? müxt?lif idi. H?tta rü?v?t verib onlar? d?yi?dirm?k d? olard?. Lakin bir gün d?yi?m?z idi. Yeni il h?mi?? yanvar?n 1-i g?lirdi v? Mitran?n do?um günü - ?????n Qaranl?q üz?rind? q?l?b?si günü d? bununla üst-üst? dü?ürdü. ?srl?r keçdi. Roma dövl?ti r?smi olaraq xristian dövl?ti kimi tan?nd?. V? m?lum oldu ki, ?sa Pey??mb?rin do?um günü d? el? dekabr?n son günl?rin? t?sadüf edir. Bel?c? bu bayram h?m yeni ilin g?li?ini, h?m h?yat?n ölüm üz?rind? q?l?b?sini, h?m d? Milad gününü özünd? birl??dirmi? oldu. Yanvar (lat?nca "Yanvarus") q?dim Roma ilahisi Yanusun ??r?fin? adland?r?lm??d?r.Qriqori t?qvimind? ilin 1-ci ay?d?r. Qriqori t?qvimi 1582-ci ild? q?bul edilmi?dir. Rusiyada I Pyotrun f?rman?na ?sas?n Yuli t?qvimin? keçilmi?dir. H?min f?rmana gör? yanvar?n 1-i - ?sa pey??mb?rin t?v?llüd günü ilin ?vv?li kimi q?bul edilmi? v? XVIII ?sr 1701-ci il yanvar?n 1-d?n ba?lanm??d?r. 1918-ci ild? Sovet Rusiyas? hökum?tinin ba?ç?s? V.?.Leninin imzalad??? dekretl? Qriqori t?qvimi q?bul edilmi?dir. Bel?likl?, Qriqori v? Yuli t?qviml?ri aras?nda XX ?srd? 13 gün? b?rab?r olan f?rq aradan qald?r?lm??d?r. 1918-ci il yanvar?n 31-d?n sonrak? gün fevral?n 13-ü hesab edilmi?dir. Az?rbaycan Respublikas?nda ill?rin hesablanmas? üçün ?vv?lki kimi, yen? Qriqori t?qvimind?n istifad? olunur. Buna müvafiq olaraq, yanvar?n 1-i istirah?t günü kimi qeyd edilir. 2006-c? ild?n ba?layaraq, yanvar?n 1 v? 2-si bayram günl?ri hesab edilir v? i? günü olmayan istirah?t günl?ri kimi qeyd olunur. Yolka Yolka a?ac?Yeni il bayram?n? al-?lvan, b?rli-b?z?kli ?am a?ac?s?z t?s?vvür etm?k qeyri-mümkündür. ?lb?tt?, bu ?am a?ac? t?bii küknar a?ac?ndan olsa v? yarpaqlar? ?tir saçsa daha göz?l olard?. Amma t?bi?ti qorumaq xatirin? süni ?am a?aclar? il?d? da keçinm?k olar. B?s Yeni il bayram?nda yolka b?z?m?yin m?nas? n?dir? Çoxlar? ?am a?aclar? b?z?m?k ?n?n?sini d? xristian diniyl? ?laq?l?ndirir. ?slind? is?, h?yat r?mzi olan ?am a?ac?n?n b?z?nm?si tarixi xristianl?qdan ?vv?l ba?lay?b v? hans?sa bir dinl? ba?l? deyil. H?l? miladdan çox-çox ?vv?l q?dim Misirin sakinl?ri dekabr?n ?n q?sa günl?rind? ya??l palma a?aclar?n? evl?rin? g?tirirdil?r. Bu, h?yat?n ölüm üz?rind? q?l?b?sinin r?mzi idi. Romal?lar is? ?kin Allah?n?n ??r?fin? evl?rini yarpaqlarla b?z?yirdil?r. Druidl?r pal?d budaqlar?na q?z?l almalar as?b q?? bayram?n? qeyd edirdil?r. Orta ?srl?rd? q?rm?z? almalarla b?z?dilmi? h?mi??ya??l a?aclar dekabr?n 25-d? qeyd edil?n Ad?m v? H?vva bayram?n?n r?mzi idi. Yeni ilin ?am a?ac? haqq?nda ilk yaz?l? m?lumat XVI ?sr? t?sadüf edir. H?min m?nb?l?r? gör?, o vaxt alman ??h?ri olan Strasburqda Yeni il gec?si h?m kas?b, h?m d? adl?-sanl? zad?gan ail?l?rind? küknar a?aclar? r?ngli ka??zlar, meyv?l?r v? ?irniyyatla b?z?dilirmi?. Vaxt keçdikc? bu ad?t bütün Avropaya yay?l?r. Yeni dünyaya — Amerikaya yolkan? burada m?skunla?an almanlar g?tiribl?r. 1851-ci ild? burada ilk d?f? t?nt?n?li ??kild? yolka f?n?rl?rinin yand?r?lmas? m?rasimi keçirilib. O vaxtdan h?r il Yeni il bayram?nda A? evin qar??s?nda bu m?rasim keçirilir. Bel?c? ?am a?ac? bütün dünyada m??hurla??b.Santa Klaus v? ya ?axta baba Santa Klaus,?axta baba,C?miyy?timizd? rus dilind?n (Дед Мороз) t?rcüm? edil?n ?axta baba kimi tan?nan ??xsin dünyan?n müxt?lif ölk?l?rind? f?rqli adlar? var: Sant Nikolas, Nikolas of Mariya, Santa Klaus, Pere Noel, müq?dd?s ata Kristmas bunlardan b?zil?ridir. Yeni ?l Bayram?n?, q?? bayram?n? körp?l?rin öz do?ma babalar?ndan bel? çox sevdikl?ri ?axta babas?z t?s?vvür etm?k mümkün deyil. Saç-saqqal? tamam a?, ba??nda qardan papaq olan bu mehriban qocan? dünyan?n müxt?lif yerl?rind? müxt?lif cür adland?rsalar da, bu adlardan ?n çox populyar olan? Santa-Klausdur. Bu obraz?n yaranma tarixi ?srl?rin d?rinliyin? gedib ç?x?r v? onunla ba?l? ta q?dimd?n b?ri yaranan ?fsan? v? r?vay?tl?r zaman keçdikc? d?yi?iklikl?r? u?rayaraq ??kild?n ??kl? dü?üb. Haz?rda dünyada qeyd olunan “Yeni il” bayram?n?n bir çox ?n?n?l?ri Miladdan qaynaqland??? üçün ?axta baba-Santa Klaus obraz?n?n ?sli d? xristian dünyas?nda axtar?l?r. Bugünkü Türkiy? Cümhuriyy?tinin Mu?la(Demre) vilay?tinin Patara ??h?rind? Santa Klaus kils?si mövcuddur. Patara antik dövrd? mövcüd olmu? Hiziya dövl?tinin ??h?rl?rind?n biridir. Nikolas adl? bu ke?i? 3-cü ?srin ax?rlar?nda Patara ??h?rind? varl? tacir ail?sind? anadan olmu?dur. Orta ya?lar?nda rahib Nikolas Patara ??h?rinin ba? ke?i?i seçilmi?di. ?fsan?y? gör? h?min ??h?rd? kas?b bir ki?inin 3 q?z? vard?. Bu q?zlar cehiz üçün pul tapa bilmirdil?r. Ke?i? Nikolas bundan x?b?r tutub bir gec? gizlinc? bu q?zlar?n evin? g?lir. P?nc?r?d?n v? bacadan ev? q?zlar üçün pul kis?si at?r. Q?zlar?n cehiz pulu düz?lir. O günd?n xristianlar maddi problemi olanlara müq?dd?s Nikolas?n köm?k ed?c?yin? inan?rlar. Ke?i? Nikolas öl?nd?n sonra onun q?bri milyonlar ümid yeri olmu?dur. Nikolas 343-cü ild? 65 ya??nda v?fat etmi?dir.1087-ci ild? müs?lman türkl?r Patara v? Mura ??h?rl?rini f?th etmi?dil?r. Bundan sonra xristian tacirl?r bir gec? gizlic? ke?i? Nikolas?n q?brini açm??, sümükl?rini o?urlayaraq, Bari adas?na aparm??d?lar. Xristian dünyas?nda ?axta baba Müq?dd?s Nikolay kimi tan?n?r. Provaslav kils?si Müq?dd?s Nikolay? s?yah?tçil?rin himay?dar? hesab edir. Katolikl?r is? onu kas?blara v? u?aqlara yard?m ed?n müq?dd?s hesab edirl?r. Müq?dd?s Nikolay sonralar M?rk?zi v? ?imali Almaniyada Weinachtsmann (alman dilind? Weinachten — milad, mann is? ki?i dem?kdir), ?ngilt?r?d? is? Father Christmams – Milad?n Atas? adland?r?l?b. Avropal? mühacirl?rl? Birl??mi? ?tatlarad?k gedib ç?xan Müq?dd?s Nikolay burada art?q Santa Klausa çevrilib. ?imali Amerika ?d?biyyat?nda v? t?sviri s?n?tind? Santa Klaus öz a? saqqal?, q?rm?z? kürküyl? 8 maral qo?ulmu? arabas?nda milad gec?si peyda olaraq sobalar?n borusundan evl?r? daxil olur v? soban?n yan?ndan as?lm?? corablar?n için? u?aqlar üçün h?diyy?l?r qoyur. Dünyan?n h?r yerind? bütün insanlar Yeni ili eyni ümidl?rl? — xo? möcüz?l?r, yeni u?urlar, xo?b?xtlik arzusuyla gözl?s?l?r d? bayram? h?r? öz ad?t-?n?n?sin? uy?un qar??lay?r. Avropa ölk?si olan Fransada ?axta baba Per Noel — y?ni Noel ata adlan?r. O, Yeni il gec?si g?lir v? evin balaca sakinl?rinin ba?ma??na h?diyy?l?r qoyur. Böyükl?rs? bayram günü daha çox yeyib-içm?yi sevirl?r. Fransan?n ??rab ölk?si oldu?unu n?z?r? alsaq, v?ziyy?ti t?s?vvür etm?k olar. Yeni il mesajlar? 1. H?r yeni il bir ba?qa göz?l.. 20.. yeni il sizl?r? h?yat?n?z boyunca unuda bilm?y?c?yik göz?llikl?r ya?ats?n. Yeni iliniz mübar?k olsun!!! 2. H?r k?s bir ba?qas?na köm?k ets?ydi, h?r k?sin i?i edilmi? olar. Yeni il payla?malar?m?z?n ili olsun. Xo?b?xtlik, sa?laml?q v? sevincl?r g?tirsin. Xo?b?xt ill?r dil?yir?m. 3. Heç s?hv etm?y?n insan ümumiyy?tl? heç bir ?ey ed? bilm?z. 20..-cu ild? s?hvl?rimizin az, müv?ff?qiyy?tl?rimizin davaml? olmas? dil?yiyl? xo?b?xt ill?r.. 4. Sahib olduqlar?m?zla ya?ama?? öyr?nm?k bir müdd?t, bir i?tirak, y?ni h?yat?m?z?n yo?urulmas?d?r. G?l?c?k ill?r varl???m?z? z?nginl??dir?c?k. Yeni il ilk add?m.. N? q?d?r ill?r, xo?b?xt ill?r. 5. Gül üçün tikana raz? olars?n?zm?, yoxsa tikan? da gülü d? r?ddmi ed?rsiniz? Yeni ill?rd? güll?rl? dolu günl?rin tikanlar? sizi dü?m?nl?ri qoruyan ç?rtlayar olsun. Xo?b?xt ?ll?r!! 6. Harada h?yat varsa, orada ümid d? vard?r. Yeni ild? bütün ümidl?r v? müv?ff?qiyy?tl?r s?ninl? olsun. Xo?b?xt ?ll?r dil?yir?m. 7. Zaman? ed? bilm?y?c?yimizi ?eyl?ri ist?m?kl? keçirdiyimiz deyil?r. Halbuki gücümüz bütün zamanlar? m?cbur ed?r. Yet?r ki özümüz? v? dostlar?m?z?n gücün? inanaq. Yeni ild? inanc?m?z? gücl?ndirm?miz v? xo?b?xt olmam?z dil?kl?riml?.. 8. Dünyan? d?yi?dirm?k ist?s?n ür?yin? inan , dostlar?na güv?n, sevgin? sar?l.. Yeni il s?nin müv?ff?qiyy?tl?rinin açar?yla bütün qap?lar? açacaq.. Xo?b?xt ?ll?r!! 9. ?nsan, h?diyy?sini ür?yi il? birlikd? verm?zs? n? d?y?ri vard?r. Yeni ill?r Tanr?n?n bizl?r? verdiyi h?diyy?dir. ?n xo?b?xt günl?r s?ninl? olsun.. H?diyy?sinl? ucal.. 10. ?n pis günümüz heç gülm?diyimiz gündür. Yeni ilin dolu dolu v? geni? ?n s?mimi gülüms?m?l?r? aç?lmas? dil?yiyl? xo?b?xt ill?r.. 11. Yeni il bizl?r? müq?dd?s olsun.. Yeni il sizl?r? d? müq?dd?s olsun.. Sa?laml?q, müv?ff?qiyy?t v? xo?b?xtlik dolu olsun. 12. 20..-cu ild? d? heç ümidsiz qalmama??n v? x?yallar?na qovu?ma??n dil?yiml?. Yax?? v? sa?lam ill?r! 13. Qarda?l???n do?uldu?u, sevgil?rin birl??diyi, b?lk? dur?un, b?lk? yor?un, yen? d? xo?b?xt, yen? d? ümidli, yen? d? sevgi dolu n? q?d?r ill?r?! Q?rib? "Yeni il" ad?tl?ri Dünyada Yeni il bayram? müxt?lif yerl?rd? müxt?lif cür qeyd edilir. H?r ölk?nin v? ?razinin d? öz ad?t-?n?n?l?ri var. Simsar.az bir neç? qeyri-adi ad?t-?n?n?ni sizinl? bölü?ür.Estoniyada süfr?d? 7 cür bi?irilmi? yem?yin olmas?na diqq?t edilir. 7 cür yem?k bi?irm?k g?l?c?k ild? bolluq olmas? dem?kdir. Bundan ?lav?, bir n?f?rin 7 n?f?rlik yem?k yem?si h?min insan?n 7 insan?n gücün? yiy?l?nm?si kimi qiym?tl?ndirilir. Argentinada yeni il günü saat 00:00-? göst?r?n zaman sa? aya??n?z? ir?liy? uzatsan?z, yeni il? sa? ayaqla girmi? olars?n?z v? bütün il u?urlu keç?r.Çilid? is? yeni il? gir?rk?n bir qa??q m?rci yem?yin qar??dak? ild? çoxlu pul g?tir?c?yin? inan?rlar.Yeni Zellandiya camaat? yeni il gec?si küç?l?r? ax???rlar. Onlar ?ll?rind?ki qazan-qa??qla mümkün q?d?r yüks?k s?s ç?xarma?a çal???rlar. Panamada is? yeni il gec?si “muneco” adland?r?lan g?lincikl?ri yand?r?rlar. Bununla da pis ruhlar yeni ild? insanlara z?r?r ver? bilmirl?r. ?spaniyada gec? yar?s? saat z?ngi çal?nark?n h?r çal?nmaya gör? bir gil? üzüm yem?k laz?md?r. Braziliyada çim?rliy? ax??an insanlar 7 dal?an?n üz?rind?n hoppanma?a çal???rlar. Bu, bizim Novruz bayram?nda tonqaldan hoppanma??m?za b?nz?yir. Kolumbiyal?lar bo? çamadanlarla küç?l?rd? g?zirl?r. Bu o dem?kdir ki, yeni ild? bol-bol s?yah?tl?r ed?c?ksiniz. ?otlandiyada yeni il gir?r-girm?z dost-tan?? bir-birinin evin? qonaq olur. Onlar özl?ri il? ?n?n?vi – çör?k, viski, duz, kömür kimi h?diyy?l?r apar?rlar.