Сергек жашоо мүнөзү

Сергек жашоо мүнөзү.

Сергек мүнөздө жашоо

• Жашоо мүнөзү - бул адамдын өз-ара жана сырткы чөйрөнүн факторлору менен болгон карым-катнашы
• Сергек мүнөздө жашоо - бул ден соолукту сактоо, чыңдоо жана калыптандыруу үчүн жасалган иш-чаралардын жыйындысы. Аны түзүүчүлөр:
• рационалдуу, туура тамактануу;
• эмгектенүү, эс алуу тартибин сактоо;
• өздүк гигиена эрежелерин сактоо;
• кыймыл – аракеттин оптималдуу өлчөмдө болуусу;
• ден соолукту чыңдоо (физкультура, спорт менен машыгуу);

Ден соолук

• Бүткүл дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун БДССУ (ВОЗ) аныктамасына ылайык «Ден соолук – бул оорунун жана физикалык жетишпестиктин жоктугу гана болбостон, организмдин физикалык, социалдык, руханий тараптан сак саламат болууcу».
• 7-апрель- Бүткүл дүйнөлүк ден соолук күнү. 1948-жылдан бери белгиленип келет.
• Ден соолук – жеке адамдын жана коомдун байлыгы.
• Эгерде, д ен соолукту шарттуу түрдө 100% деп алсак, анда:

Ден соолук

• ¢ жашоо мүнөзүнөн жана шартынан - 50 - 55%;
• ¢ экология же айлана чөйрөнүн абалынан - 20%;
• ¢ тукум куучулук же генетикалык факторлордон (атаэненин ден соолук абалынан) - 15-20% ; ¢ медициналык камсыздандыруудан - 8-12% көз каранды болот.

Саламаттыкка зыян келтирүүчү тобокел факторлор:

• Туура эмес тамактануу, ашыкча салмак, кыймылдын аздыгы,
• Психиканын ашыкча чыңалуусу;
• Алкоголь ичимдиктерин ашыкча колдонуу;
• Тамеки тартуу

Ден соолуктун группалары

• Окуучуларды медициналык текшер үү д ө н ө тк ө р үү н ү н жыйынтыгынын негизинде 5 группага (топко) б ө л үү г ө болот.

Ден соолуктун группалары

• I–группа – бул ден соолугунда к ө йг ө й ү жок, дени сак балдар ( ө сп ү р ү мд ө р).
• II- группа (э ң ке ң ири таралган топ) – бул ден сак балдар ( ө сп ү р ү мд ө р), бирок, ден соолугунда к ө п эмес к ө йг ө й жаралган, курч жана ө н ө к ө т ооруларга туруктуулугу т ө м ө н.
• III-группа – бул топко ө н ө к ө т оору менен жабыркаган балдар кирет (сейрек козгогон, айыгуу стадиясы к ө пк ө созулган, негизги оорунун кабылдоосу жок).
• IV-группа – тез-тез козгоп турган ө н ө к ө т оору менен жабыркаган балдар.
• V-группа (э ң оор топ)- дайыма дарылоону талап кылган, кабылдоолор коштогон, орган жана системалардын кызматы олуттуу бузулган , активд үү стадиясы тез-тез козгогон оор формада ө т үү ч үө н ө к ө т оору менен жабыркаган балдар;

Тамырдын кагуусу

• Жүрөк жыйрылып, канды күч менен тамырларга түрткөн учурда пайда болгон термелүү толкунунун артерия кан тамырларынын керегелери аркылуу таркалуусу пульс деп аталат
• Тамырдын кагуусун чыкый, моюн, билек, сан ж.б артериялардан аныктоого болот. Анын нормасы 1мүнөттө бөбөктөрдө 120-140 жолу, 1 жашта – 100-130, 5-6 жаш куракта – 80-110, чоң кишилерде - 60-80 жолу кагат.

Тамырдын кагуусу

• Тахикардия - пульстун (тамырдын кагуусунун) 80 жолудан көп кагуусу;
• Брадикардия - тамырдын жай, 60 жолудан аз кагуусу
• Аритмия – тамырдын кагуусунун ыргактуулугунун бузулуусу

АРТЕРИЯЛЫК КАН БАСЫМ

• Артериялык кан басым(А/Б) – кан тамыр керегелеринин кандын агымына болгон басымы.
• Систоликалык А/Б ( жогорку же максималдуу ) - бул жүрөк жыйрылган учурдагы кандын тамырдын керегилерине болгон басымы. Нормада 110-130 мм. сымап мамыча болот.
• Диастоликалык А/Б (төмөнкү, минималдуу ) - кандын жүрөк клапаны жабылган учурдагы басымы, нормада 60-85 мм. смп.мам. барабар.
• Оптималдуу А/Б - тынч абалда систоликалык басым 120 мм. смп. мам. жана диастоликалык басым 80 мм.смп.мам. ашпаган көлөмү.

Артериялык кан басым

• Гипертония- кан башымдын жогорулашы 130/90 мм.спм.мам.
• Гипотония- кан басымдын төмөндөшү 100/60 мм.спм.мам.

Дем алуу

Организм менен айлана-чөйрө ортосунда өтүүчү татаал физиологиялык процесс.

• Дем алуу кыймылынын нормасы ымыркайларда бир минутада – 30-40 жолу, бир жаш куракта – 35-40 жолу, 56 жашта – 22-24 жолу, чоң адамдарда - 16-20 жолу, ал эми спорт менен машыккан адамдардын дем алуу кыймылы сейрек болот.
• Тахипноэ – дем алуунун тездеши
• Апноэ – дем алуунун убактылуу токтоосу.
• Одышка – демигүү , дем алуунун бузулуусу
• Дем кыстыгуу (удушье ) – дем алуунун бузулуусу, астмасы дартынын негизги белгиси.

Өлкөнүн тиричилик көлөмү

• бул терең дем алып, дем чыгарган учурдагы өпкөгө баткан абанын эң чоң көлөмүн айтабыз. Бул көлөм чоң кишилерде 3500 см3 ка жакын болот. Тынч туруп дем алганда чоң кишинин өпкөсүнө 500 см3 аба кирет. Ошончо эле көлөмдөгү аба тынч туруп дем чыгарганда дем алуу органдарынан чыгарылат. Өпкөнүн тиричилик көлөмү нормада куракка жараша төмөнкүдөй:
• 7 жаш - эркек балдарда- 1,4л, кыздарда – 1,3 литр;
• 10 жаш - эркек балдарда- 2,0л, кыздарда – 1,7 литр; 12 жаш - эркек балдарда- 2,2л, кыздарда – 2,0 литр; 14 жаш - эркек балдарда- 2,8л, кыздарда – 2,5 литр;
• 16 жаш - эркек балдарда- 3,8л, кыздарда – 2,8 литр ж.б.

Температура

• Дени сак адамдарда туруктуу деңгээлде болот. Анык туруктуулугун татаал функционалдык система камсыздайт.
• Дена табы нормада 36.4-36.7°С термелет, суткалык термелүү мүмкүнчүлүгү 0,1-1,6°С түзөт.
• Дене табын колтук жана туз ичегиден өлчөөгө болот.

Температура

• Термометрия- дене табын өлчөө.
• Гипертермия- дене табын жогорулашы.
• Гипотермия- дене табын төмөндөшү.