7-класс Чакчылдар

• Кыргыз тили

7-класс

Кыргыз тили мугалими: Курманбекова Элнура

• Үчтүн айынын жыйырма үчү

• Күнгө : Шейшемби

• Тема : Чакчылдардын этишке окшош белгилери

• Сабактын максаты:

• Окуучулар жаңы тема боюнча кеңири түшүнүк ала алышат.

• Өз алдынча мисалдарды келтирип,көнүгүү иштей алышат.

• Бири-бирин сыйлоого, урматтоого, Ата мекенин сүйүүгө, коргоого, ата-энесин сыйлоого, сабырдуу болууга тарбияланышат.

• Чакты жана жакты көрсөтпөй туруп,негизги этишти тактап көрсөтүү үчүн анын кошумча кыймыл- аракетин билдирген, сүйлөм ичинде бышыктоочтук милдетти аткарган этиштин өзгөчө түрү чакчылдар деп аталат.

• Чакчылдар: кантип?, кандай?, кайсы убакка чейин?,
• качан? качанга чейин? качантан бери?,
• эмне себептен? Ж.б суроолорго жооп берет.

• Чакчылдарды төмөнкү мүчөлөр уюштурат?

• 1. –ып(-ып,-үп, -ип) п
• 2. –а (-е,-о,-ө,)

• 3. –ганы, -каны (варианттары менен)
• 4. –ганча,-канча(варианттары менен)

• 5. –майынча (-мейинче,-моюнча)
• 6. –гычакты (варианттары менен)

• Көнүгүү иштөө

• 170- көнүгүү
• Сүйлөм түзүү
• Жаз,оку,иште,аткар, ойно

• Үлгү: бас, басып, басмайынча, баскычакты.

• Көнүгүү иштөө

• 171- көнүгүү
• Көп чекиттин ордуна чакчылдарды жасоочу мүчөлөрдү улап көчүрүп жазгыла.

• Мисалы: Сен муну сууга сал.. анан кургат.. буласын чыгарып ал.. кездеме токууга тийишсиң.

• Сен муну сууга салып, анан кургатып,буласын чыгарып алып кездеме токууга тийишсиң.

Чакчылдардын этиштик белгилери Чакчылдар башка этиштердей эле кыймыл-аракеттик маанини билдирет. Бирок, чакчылдар аркылуу туюндурулган кыймыл –аракет көбүнчө башка бир кыймыл аракетти мүнөздөө үчүн колдонулгандыктан, кошумча кыймыл –аракет катары каралат. М: Ишти акылдашып иштеди деген сүйлөмдө эки кыймыл –аракет бар .Акылдашып- кошумча кыймыл-аракет, иштеди негизги кыймыл -аракет

• Этиштер жак, чак боюнча өзгөрсө, чакчылдар жакты,чакты билдирбейт. Эгерде чакчыл мүчөлөр жалганган сөздөргө чак,жак мүчөлөрү жалганса андай сөздөр нагыз этиштер катары каралат. Мындай учурда чакчыл мүчөлөр этиштин чак категориясын уюштуруучу каражат катары кызмат кылат.
• Салыштыралы: бар+а, кел+е, сана+й, кел-ип- булар чакчылдар.

• Барамын, келемин, келипсиң – булар этиштер.

• Тапшырма:

• Берилген сүйломдөрдү чакчылдар менен толуктагыла:

• Кандай иш болсо да, ......... Аткарсак ийгиликке жетебиз.

• Ошентип, кечке чейин ........отуруп, белгиленген жерге да жеттик.

• Алмаларды кечинде ........отуруп бүтүрдүк.

• Чоочун киши эшикти ачкан боюнча же........... же ....... туруп калды.
• Өзүңөр дагы чакчылдарды катыштырып сүйлөм түзүп келгиле.

• Саламатта калгыла,
• балдар!!!