О?ытуды? инновациялы? технологияларын физика саба?ында пайдалану тиімділігі ж?не табыс?а жету жа?даятын ту?ызу жолдары

«Ауызша айтса? – тез ??тым, К?рсетсе? – есте са?таймын, Іске кіріссе? – ?йренем.» (?ытай ма?алы)

?рбір м??алімні? негізгі ма?саты–саба? сапасын к?теру, т?рін жетілдіру, о?ушыларды? саба??а деген ?ызы?ушылы?ын арттыру, оларды? ізденуін, танымын ?алыптастыру. Осы?ан орай жа?а экономикалы? ж?не ?леуметтік-м?дени жа?дайларда ?аза?станды? білім беру ж?йесіні? алдында т?р?ан білім беру сапаларын арттыру?а, стратегиялы? міндеттерді шешуге ба?ыттал?ан т?бегейлі ?айта ?згертулер педагогикалы? ?рдіске жа?а талаптар ж?ктейді.

Елбасы бекіткен ?аза?стан Республикасыны? индустриялы?-инновациялы? дамытуды? 2003-2015 жылдар?а арнал?ан ба?дарламасы а?паратты? технологиялар саласында?ы а?паратты? те?сіздікті т?мендетуді? ж?не білім де?гейін арттыруды? шешуші т?т?асы болып табылады.

?аза?стан Республикасыны? «Білім беру туралы» За?ында елімізді? білім беру ж?йесіні? басты міндеттері атап к?рсетілген. Соны? бірі: «Білім беру ж?йесін а?параттандыру, о?ытуды? жа?а технологиясын енгізу, халы?аралы? коммуникациялы? желілерге шы?у» делінген. Б?л міндеттерді шешу ?шін, н?тижеге ба?ыттал?ан білім беруді? жа?а ж?йесіне к?шу ?шін ?р м??алім, жеке т?л?а к?нделікті ізденіс ар?ылы барлы? жа?алы?тар мен ?згерістерге батыл жол ашарлы? жа?а т?жірибеге, жа?а а?паратты? технологиялар?а, ?леуметтік, т?л?алы? ж?не жеке ??зыреттіктерге ие болуы тиіс. Б?л талаптар к?нделікті ?дістемелік ж?мысты? ж?йелі т?рде ?йымдастырылуы негізінде ж?зеге асырылады.

Жа?а а?паратты? технологияларды пайдалану ар?ылы дамыта о?ыту, ?ашы?тан о?ыту, дара т?л?а?а ба?ыттап, о?ыту ма?саттарын ж?зеге асыра отырып, о?у-т?рбие ?рдісіні? барлы? де?гейлеріні? тиімділігі мен сапасын жо?арылату – б?гінгі к?нні? басты талабы.

Осы ма?сатта физика п?нінде ?рт?рлі ?дістермен ж?ргізуге болады. О?у – т?рбие ?рдісіні? саба?та д?рыс ж?ргізілуі ?шін ?р алуан о?ыту ?діс-т?сілдеріні? тиімдісін м?мкіндігінше ж?не о?ушыларды? жеке жа?дайларына байланысты та?дап алу?а к?п к??іл б?лу керек.

?аза?стан Республикасыны? “Білім туралы” за?ына с?йкес “?р баланы? жеке ?абілетіне ?арай интеллектуалды? дамуы, жеке адамны? дарындылы?ын,талантын,?абілетін дамыту” сия?ты ?зекті м?селелер енгізіліп отыр?аны белгілі. ?йткені ?ылым мен техниканы, ?ндірісті ?лемдік де?гейде дамыту ?шін елімізге шы?армашылы?пен ж?мыс жасайтын білімді,жо?ар?ы дайынды?ы бар білікті мамандар ?ажет.

Б?гінгі та?да, балаларды? ?абілеттерін жо?ар?ы де?гейде ?ана?аттандыратындай білім беру, к?птеген ?ркениетті елдерде саралап о?ыту принципіні? негізінде одан ?рі дамытылуда. Ол Франция, Америка, Германия, Англия,Жапония т.б. елдерді? білім беру ж?йесінде ?азір жо?ар?ы де?гейде ж?ргізілуде. ?о?амымызды? ?азіргі даму кезе?і мектептегі білім беру ж?йесіні? алдына о?ыту ?рдісін технологияландыру м?селесін ?ойып отыр.

Осындай таби?и с?раныстар?а орай о?ытуды? ?рт?рлі технологиялары жасалып, мектеп т?жірибесіне енгізілуде. М?селен, академик В.И.Монаховты? технологиясы, В.К.Дьяченконы? ?жымды? о?ыту ?дісі, М.М.Жанпейсованы? о?ытуды? модельді технологиясы ж?не Ж.А.?араевты? білім беру ж?йесін а?параттандырумен ?атар о?ушыларды? ?скеле? о?у т?рбие ?рдісін т?гелдей тере? дараландырып жа?аша білім алуына,?здігінен іздену сезімін ояту, дарындылы? пен талап?а жол ашу?а ба?ыттал?ан технологияларын атап к?рсетуге болады.

?азіргі о?ыту ж?йесіндегі жа?аша мазм?н жас ?рпа?ты? ?лемдік сапа де?гейіндегі білім, білік негіздерін ме?геруіні? басты нысаны. Т?л?а?а ба?ыттал?ан білім оны? жан-жа?ты дамуына ы?пал етеді. Психологияда д?ние есігін аш?ан ?рбір с?би ?абілетті болып туылады, оны? ?рі ?арай дамып, жетілуі т?рбиешіге байланысты делінген. Демек,о?ытушы мен о?ушыны? арасында?ы ынтыма?тасты?ты? негізінде біз о? н?тижеге ?ол жеткізе аларымыз с?зсіз. Олай болса,о?ытушы педагогикалы? ізденіспен озы? технологияларды? ?діс-т?сілдерін аса жо?ары тал?аммен ?олдана білуі тиіс.

?азіргі заман?ы о?ыту технологияларына келесі талаптар ?ойылады:

-о?ыту ма?сатыны? на?ты ?ойылуымен,оны? ?ылыми негізделуі,о?у іс-?рекетіні? н?тижесіні? жо?ары сапалы болуы;

-о?у материалын толы? ?абылдау м?мкіндігіні? болуы;

-о?у процесінде ?арым-?атынасты? еркін болуы;

-оны ?немі жетілдіріп,толы?тырылып отыру м?мкіндігіні? болуы.

Осы заман?ы кез келген о?ыту технологиясы о?у процесін ?йымдастыру кезе?інде технологияны? бар м?мкіндіктерін ?немі шы?армашылы?пен пайдалану ?ажеттілігіне к??іл аударуда. О?ыту технологиясын о?ыту процесін ?йымдастыру, бас?ару ж?не ба?ылау деп т?сіну керек. ?азіргі та?да?ы педагогика жа?алы?тарын п?н ерекшелігіне ?арай ?олдана білсек, ?тарымыз к?п. ?йткені жеке т?л?а?а ба?ыттал?ан білімні? б?гінде н?тижесіз болмайтынды?ы т?жірибе ж?зінде д?лелденгені аны?. Н?тижеге ба?ыттал?ан білім б?гінгі заман талабы, ?ажеттілікті? ?айнар к?зі болса, н?тижеге жету жолында іздену ?рбір м??алімні? азаматты? борышы.

Осы орайда ?з т?жірибемні? негізінде о? н?тижеге ?ол жеткізу ?шін алдыма мынадай ма?сат ?ойдым:

-заман талабына сай білімді, білікті,д?ниетанымы ке?, шы?армашылы? ?абілеті дамы?ан жеке т?л?а ?алыптастыру.

Осы ма?сат негізінде алдыма ?ой?ан міндеттерім:

-жас ?рпа?ты? ?абілеті мен талантын ашу;

-шы?армашылы?,логикалы? ойлау ?абілеттерін жетілдіру;

-?з алдына ма?сат ?ою ар?ылы оны ж?зеге асыра білу;

-?з ?рекетіні? н?тижелерін ба?алай білу.

М??алімні? шы?армашылы? ж?мысы е? бірінші саба??а даярлы?тан басталады, я?ни, ?тілетін саба?ы? жоспарын ??ру, оны ?ткізу ?дстемесі, о?ушыларды? ?абілеттерін, жас ерекшеліктерін ескере отырып, иллюстрация, техникалы? ??ралдарды, дидактикалы? материалдарды пайдалану. М??алімні? осы шы?армашылы? ?рекеті ар?ылы о?ушыны? шы?армашылы? ?абілеті ?алыптасады. Ал, шы?армашылы? ?абілеттер шы?армашылы? елес, шы?армашылы? ойлау ар?ылы ж?зеге асады. О?ушыны шы?армашылы? ойлау?а,жылдамды??а, икемділікке, тап?ырлы??а ?йрету ол м??алімні? ?р саба?ында ?алыптасып отыратыны аны?.

О?ытуды? ?діс-т?сілдерін тиімді та?дап алу о?ытуда табыс?а жетуге негіз болады, ?рі саба?ты? тиімділігі мен сапасын барынша арттыру?а м?мкіндік береді. О?ушылар?а тере? білім беру ?шін м??алім мына т?мендегі ?а?идаларды есте са?та?аны ж?н деп есептеймін.

1. М??алім п?нді жетік ме?геріп, оны о?ушылар?а ?ылыми т?р?ыдан негіздеп, ?арапайым тілмен, ?мірмен байланыстыра отырып бере білуі ?ажет.

2. О?ушыларды? жас ерекшеліктеріне ?арай жеке бастарыны? психологиясын, жан д?ниесін жете біліп, ?р о?ушыны? ж?регіне жол таба білуі абзал

3. ?ылым мен педагогика саласында?ы жа?алы?тарды ?немі пайдаланып отыруы тиіс.

4. М?мкіндігінше, кейбір ?лкен та?ырыптарды топтап жеке блоктар т?рінде топтастырып ?ткізе білуі керек.

5. О?ушылар?а ?за? уа?ыт есте са?тау ?абілетін арттыру ?шін жа?а саба?ты, ?сіресе за?дылы?тар мен ??былыстарды тірек белгілері мен тірек конспектілері бойынша берген ж?н

6. О?ушыларды? сапалы да тияна?ты білім алуы ?шін ?р б?лім, ?р та?ырып бойынша оларды? білімдерін тексеріп отыр?ан ж?н. М?нда ?сіресе о?ушыларды? білімдерін тексеруде мына т?мендегідей ?дістерді ?олдан?ан тиімді:• Тестік ж?йе бойынша

• ?зін-?зі тексеру

• к?ршісін тексеру ж?не т.б

7. Саба?та халы?ты? педагогика элементтерін пайдалану ?ажет. Ол ?шін:

• Халы? ертегілерінен, а?ыз ??гімелерінен, ?ле? жырларынан ?зінділер келтіріп, оларды? ма?ынасын т?сіндіруге;

• Халы?ты? ?лтты? ойындарымен т?сіндіруге;

• ?рт?рлі таби?и ??былыстар?а байланысты ж?мба?тар шешіп, с?зж?мба?, бейнес?з ??растыру?а болады.

8. Саба?та о?ушыларды та? ?алдырып, себебін білгілері келетін ?рт?рлі ?ызы?ты т?жірибелер мен физикалы? фокустарды ?дайы ?олдан?ан орынды.

9. Е? бастысы ?рбір саба? ?з д?режесінде ?туі ?ажет.

Физика саба?ында табыс?а жету жа?даятын ту?ызу жолдары

Білім беру ?рдісінде о?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттыру ?шін ?рт?рлі педагогикалы? технологиялар мен ?діс –т?сілдер ?олдануда. Соны? ішінде о?ушыны? белгілі бір жетістікке жету ?шін саба?та табыс?а жету жа?даятын ту?ызу. Егер о?ушы ?зі ?андайда бір  жетістікке ?олы жетсе, ол ?уанып ?ана ?оймайды, онда та?ы да алдында?ы белестерден ?ту ма?саты т?рады. Осындай жа?дайда м??алім о?ушыны? ?андайда бір жетістікке жетуі ?шін т?мендегідей жа?даяттарды саба?та жиі ?олданса, м??алім ж?мысыны? жетістігін к?руге болады.

1.     Мада?тау. М??алім саба?та о?ушыны? ?зіне деген сенімін арттыру ?шін «Жарайсы?!», «Мен сендерді ма?тан т?там!», «Сен ?те а?ылдысы?!» деген с?здер жиі ?олдан?аны д?рыс. Б?л с?здер о?ушыны? бойында м??алімні? ?зіне сенім артып т?р?анын сезініп,  ?з еркімен талаптанып, жа?сы о?у?а тырысады.

2.     Бір м?мкіндік. О?ушыны? к?тпеген жерден ?зінні? ?абілеті мен м?мкіндіктерін к?рсетуге м?мкіндік беріледі. М?ндай жа?даятты м??алім арнайы дайындамайды, ол  осы м?мкіндікті таби?и т?рбиелеудегі  дарынымен, б?л м?мкіндікті тиімді пайдаланады.

3.     Еліктеу. Класта?ы немесе мектептегі ?лгілі о?ушыларды? жетістістіктерін ?лгі ете отырып о?ушыны? бойында «Сенде неге сондай болмас?а», «Мен са?ан сенемін», «Б?л сені? ?олы?нан келеді» деп о?ушыны? бойында еліктеушілікті ту?ызу.

4.     «Кешіктірілген ба?а». О?ушы?а бірден т?мен ба?а ?оймай, «Сені? ба?а? к?ндегіден т?мен болып т?р. Сен ?немі саба??а дайындалып келетіндіктен, мен са?ан бір м?мкіндік беремін. Келесі жолы б?данда жа?сы жауап беретіні?е сенемін» деп о?ушы?а ал?а ?арай ?мтылуына жа?дай ту?ызу.

5.     Алдына –ала ойластырыл?ан ?ателік. Саба?та м??алім есеп шы?ару барысында, теорияны? т?жырымдау барысында «Мен бір жерден ?ателестім. Бір минут. ?азір ?арайын» деп о?ушылардан к?мек с?райды. Б?л о?ушыны? ал?ан білімін жина?тап, тияна?тау ?шін ж?не шы?армашылы? ?абілетін арттыру?а ?олданылатын ?діс-т?сіл.

6.     К?кжиек сызы?ы. О?ушыны? бойында?ы ?абілетін арттыру ?шін ?те ?ызы?ты та?ырыпта (мысалы: «С??гуір ?айы?», «Танк» жайлы) баяндама жасауды тапсырады, бірнеше баяндама жаса?аннан со? «Сен ?те ?абілеттісі?, біз олимпиада?а дайындалса? ?айтеді» деген ?сыныспен о?ушыны? ?з еркімен ізденуге, ?ылым мен техника?а деген ынтасын оятып, адамны? а?ыл –ойыны? дамуына ы?пал жасайды.

?орыта айт?анда, б?гінгі саба? кешегі саба?тан ?згеше, ал ерте?гі саба? б?гінгі саба?тан жа?сы болуы тиіс. ?рбір та?ырыпты т?сіндіргенде о?ушыларды? м?мкіндіктеріне ?арай тірек белгілері мен тірек конспектілерін пайдалан?ан ж?н. Негізгі за?дылы?тарды тірек белгілері ар?ылы о?ушыларды жина?ылы??а, к?ркемдікке баулып, есте са?тау ?абілеттерін арттыру?а, ойлау ?абілетін арттырып, оларды шы?армашылы??а баулу?а м?мкіндік береді. Сондай-а? физикалы? за?дылы?тар мен ??былыстар?а арнап жеке тірек белгілерін ??растыру ?ажет.

«?азіргі заманда жастар?а а?паратты? технологиямен байланысты ?лемдік стандарт?а сай жа?а білім беру ?те – м?те ?ажет» деп, ел Президенті атап к?рсеткендей, а?паратты? технологияларды о?ытуда тиімді пайдалану – жа?а білім беруді? бірден – бір шарты.

О?ыту ?рдісінде а?паратты? технологияны ?олдану білім сапасын жа?сарту?а к?мектеседі.

Саба? барысында а?паратты? технологияны ?олдануды? жа?сы жа?тары

•1Т?рлі – т?сті иллюстрациялар, музыка, анимациялар есте са?тау процесі ?шін тиімді.

•2.?р саба?та с?йлеу ?рекетіні? бес т?рі де ?олданылады: ты?далым,

с?йлесім, о?ылым, жазылым, айтылым.

•3.?р саба? т?мендегілерді ?амтиды:

а) компьютермен ?зіліссіз тілдік ?арым – ?атынас;

•?) бірнеше рет ты?дау мен о?ып – білген материалды ?айталауды? ар?асында да?дыларды машы?тандыр?ан?а дейін ме?гертіледі.

•4.Компьютер о?ушыны? ?зіндік ж?мысын ?йымдастырады.

•5. Компьютер о?ытуды? аудио ж?не бейне ??ралдарды? м?мкіндіктерін

табысты байланыстырады.

•6.Компьютерлік желілермен ж?мыс істеу ар?ылы о?ушыларды? комьпютерлік сауаттылы?ы, шы?армашылы? потенциалыны?, тілдік ??зіреттілігіні? дамуына м?мкіндік туады.

Мысалы, 10-шы сыныпта «Электростатика» тарауы бойынша «Электр заряды». «Электрлену та?ырыбын ?ткенде, зарядты? ?зара ?серлесуін мынадай тірек белгісімен беруге болады:

а————————————–з т———-а

т———-+——— q——–+——–р

а ——— я

с тебіледі д

? р 

а————————————————з

т———– а

т———–+——- q——– ———-р

а———-я с———– тартылады———-д

Саба?ты ме?гертуде к?бінесе санды? ж?не сапалы? есептер шы?ару, ?рт?рлі ?ызы?ты т?жірибелер мен физикалы? фокустар к?рсету о?ушыларды? ой-?рісін дамытып, оларды? шы?армашылы?ын арттыру?а ба?ыт беру ма?сат етіледі. Сапалы? есептер шы?ар?анда халы? даналы?ыны?, на?ыл с?здеріні?, ма?ал-м?телдеріні? т?рбиелік м?нін ж?не ?лтты? ойындарды физика т?р?ысынан т?сіндіруге, пайдалану?а болады.

Мысалы:

1. «Арбасыны? д??гелегін майламаса, арбакешті? ш?йі ?айнамайды» ма?ал ар?ылы мынадай с?ра? ?ою?а болады:

• арбаны? д??гелегі неге майланады, майламаса не болар еді?

• Б?л жерде арбакеш ?йкелісті? ?андай т?рімен ж?мыс жасап т?р?

2. «Тол?ын ?рар жа?аны,

Ма?ан б?гет ?ылма деп,

Жа?а кейін ?а?ады,

?уре болып т?рма деп». – б?л ?ле? ар?ылы тол?ын ?алай пайда болады ж?не тол?ынны? жа?а?а ?рылып кейін ?айтуын ?андай за?мен т?сіндіруге болады?

3. Мылты?тан о?ты? атылуы ?андай физикалы? ??былыс?а мысал болады ж?не б?л жерде ?андай физикалы? за? ескеріледі?

4. Жанып жат?ан керосинді неге сумен ??йып с?ндіруге болмайды?

5. Алтыба?ан ж?не к?кпар ойындары ар?ылы ?андай физикалы? процестерді кездестіре аламыз?- деген сия?ты ?ызы?ты с?ра?тар мен ойындарды пайдалану?а болады.

Осылайша физиканы? негізгі за?дылы?тары мен ??былыстарын ?мірмен байланыстыра ?ызы?ты етіп беру жолдарын ?арастыру?а болады. М?ндай тапсырмалар о?ушыларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ын арттырып ?ана ?оймай, олар?а физика за?дылы?тарын ?мірде ке?інен ?олданылатынын да ??ындыру?а м?мкіндік береді.

Осы ?лгідегі о?ытуды? ?діс-т?сілдері о?ушыларды? есте са?тау ?абілетін арттырып, оларды жина?ылы??а, д?лдікке, шы?армашылы??а баулу?а к?мектеседі деп ойлаймын.

?олданыл?ан ?дебиеттер тізімі:

1.?аза?стан мектебі. 2008 ж. №6 «А?паратты? технологияларды? тиімділігі» 2.?аза?стан мектебі. 2006 ж. №4 «Инновациялы? педагогикалы? технологияларды ?олдану тетіктері»

3.?аза?стан мектебі. 2008 ж. №11 «Электронды? о?улы?тарды пайдалануды? педагогикалы? ?станымдары»

4.?аза?стан мектебі. 2009 ж. № 8 «Электронды? о?ытуды? ?дістемелік аспектілері» 5.С.Дюсебаев, Г.Байтилеуова, А.Кошкари, г.Боранбаева.?аза? тілі. 8сынып. Алматы «мектеп» 2008.

5.«Дарын» журналы. 2002ж,№2; /-71 бет/

6.«О?ыту процесіндегі инновациялы? ізденістер» ?мірбаева К. 2001 ж.

7.«Сыр мектебі» газеті , 1 ?а?тар 2003 ж