“Ta’lim  samaradorligini  oshirishda  matematika  fanidan  dolzarb  mavzu  taqdimoti.”

Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘quvchilarning matematika faniga qiziqishini, bilim samaradorligini oshirish, fan va texnikani o‘rganishga intilishlarini kuchaytirish uchun o‘qituvchi o‘z ustida muntazam ishlashi, bilim va mahoratini oshirib borishi zarur., 5-sinfda “Ko‘p xonali sonlarning yozilishi va o‘qilishi”, “Harakatga doir masalalar”, “Tenglamalar yordamida masalalar yechish”, “Qoldiqli bo‘lish” mavzulariga oid vazifalarni bajarishda xatoliklarga yo‘l qo‘yilgan. O‘quvchi ko‘p xonali sonlarning o‘qilishini bilish uchun asosan sonning tuzilish jadvali ustida ishlashi, sonlarni sinflarga ajratish ko‘nikmasini hosil qilishi zarur. Hayotiy masalalar yordamida harfli ifodalar bilan ishlash malakasi oshirilsa, masalalar yechish muammosi tenglamalar yordamida hal etiladi. Aralash kasrlarga oid misollar amaliyotdan olinib, og‘zaki bajartirilsa, qoldiqli bo‘lishga doir masalalar yechimini topishda yordam beradi. 6-sinfda “Kasrlar ustida amallar”, “Matnli masalalar”, “Ko‘paytirishning taqsimot qonuni” mavzularida xatoliklarga yo‘l qo‘yilgani kuzatildi. Guruhlarda ishlash usuli bilan bo‘laklarga doir masalalar ustida misol namunalari berilib, ko‘rgazmali darslar tashkil etilsa, o‘quvchi kasrlar ustida amallar bajarish ko‘nikmasini o‘zlashtiradi. Matnli masalalar hayotiy masalalar yUmumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘quvchilarning matematika faniga qiziqishini, bilim samaradorligini oshirish, fan va texnikani o‘rganishga intilishlarini kuchaytirish uchun o‘qituvchi o‘z ustida muntazam ishlashi, bilim va mahoratini oshirib borishi zarur. 7-sinfda “Algebraik kasrlar ustida birgalikda bajariladigan amallar”, “Matnli masalalarning shartiga mos bo‘lgan harfiy ifodalar tuzish”, “Natural ko‘rsatkichli darajaning xossalari”, “Sonni berilgan nisbatda bo‘lish”, “Davriy kasrni oddiy kasrga aylantirish”, “Sonning foizini topishga doir murakkab masalalarni yechish” mavzusidagi misol va masalalarni yechishda xatoliklarga yo‘l qo‘yilgan. 5-sinf darsligidan olingan harfli va sonli, o‘rniga qo‘yishga doir misollar ko‘proq takrorlansa, yuqoridagi algebraik kasrlar va matnli masalalarga oid mavzularni o‘quvchi ongiga singdirish birmuncha yengillashadi. “Daraja” mavzusini tushuntirishda karra jadvalidagi istalgan bir sonni o‘ziga o‘zini ko‘paytirish usulidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bu mavzularni o‘quvchilarga tushuntirishda ilg‘or pedagogik texnologiyalar, xususan, “Blis so‘rov”, “Klaster”, “Muammoli-mantiqiy metod”, “Hamkorlik metodi”, “O‘xshashini top”, “O‘ynab-o‘ynating” usullaridan to‘g‘ri foydalanish, savollar berish, masalalar yechish algoritmi(ketma-ketligi)ni aniq ko‘rsatish, o‘quvchilarning mustaqil ishlari uchun mavzuga doir hayotiy masalalar yechish yuzasidan fikrlashish va aniq tavsiyalar ishlab chiqishga e’tibor qaratish tavsiya etiladi. O’qituvchi-dars ijodkori.

Shaxsga yo`naltirilgan dars – o`quvchilarning bilim egallash borasidagi intilishini qo`llab-quvvatlab, sinfda faollik muhitini yaratadi. O`quvchilar darsda xato qilishga yoki noto`g`ri javob berishga cho`chimasdan topshiriqlarni

bajarishga intiladi. Bunday darslarda Masalani istalgan usulda yechish uchun imkon beriladi. Barcha usullar tahlil

qilinib, eng qulaylari tanlanadi, o`zlashtiriladi.

Ta’lim samaradorligini amalga oshirishning matematika fanida yana dolzarb usullaridan biri-

‘’Uchta masalani bir xil usulda yechgandan ko’ra,bir masalani uch usulda yechish’’ o’quvchilarning iqtidori va fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi.

Bugungi kun o’qituvchisi chuqur bilimga va yuksak pidagogik mahoratga ega bo’lishi kerak. O’quvchiga mavzuni yoki masala yechishni oddiy qilib tushuntirish kerak.Aks holda bir mavzuni o’zlashtirmagan o’quvchiga keyingilari qiyin tuyulaveradi. Natijada o’quvchini shu fanga bo’lgan qiziqishi so’nib boradi.O’qituvchi murakkab masalani oddiy va bir necha usulda yechib tushuntirsa,o’quvchilarning masala yechishga qiziqishini kuzatib,ularni ruhan qullab-quvvatlasa, mavzularni o’rganishi osonlashadi.O’quvchi masalani bir necha usullarda yechgandan so’hg uning yechimini birgalikda tahlil etiladi.Bunda o’quvchilarning o’zaro fikr almashishi, mavzu bo’yicha nazariy bilimlarini tatbiq etgan holda masalani yechib namoyish etishi do’stona raqobatni yuzaga keltiradi.Asosiysi iqtidorli o’quvchilarni o’zlashtirishi past bo’lgan o’quvchiga o’rgatishi davomida o’z bilimini yanada mustahkamlaydi.Shundagina o’quvchi egallagan bilimi ko’nikmaga,ko’nikmasi esa malakaga aylanadi.

1-Masala. Rasul ota Ikkita tarvuz va uchta qovun uchun 6700 so’m to’ladi.Ota olgan 1 ta tarvuz 1 ta qovundan 100 som qimmatga tushdi. 1 ta tarvuz va 1 ta qovunning narxini toping.

Yechish: 1-arifmetik usul.

1ta tarvuz 1ta qovundan 100 so’m qimmat tursa demak 2 ta tarvuz 200 so’m qimmat turadi.Jami puldan shu qimmat bo’lgan 200 so’mni olib tashlaymiz.

6700-200=6500

Mana endi 3 ta qovun va 2 ta tarvuzning har birining narxlari tenglashib qoldi.

6500:5=1300

Demak 1ta qovunning narxi 1300 somdan tursa, 1 ta tarvuz narxi

1300+100=1400 so’m turadi.

Javob: 1 ta tarvuz 1400 so’m,1 ta qovun 1300 so’m turadi.

2- usul. Masalani tenglama tuzib yechish.

1 ta qovun narxi x so’m

1 ta tarvuz narxi x+100 so’m

Jami xarid uchun 6700 so’m.

1 ta qovun narxi-?, 1 ta tarvuz narxi-?.

Yechish: 2 ta tarvuz narxi (x+100)*2

3 ta qovun narxi 3*x

(x+100)*2+3*x=6700

2x+200+3x=6700

5x=6700-200

X=6500:5

X=1300

1 ta qovun 1300 so’m tursa, 1ta tarvuz 1300+100=1400 so’m turadi.

3- usul. Masalani Ikki noma’lumli tenglama yordamida yechish.

1 ta tarvuz narxi x so’m

1 ta qovun narxi y so’m deb belgilab olamiz.

1 ta tarvuz 1 ta qovundan 100 so’m qimmat,yani x-y=100

Jami narxi 2x+3y=6700

1 ta tarvuz narxi-?, 1 ta qovun narxi-?.

Yechish:

|2x+3y=6700

|x-y=100

|2x+3y=6700

|x=100+y

2*(100+y)+3y=6700

200+2y+3y=6700

5y=6700-200

Y=6500:5

Y=1300 1 ta qovun narxi, X=100+1300=1400 1 ta tarvuz narxi.

Javob: 1 ta tarvuz narxi 1400 so’m, 1 ta qovun narxi 1300 so’m turadi.

2-Masala.

Qotishma kumush va oltindan iborat bo’lib, o’zaro 3:5 nisbatda. Agar qotishmada 0,45 kg oltin bo’lsa qotishma massasini toping.

1-usul. Masalani tenglama yordamida yechish.

Qotishmaning massasi jami 8 qismdan iborat bo’lsa,shundan bir qismini x deb belgilab olamiz

Kumush 3*x, Oltin 5*x

Qotishmada oltin 0,45 kg

Yeshish:

Shartga kura 5*x=0,45

X=0,45:5

X=0,09 demak,qotishmaning 8 dan bir qismi 0,09 kg

Kumush 3*0,09=0,27 kg

Jami qotishmaning og’irligi 0,27+0,45=0,72 kg.

Javob: Qotishma massasi 0,72 kg.

2-usul. Masalani proporsiyaning asosiy xossasidan foydalanib yechamiz.

Kumush va oltin o’zaro 3:5 nisbatda bo’lib, 5 hissa oltin 0,45 kg 3 hissa kumush esa qancha kg ekanligi no’malum.Proporsiya tuzib yechamiz.

3:5=x:0,45

5*x=3*0,45

5*x=1,35

X=1,35:5

X=0,27 demak,kumush og’rligi 0,27 kg.

Jami qotishma og’irligi 0,27+0,45=0,72 kg

Javob: qotishma og’irligi 0,72 kg.

3-usul.Masalani 2 noma’lumli tenglama yordamida yechish.

Kumush 3x

Oltin 5x=0,45

Qotishma massasi y

{ 3x+5x=y

{y-0,45=3x

3x+5x-0,45=3x

5x=0,45

X=0,45:5

X=0,09

3*0,09=0,27 kg kumush og’irligi.

0,27+0,45=0,72 kg qotishmaning massasi.

Javob : qotishma massasi 0,72 kg.

Buxoro viloyat G’ijduvon tumani 5-umumiy o’rta ta’lim maktabi matematika fani o’qituvchisi Xalq ta’limi a’lochisi Yorqulova Adolatning

“Ta’lim samaradorligini oshirishda matematika fanidan dolzarb mavzu taqdimoti.”