Диний фразеологизмлер.

Къырымтатар фразеологиясы тильшынаслыкънынъ энъ яш олгъан сааларына кирсетмек мумкюн. Къырымтатар тилинде фразеологик ибарелер та къадимий заманлардан кельмекте ве къырымтатар язма тилинден эвель пейда олдылар. Фразеологизмлернинъ бир къысмы ичтимаий-тарихий факторлары ярдымы иле, яни къабилелер ве халкъларнынъ мунасибетлери нетиджесинде пейда олгъаныны саймакъ мумкюн. Земаневий къырымтатар тильшынаслыгъы тарафындан анъламагъан фразеологизмлернинъ маналарыны тарихий мебаларда тапмакъ мумкюн. Шундан гъайры, чокъусы алимлернинъ фикирине коре, фразеологизмлер халкънынъ яшайышынен сыкъ багъдадыр ве шунынъ ичюн меселени огренгенде баштан шу хусусиетине дикъкъат этмек керектир.

Энъ къадимий фразеологик ибарелер къырымтатар халкъ ислям динини къабул эткен вакъыттан даа эвель мейдангъа кельдилер ве бу энъ эвеля халкънынъ путперестликнен багълыдыр.

Меселя:

Ер ютсын – пусть его проглотит земля – шу фразеологизм зельзеле олгъан вакъытта, адамлар ер аралыкъларына тюшкенде ве гъайып олгъанда мейдангъа кельгендир.

Бир сыра фразеологизмлер фал ачылувынен багълыдыр. Бизге белли олгъан фал ачмакъ (гадать) фразеологизми бунъа исбат. Я да къара язмышлар фразеологик ибарени алайыкъ. Бу ибаре къадимийлер фалнен огърашкъанда пейда олгъандыр.

Меселя: Къызлар исе, чешит емеклер пиширмеге аналарына ярдым эте эм де о куньлери фал бакъа экенлер. Къырым, 2008 – 5 апрель

Къадимий путперестлик теклиф этювинен, сезнинъ сийирбазлыгъы да багълы. Меселя ярамай хаберни кетиргенде, ашагъыдаки бирикмелерни къулланалар:

Агъызынъа агъач кирсин – пусть в рот тебе зайдет полено; типун тебе на язык.

Шу фразеологизмлерден гъайры даа бир сыра ибарелерни кирсетмек мумкюн:

Эйиликнен кий – по-доброму носи; носи на здоровье.

Айткъанынъ олсун – пусть сбудется то, что ты сказал; твоими бы устами мед пить.

Отьмек опейим – хлеб целую; клянусь хлебом.

Чокъ яша – долго живи.

Акъ сез – белое слово; правда.

Козь тиймек ве назар тиймек – глазом задеть; сглазить.

Тьфу, тьфу, тьфу, козь тиймесин – чтобы глаз не задел; тьфу, тьфу, чтоб не сглазили.

Сагъ олурсынъ сув киби – будешь здоров как вода.

Айнынъ он дерти – четырнадцатый день месяца; молодой и красивый.

Къара кунь – черный день, несчастье.

Гедже-куньдюз – день-ночь.

Яш-къыш – зимой и летом.

Мисаллер:

Реквиемде мектеп мудирининъ муавини Усние Асанова шу къара кунь акъкъында, икяе этер экен, звукозапись иле Къырымдан халкънынъ къувулгъан вакътында олып кечкен шаматаларны-аскерлернинъ къаба сеслерини, копеклернинъ афыргъаныны, тюфеклернинъ сесини эшиттирди. (Къырым, 2008 – 24 майыс).

Базы малюматларгъа коре, байрам арфесиндеки гедже балалар къоркъунчлы тюшлерден къоркъуп, беденлерине сарымсакъ якъалар, эв бикелери исе пенджере первазына (подоконник) бир авуч богъдай сепелер, айванларны арандан чыкъаралар ве оны козь тиймесин, деп тютюннен тютелер (Къырым, 2008 – 30 апрель).