?ылыми жоба: "А?т?бе ?аласында?ы т?р?ындарды? т?тынатын жемістеріні? ??рамын зерттеу"

Зерттеу ж?мысыны? та?ырыбы:

А?т?бе ?аласында?ы т?р?ындарды? т?тынатын жемістеріні? ??рамын зерттеу

Орында?ан: Даниярова Г?лбану Ма?шат?ызы

?ылыми жетекшісі: м.?.к., доцент Абдуллаева Куляш Алжановна

Жетекшісі: э.?.магистрі, биология п?ніні? м??алімі Успанова Гулназ Боранбаевна

А?т?бе ?аласында?ы физика-математика ба?ытында?ы «Назарбаев Зияткерлік мектебі»

Ма?саты: А?т?бе ?аласында?ы т?р?ындарды? т?тынатын жемістеріні? іріктемелерін аны?тау, аны?тал?ан жемістерді? ??рамын ауыр металдар?а ж?не нитрат?а зерттеу.

Гипотеза: А?т?бе ??іріндегі т?р?ындар ?аншалы?ты сапалы ?нім т?тынады?

Міндеті:

1. А?т?бе ?аласыны? т?р?ындарына сауалнама ж?ргізу;
2. Сауалнама?а талдау жасау;
3. «Анвар» сауда орталы?ынан жемістерді? іріктемелерін алып, ?ай елден келгенін аны?тау.
4. Жемістерді? ??рамын зерттеу (ауыр металдар?а ж?не нитрат?а).

Зерттеу ж?мысыны? ?зектілігі: Адам ?шін жемістерді? р?лі зор, себебі сол ар?ылы бізді? а?замыз?а д?румендер енеді. «Шет мемлекеттен келіп жатыр?ан жемістерді? іріктемелеріні? ??рамы ?андай, а?замыз?а ?ажетті д?руменмен ?амтамасыз ете ала ма?» деген сауал?а жауап іздеу ?шін зерттеу ж?мысымды ж?ргіздім.

Ж?мысты? теориялы? м?нділігі: Жемістер а?за ?шін ?те пайдалы, д?руменге толы та?амдар. Адам а?засына ?дайы т?уліктік м?лшерге сай т?сіп отыруы ?ажет, себебі а?за ?з уа?ытында д?руменді пайдаланбаса, а?заны? ауру?а шалды?у ы?тималды?ы артады. ?азіргі та?да ?орша?ан орта ?згеріп жатыр, экологиялы? ластану таби?атта ?сіп т?р?ан жемістерге де ?з ?серін тигізеді. Сонды?тан мен ?з зерттеу ж?мысымда «жемістер ?аншалы?ты уланып жатыр?» деген сауал?а жауап іздеуге тырыстым.

Ж?мысты? практикалы? м?нділігі:

1. Жемістерді? ??рамын білу.
2. ??рамын біле отырып, салыстыру.
3. ?рбір мемлекеттен келетін жемістерді? шы?у орталы?ымен, ?алай селекциялы? жолмен алын?аны туралы толы? хабардар ету.
4. Жемісті? ??рамында?ы нитрат пен ауыр металдарды? ??рамын зерттей отыра, ?німні? сапасын аны?тау.

Зерттеу ж?мысыны? ?ылыми жа?алы?ы:

1.А?т?бе ?аласына келетін жемістерді? іріктемелеріні? ??рамы аны?талды (нитрат ж?не ауыр металдар?а).

2.А?т?бе ?аласыны? т?р?ындары т?тынатын іріктемелерді? тізімі шы?арылды.

Зерттеу ?дісі:

• М?ліметтерді сараптау, анализдеу
• С?хбат
• Зерттеу ж?мысын ж?ргізу (практикалы?)
• Ба?ылау

І. Кіріспе

Жемістер –а?за ?шін ?те пайдалы та?амдар. ?аза?станда б?гінгі та?да жемістерді? іріктемелері ?те к?п. Бірі шет елден келсе, бірін ?аза? селекционерлері ?здері жасап жатыр. Бір ерекшелігі, осы жемістерді ?з елімізді? импортына ?ара?анда сырт елді? экспортын т?тыну бізді? ?детімізге айнал?ан. Оны? ??рамын білмесекте, ?айдан келіп жатыр?аны туралы естімесек те,барынша соларды сатып алу?а тырысамыз. Мен анаммен сауда жасау?а бар?анда, анам да ?дайы жемістерді? ?зге мемлекеттен келген т?рлерін т?тынатынын бай?адым. Жан-жа?ыма назар аударсам, барлы? т?р?ындар да мені? анам секілді, жемістерді? шетелден келген іріктемелерін ?олданады. Содан бері мені осы сауал мазалады, «бізді? ?аза? елінде алма іріктемелері жо? па?», «неге ?зге елді? экспортын т?тынамыз?». Сол себептен жемістерді? ??рамын зерттеуді бастадым.

Жемісті? ?ай т?рі болса да адам а?засы ?шін берері мол. ?рбір жемісті? ??рамында ?рт?рлі д?румен бар. Сонды?тан к?нделікті шектік м?лшерден асырмай жемістерді ?олданып т?ру ?ажет.

Зерттеу б?лімі

Зерттеу ж?мысы к?з мезгілінде ж?ргізілді, зерттеу уа?ыты 3 ай?а созылды. Керекті жемістерді алу ?шін ?о?амды? орындар?а барып сауалнама ж?ргіздім. Сауалнамада адамдарды? ?андай жемістерді ?дайы т?тынатынын, ?андай сорт алатыны туралы 5 с?ра? ?ойылды [1,2,3]. Жауаптарды саралай келе А?т?бе ?аласында?ы халы?ты? к?п б?лігі жемістерді? сортына м?н бермейтінін, барынша ба?асы т?мен іріктемелерді ?олданатынын аны?тадым. Б?л туралы м?лімет 1-кестеде к?рсетілген.

Сауалнамада?ы с?ра?тар мен халы?ты? берген жауабыны? к?рсеткіші:

Осы сауалнамада берілген жауаптарды сараптай келе, халы? ?ай жерден к?п алатынын ж?не е? арзан іріктемелерді та?дап алып, зерттеу ж?мысын ж?ргіздім. Та?дап алын?ан жемістер (1-кестеде к?рсетілген): 2-кесте

Жемістерді? ??рамын аны?тау ?шін алдыма ?ш ма?сатты ?ойдым:

1. Нитрат?а
2. Ауыр металдар?а
3. С д?руменіне сараптама ж?ргізу.

1.1 Жемістерді нитрат?а зерттеу

?азіргі та?да ?орша?ан ортаны? ластануына байланысты нитраттарды? ?орша?ан ортада м?лшеріні? ?л?айып кетуі м?мкін. Сонды?тан, осыны негізге ала отырып, барлы? жемісімізді? ??рамынан нитратты? м?лшерін аны?тадым. Жемістерді? ??рамында?ы нитратты аны?тау ?шін А?т?бе ?аласында?ы СЭС зертханасына барып, зерттеу ж?мысын ?зім ж?ргізуге м?мкіндік алдым. Зерттеуді? ?орытындысы 2-кестеде берілген.

2-кесте

Экотестер (б?л- жемістерді? ??рамында ?анша м?лшерде нитраттарды? бар екенін к?рсететін ??рал) к?мегімен зерттеу ж?мысын ж?ргіздім. ?алыпты жа?дайда нитратты? шектік м?лшері алмада 60 мг/кг, ал бананда 200 мг/кг, апельсинде 60 мг/кг. [7,8] Кестедегі м?ліметті талдай отырып, А?т?бе ?аласына келетін жемістерді? нитратты? к?рсеткіші ?алыпты м?лшерден аспа?аны туралы ?орытынды?а келдім (жемістерді аны?тау барысында?ы сурет 1,2).

Нитрат?а аны?тау с?ті

1-сурет 2-сурет

1.2Жемістерді ауыр металдар?а зерттеу

Жемістерді ауыр металдар?а зерттеуді А?т?бе облысты? санитарлы?-эпидемиологиялы? сараптама орталы?ы ж?ргізді. Себебі, ?азіргі та?да мол ?нім алу ?шін, топыра??а ?рт?рлі заттарды себеді. Соны? н?тижесінде топыра?ты? ??рамында?ы ауыр металдарды? м?лшері к?бейіп кетуі ы?тимал. Біз ауыр металдардан ?ор?асын, кадьмий ж?не мырышты аны?тады? (3-кесте).

3-кесте

Ауыр металдарды аны?тау барысында мырышты? апельсинні? іріктемесінде1 мг/кг шектік м?лшерден ас?анын к?руге болады. Сонымен ?атар алманы? «Гала» сортында кадьмийді? м?лшері шектік м?лшерден 0,02 мг/кг арт?анын к?руге болады [4,5,6]. Б?л дегеніміз, егер а?зада мырышты? м?лшері артып кетсе, онда адамда с?йекті? ?суін т?мендетеді. Тама??а т?бет болмайды, ?дайы шарша??ылы?та ж?реді. Осыны негізге ала отырып, бізге келетін жемістерді? ??рамын толы? зерттеу керек деп ойлаймын. Себебі б?л жемістерді А?т?бе ?аласыны? 50 пайыздан к?п т?р?ыны ?олданады, оны? ішінде жас балалар да бар.

1.3Апельсинні? ??рамында?ы С д?руменні? м?лшерін аны?тау

Апельсин жемісі д?руменге бай, сонды?тан апельсин іріктемесіні? ??рамында?ы С д?руменін зерттедім (4-кесте).

4-кесте

С д?руменін аны?тау с?ті

3-сурет 4- сурет 5-сурет

5- сурет 6- сурет 7-сурет

Зерттеу ?дісі титрлеу болатын, кестедегі н?тижені ?арастыратын болсам, С д?руменіні? м?лшері 39,9мг, ал шектік м?лшері 60 мг. Я?ни, апельсинні? ??рамында С д?руменіні? м?лшері т?мен. С д?румені а?заны? ж??палы аурулар?а ?арсы т?ра алу ?рекетін арттырады. С?йекке ж?не тіске беріктік ?асиет береді. С д?руменi жетіспегенде а?за тез шаршайды, сілемейлі ?абы?шалар ?абынады, ?ызылиек ?анталайды.[9,10] С д?руменi а?за?а ?ыс пен к?ктем айларында к?бірек ?ажет. Егер осы іріктемені ?олданып ж?рген балаларды? а?засына толы? б?л д?румен жетіспесе,а?заны? ауру?а шалды?уы ?бден ы?тимал. Сонды?тан, ?дайы не т?тынып, не жеп отыр?анымыз?а ?лкен м?н беру керек. Себебі, денсаулы?тан арты? ешн?рсе жо?.

?орытынды:

Зерттеу ж?мысын ?орытындылай келе:

1. Жемістерді нитрат?а зерттеу барысында, ?алыпты м?лшерден аспа?анына к?з жеткіздім.
2. Ауыр металдар жемістерді? ??рамында ?р т?рлі м?лшерде кездесті. Ауыр металдарды аны?тау барысында цинкті? апельсинні? іріктемесінде 1 мг/кг шектік м?лшерден ас?анын к?руге болады. Сонымен ?атар алманы? «Гала» сортында кадьмийді? м?лшері шектік м?лшерден 0,02 мг/кг арт?анын бай?ау?а болады.
3. Апельсинні? ??рамында?ы С д?руменіні? м?лшері 39,9мг, ал шектік м?лшері 60 мг. Я?ни, апельсинні? ??рамында С д?руменіні? м?лшері т?мен.

Ал?ан н?тижелерімді сарап?а сала отырып,

?сыныс:

1. ?р мемлекеттен келетін жемістерді? ??рамын толы? зерттеу ?ажет
2. Сауда орталы?тарында жемістерді? іріктемелеріні? аты, ?айдан келгені туралы а?парат толы? болуы ?ажет.
3. ?зімізді? республикамызды? маркасы «Апорт» іріктемесін к?бейтіп, А?т?бе ?аласында ?сіру жолдарын ?арастыру.

Елімізді? жемістерді ?сіруге м?мкіндігі жо?ары, барынша осы м?мкіндікті пайдалана отырып, ?з елімізді? іріктемелерін ?олдану ?ажет. Біріншіден, елімізді? экономикалы? ?аржысы артса, екіншіден ?зге мемлекетке ба?ынбай ?зімізді? жемістерімізді экспорттау?а м?мкіндік туады.

?олданыл?ан ?дебиеттер:

1. Аяпов К.Ж. ?аза?стан жеміс шаруашылы?ы. – Алматы: ?айнар, 1993

2. Джангалиев А.Д., Коцейко А.Н., Левина М.П. Сорта плодовых и ягодных культур Казахстана. – Алматы: Кайнар, 1968

3. Шитт П.Г. Избранные труды. – М.: Колос, 1972

4. Варламов Г.П., Четвертаков А.В. Обработки фруктов. -М.: Колос, 1984.

5. Гудковский В.А. Длительное хранение плодов. -Алма-Ата, 1978.

6. Наместников А.Ф. Фрукты в жизне человека. -М.: 1988.

7. Гудковский В.А.Фрукты. -Алма-Ата, 1978.

8. «Globus» Энциклопедия фруктов и овощей 1993.

9. Энциклопедия «Вокруг света»

10. www.kyzmet-gazeti.kz