Классты кантип башкаруу керек.

Классты кантип башкаруу керек? "Эгерде биз бир да баланы бир м?н?тк? да бош калтырбай,сабактарга. тартип менен иретт?л?кт? киргизсек,эгерде биз бала ?ч?н сабакты кызыктуу кыла алсак,.анда класстагы тартип биздин колубузда." К.Д.Ушинский.

Окутуу процессинде натыйжалуу башкаруу мурда да,азыр да курч маселелердин бири. Мектеп окуучуларынын тартип бузууларынын диапозону бир кыйла ке?ири.Алар т?м?нк?л?р:окуучулардын сабакта с?йл?ш?с?,сабак учурунда класста басып ж?р?, мушташуулар, мектеп м?лк?н жана жабдыктарын жарактан чыгаруу, мектеп документациясын жок кылуу,сабакка кечиг?,ар кандай нерселерди ыргытуу (кагаздарды,каттарды),уят с?зд?рд? колдонуу. Акыркы жылдары биздин доорго мун?зд? тартип бузуулардын формалары пайда болду,алар:музыкалык чыгармаларды угуу,сабак учурунда SMS билдир?л?рд? бири-бирине жибер?, мобилдик телефон аркылуу с?йл?ш?, мобилдик телефондордо ойноо,тесттердин,сынактардын учурунда мобилдик телефондорду колдонуу. Мектептеги тартип бузуулардын ?з себептери бар.Бул себептер мугалимдик к?нд?мд?рд?,окуучулардын курактык,психологиялык жана башка м?н?зд?м?л?р?нд? камтылган. Алардын кээ бирлери: Мугалим тараптан: * Чеберчиликтин жоктугу,?ст?рт окутуу; * Кесиптик тажрыйбанын жетишсиздиги. Окуучулар тараптан: * "?й?р эффектисинин(эффект стадности)"таасири.?зг?ч? ?сп?р?м куракта белгил? бир топко кир?г?, классташштардын арасында кадыр-баркка ээ болууга умтулуу балдарды ар кандай тартип бузууларга т?рт?т.Бардык эле балдар кандайдыр бир ж?р?м-турумдун белгил? нормалары кабыл алынган топтун басымына карама-каршылык к?рс?т? албайт; *?й-б?л?д?г? тарбия бер?н?н кемчиликтери ; *предметке кызыгуунун жоктугу ; *окуучунун жалкоолугу; Адатта мугалимдер кайсы ыкмаларды жана техникаларды колдонушат? К?п учурда добуш таасири колдонулат,алар:?нд? катуу чыгаруу,кыйкыруу,указка же сызгыч менен партаны уруу, ошондой эле к?нд?л?кк? эскерт? жазуу, ж?р?м-турум ?ч?н эки деген баа коюу, окуучуну класстан чыгаруу.Кээ бир учурларда мугалимдер директордун же анын орун басарларынын жардамына кайрылышат же ата-энелерди мектепке чакырышат. Кээде кол к?т?р?л?р да болушу м?мк?н: мугалимдер тартип бузуучуну кежигеге коюп же т?рт?п жибер?г? жол беришет. Бирок бул терс ыкмалар канчалык натыйжалуу? Бул ыкмалар абдан кыска убакытка натыйжа беришет, ал эми к?п учурларда таптакыр пайдасыз экенин практика к?рс?т?п жатат. Демек, натыйжалуу жана дагы позитивд? болгон башка ыкмаларды жана техникаларды издеш керек. Тартипке келтир?н?н позитивд? техникалары деген эмне? Алар- тартип менен байланышкан к?йг?йл?рд?н алдын алуучу же окуучу менен мугалимдин ?зд?к баалоосуна жана аброюна зыян келтирбей к?йг?йл?рд? чеч?ч? классты башкаруунун техникалары жана ыкмалары. Тартип к?йг?й?н чеч?д? ар кандай факторлор бар,ал факторлордун бири т?зд?н-т?з педагогдордун кесиптик чеберчилигинин ?с?ш? менен байланышкан.Мугалим дайыма баланын ?н?г?с?н?н ?зг?ч?л?кт?р?н т?ш?н?н?н ?ст?нд? иштеши керек. Мугалим т?м?нк?л?рд? аткарганды билиши керек: *Окуучулардын максатка багытталган ишмерд?л?г?н уюштурууну. *Сабактын ар бир баскычында окуу тапшырмаларынын максат жана милдеттерин так аныктоону. *Окуу тапшырмаларынын жана билимдердин маанисин ачууну. *Сабактын материалын кызыктуу бер?н?. *Кошумча материалдарды камтууну (сурап-бил?ч? адабияттарды,интернет ресурстарды) *Сабакта ар т?рд? ишмердиктердин т?рл?р?н колдонууну. *Ар бир балага алектен?г? м?мк?нч?л?к берген ар кандай де?гээлдеги тапшырмаларды сунуштоону. *Курактык жана индивидуалдык ?зг?ч?л?кт?р?н эске алуу менен ар бир окуучуну ишке тартууну. *Сабак ?т?н?н жандуу темпин кармап турууну. *Сабактагы убакытты натыйжалуу б?л?шт?р?н?. Мектеп практикасын ке?ири изилд? мектепте сабактарды уюштуруунун негизги к?чт? жактары т?м?нк?л?р экенин к?рс?т?: *сабак учурунда жана анын ар бир баскычтарында бардык окуучулардын окуу-таанып бил? ишмердиги менен алектен?с?.Бул окуучулардын ишмердигинин конкретт? аныкталгандыгынан к?р?н?т:милдеттер коюлган,окуучуларга эмне менен,кантип жана эмне ?ч?н алектен?с? керек экендиги айтылган.Класстагы иш ар бир окуучунун м?мк?нч?л?кт?р?н? таянуу менен ж?рг?з?л?т; *окуучулардын сабакта окуу-таанып бил? ишмердиги менен рационалдуу алектен?с?. Мындай уюштуруунун к?чт? жактары -сабакта баардык окуучулар окуу иши менен алек болушуп,окуу тапшырмалары татаалдыгы боюнча окуучунун реалдуу м?мк?нч?л?кт?р?н эске алат.Жыйынтыгында сабактагы окуу процессинин уюштурулушунун ?з? окуучулардын жогорку окуу жемишт?л?г?н? ?б?лг?л?рд? т?з?т жана окуучуларда ?з эмгектери менен канааттангандыкты,тартипт?л?кт? жаратат; *окуучулардын ?зд?р?н?н окуу процессине активд? катышуусу.Мындай окуу кырдаалында окуучулар билимдердин к?з карандысыз "?нд?рг?чт?р?н?" айланышат жана ?зд?р?н?н окуусу ?ч?н жоопкерчиликти ?з моюнуна а? сезимд? т?рд? алышат.Алар максаттарды аныктап кое алышат жана алар ?ч?н маанил? к?йг?йл?рд? чыгара алышат,кызматташтык,ой ж?г?рт?,пландаштыруу,?з чечимдерди кабыл алуу, маалыматтын ар кандай булактарын колдонуу к?нд?мд?р?н ?н?кт?р? алышат, окуу процессесинде ?зд?р?н?н к?чт? жана алсыз жактарын аныктап,алар менен кантип натыйжалуу иштеш керек экендигин биле алышат,доклад,реферат,чакан изилд?ч?л?к иш,долбоор т?р?нд?г? "акыркы продуктту"жарата алышат. Сабактын т?з?м? дайыма дидактикалык максаттарга,сабактын т?р?н?, окула турган материалдын мазмунуна,тандалып алынган методдоруна,окуучулардын курактык ?зг?ч?л?г?н? ылайык ?зг?р?п турушу керек.Мугалим менен окуучулардын эмгегин уюштуруу сабактын тандалып алынган баскычтарын эске алуу менен курулат.Ар бир баскычта мугалим сабакка коюлган максаттарга жана конкретт? баскычтын милдеттерине ылайык ар бир окуучу пайдалуу иш менен алектен?с? ?ч?н ?з?н?н,кээ бир окуучулардын,топтордун жана б?т?н класстын ишмердигин уюштуруу ойлонуштурат.

Сунуштар Т?м?нд? позитивд? тартипти калыптандыруу ?ч?н кээ бир ыкмалар жана техникалар сунушталат. *Пландаштырууда тартип бузуулардын м?мк?н болгон варианттарын эске алуу. Жакшы мугалим тартип бузууларды алдын алууга к?п к?л б?л?т.Ж?р?м-турум эрежелерин окуучулар менен биргеликте иштеп чыгып, жана аларды ырааттуу колдонуу керек. Натыйжалуу окутууну камсыздоо ?ч?н, класста эрежелер тез, ырааттуу жана адилетт?(бардыгына бирдей) колдонулушу керек.Класс эрежелери класс б?лм?с?нд? илинип туруусу зарыл,аларга дайыма таянып туруу керек. *Ишмердиктин ар бир т?р? боюнча бардык окуучулар ?ч?н так нускамаларды колдонуу. Окуучулар ошондой эле ж?р?м-турумдун конкретт? кадамдарын билиши керек.Мисалы: текшер? иши берилген,ал аяктагандан кийин башаламан болуп кетти, дептерлерди кантип чогултасыздар? Ко?гуроонун шы?гырашына 5 м?н?т калганга чейин аякташы керек. Жумуш так буйрук менен аякташы керек:"Текшер? иш аяктады ".Бул буйрук боюнча дароо калемдерин коюшу керек. Мугалим окуучулардын к?л?н ?з?н? буруп,абдан токтоолук менен, атайын ?н?н акырын чыгарып,2-3 м?н?т текшер? иши ж?н?нд? балдар менен маектешет."Чарчады?арбы? Эмне т?ш?н?кс?з болду?Сеники туура эмес деп ойлоп жатасы?бы?Кайгырба,балким эсепт?д? гана ката кеткендир." Негизги максат -окуучуларды тынчтандыруу,аларга кадимки абалга кел?г? жардам бер?. *Ийгиликти пландаштыруу. Сабакты пландаштырууда чакан ийгиликтерди да караштыры?ыз.Сабактагы жагымдуу учурлар(демилгел?) ж?н?нд? кам к?р?з. *Окутуу ч?йр?с?. Ж?р?м-турумдун позитивд? же к?т?лг?н т?рл?р?н?н пайда болушуна ?б?лг? т?з?ш ?ч?н мугалим мейкиндикти, убакытты же тапшырманын шарттарын башкача уюштурат. Мисалы,топтук талкууну ж?рг?з? учурунда отургучтарды тегерете коюу,жеке тапшырмаларды аткарууга окуучулар к?л?н топтош ?ч?н жекече орундуктарды даярдоо: *кыска убакытка гана к?л?н топтой алуучу окуучулар ?ч?н кыска м?н?тт? аткарылуучу жумуштарды бер?: *комфорттуу социалдык мамилелерге к?м?кт?ш? ?ч?н,жаккан гана шериктер менен ишт?: * Ишмердиктин к?т?лб?г?н алмашууларын колдонуу: Мисалы, маселелерди чыгарып жатып,сандарды,таблицаларды,формулаларды колдонуу менен жомок жазууну сунуштоо,кандайдыр бир оюн ойноону сунуштоо,андан кийин кайрадан сабактын темасына кайрылуу. * Сабакта эмоционалдуу-колдоочу блокторду пайдалануу: "Келгиле,топко презентациялоо ?ч?н кол чаап,ыраазычылык билдирели,катышуучуну колдойлу,аткаруучуга кол чабалы". *Эгерде класста ызы-чуу к?б?й?п кетсе, сиздин байкоо?уз боюнча бул ызы-чуу иш менен байланышкан эмес болсо, анда класска кайрылууну колдону?уз: -Ким мени угуп жатса,эки жолу кол чапкыла. -Ким мени к?р?п турса,о? колу?арды к?т?рг?л? ж.б. зарыл болгон учурларда бул к?н?г?л?рд? бир нече жолу кайталаса болот. Башкарыла турган нерселерге уруксат бер?; Мисалы,Келгиле,эми ызы-чуу чыгаралы.Ушул ызы-чуубу?Асан,сен кандай ызы-чуу чыгара турганы?ды мен билем!?ч жолку кол чабуудан кийин -жымжырттык орун алсын!Жок, дагы бир жолу.Биз толук к?л бурууга 1м?н?т ичинде жеттик. Бул жакшы эмес.Бир нече секунданын ичинде толук к?л бурууга жетишибиз керек! Берилген к?н?г? окуучуларга психологиялык жактан чарчоодон арылууга жардам берет. " Жакыныраак туруу"стратегиясы. Мугалим ж?р?м-турумду бузуп жаткан окуучунун же топтун жанына туруп алат.Бул методиканы колдонуп жатканда,мугалим окуучуга эскерт? жасабайт,ал пауза кармаганды билип,окуучулар тынчтанганга чейин к?т?ш? керек.Бул ыкманы туура ж?р?м-турум ?ч?н окуучуну демилгел?д? да,ошондой эле окуучунун терс м?н?зд?г? ж?р?м -турумун азайтуу ?ч?н да колдонсо болот. *Окуучулар арасында конфликт пайда болгон учурда алардын ар бирине класстагы орундарын алмашууну сунуштоо керек,ал эми сабактан кийин алардын ар бири менен ?з?нч? с?йл?ш? зарыл. *Ар бир окуучуну жа?ы ролдогу ишмердикке тартуу.Топто мугалимдин жардамы менен ролдорду б?л?шт?р?. *Жеке тапшырма. *Окуучуну колдо?уз,эгерде кандайдыр бир жакшы нерсеге к?л бурулса,балдар мындай ишмердикти улантууну каалашат,андан да жакшыраак кылууга умтулушат. *Ар бир окуучуга жакшы,ийгиликт? болууга м?мк?нч?л?к бери?из.Иште ар бир окуучунун жетишкендигин колдоого м?мк?нч?л?г? бар стратегияларды колдону?уз,мисалы:окуучунун жазуу ишин текшер?д? жетишкендиктерди белгил?-Азамат,бул абзац туура аткарылган! *Катышуучуну эмоционалдык колдоо- Ооба,бул абдан маанил? ой,сунуш ;-Азамат;-Бул абдан так байкалган м?н?зд?м?! Калыптандыруучу баалоонун техникаларын колдонуу окуучулардын позитивд? тартибин калыптандыруудагы маанил? методдордун бири.Бул процесс эгерде мугалим ?з убагында окуучуларга кайтарым байланышты камсыздаган болсо ж?р?п турат..Позитивд? тартиптин жаралышына кайтарым байланыштын конкретт?л?г?, позитивд?л?г?,кыйынчылыкты же?г? жардам бере алгандыгы себепкер боло алат. Мугалим окуучуга кыйын учурду же? ?ч?н т?зд?н- т?з жардам берет.Окуучуларда айрым учурда класста тапшырмалар боюнча татаалдыктар пайда болушу м?мк?н.Кээ бир окуучулар мугалимден башка окуучулардан м?мк?н болгон учурларда жардам алууга аракеттенишет.Ал эми башка окуучулар аларга кыйынчылык туудурган нерселерди таштап,эмнелерди кыла алса,ошолорду гана аткара беришет.Бирок,кээ бир окуучулар иштегенди токтотуп,андан ары эмне кылаарын билбей,тартип буза башташат.Мындай болбош ?ч?н аларды токтоткон кыйынчылыкты же?е билиш керек.Эгерде мугалим окуучуну маселе же к?йг?йд? чеч?н?н методдоруна же ыкмаларына ?йр?т? алса, же ошол учурда маселени,к?йг?йд? чеч?д? жардам к?рс?т? алса,анда ал окуучуга чо? жардам берген болуп эсептелет.Мындайда "тоскоолдук" жок болот,окуучу класстагы тартипти бузбай ишти улантат. Окуучу к?йг?йг? жолукканда мугалим ага т?м?нк?л?рд? айтса болот: *Э? же?ил беш тапшырманы /маселени танда,аларды аткар. *Жазуу т?р?нд?г? тапшырма болсо:"Эки суроону танда,аларга толук жоопторду жаз". *Суроолорду окуп чык. Э? кыйын суроону тегерекче менен белгиле жана аны классташтары? менен талкуула. *Так же жуп сандар менен берилген гана маселелерди/тапшырмаларды аткар. *Эгерде сага оор маселе кездешсе,кагазга "тоскоолдук" деген с?зд? жаз да,аны партанын ?ст?н? коюп кой.Ишти уланта бер жана сага оор маселени чыгарууда жардамды к?тк?н. Позитивд? тартипти калыптандырууга жана аны сактоого т?м?нк? факторлор таасир этет: 1)Мугалим дайыма сылык болушу керек. Педагогдун сабырдуулугу, окуучуларга мээримд? мамилеси мугалимдин педагогикалык чеберчилигинин милдетт? т?рд? шарты ; 2) сабактан кийинки ишмердикти ар т?рд? формаларын уюштуруу мектепте жагымдуу психологиялык климатты жаратууга к?м?кт?ш?т,бул жагдай педагог менен окуучуларга бири-бирин жакшыраак билип жана т?ш?н?г?,карым-катнашты баалоого м?мк?нч?л?к берет; 3)бала менен ырааттуу т?рд? иштеш ?ч?н индивидуалдык жумушка (маектеш?л?р, комментарийлер )белгил? бир убакытты б?л? зарыл. Индивидуалдык маектеш?л?р баланы конструктивд? ж?р?м -турумга багытташы керек.