Славный сын земли вилюйской" (Сценарий театрализованной постановки ко Дню государственности Республики Саха (Якутия))

Сценарий

“Бүлүү чулуу уола Степан Аржаков”

Оруолларга:

С.Аржаков – Константинов Ваня, 10а

М.Аммосов – Чиркоев Лазарь, 10а

И.Барахов – Гаврильев Ваня, 10а

П.Ойуунускай – Докторов Алик 10б

С.Васильев - Яковлев Дима, 10а

П.Х.Староватов – Дмитриев Саша, 10а

Ийэтэ – Рожина Кэскилээнэ-Мария, 10а

А5ата – Рожин Макстим, 10б

8б кылаас уолаттара М.Тимофеев Аржаков туһунан хоһооно

Сүрэхтэрин сүбэтинэн,

Өйдөрүн үлэтинэн,

Сахабыт сиригэр

Советскай былааһы

Олохтообут уоланнартан

Одьунаас киэнэ чулуута

Аржаков Ыстапаан, -

Ойуунускай Былатыан

Аргылла диир атаһа,

Бараахап баарата,

Бүлүү куоратыттан

Былыргыттан төрүттээҕэ

Казактартан хааннааҕа,

Бассабыык майгылааҕа,

Наркомнартан чулуулара

Чахчы-бааччы эн этиҥ!

Бу төрөөбүт

Дойдугут, норуоккут

Үйэлэртэн үйэҕэ

Үтүө мөссүөҥҥүтүнэ

Өйдүү-саныы сылдьыаҕа,

Хоһоонугар холбуоҕа,

Ырыатыгар ыллыаҕа...

1 хартыына

Автор: 1899 сыл сэтинньи 9 кунугэр Бүлүү куоракка Аржаковтар дьиэ кэргэҥҥэ күүтүүлээх үтүө күн үүммүтэ.(оҕо ытыыр) Ийэлэрэ суулаах оҕону көтөҕөн аҕалан Махсыымҥа туттарар. (сахалыы фон музыка тыаһыыр)

Ийэтэ: Аҕатаа, саҥа киһини көрүс эрэ. (мичээрдиир)

Аҕата Максим Ильич Аржаков (Алгыс тыл): Оо, уол! (күлэр-үөрэр) Дурда-хахха буолар, кэскилбитин тэнитэр киһилэннэхпит! (Оҕотун сымнаҕастык сыллыыр) Оҕом биһикки кыанныбыт да Бүлүү эбэбитигэр киирэн балыктыахпыт, сайынын Тыымпыбытыгар баран оттуохпут. Оҕом хайаан да үлэһит бэрдэ буолуо!

Ийэтэ: уонна хайаан да үөрэххэ биэриэхпит дии? Хата, эн тойоҥҥор үлэһэ сылдьаар, таҥара дьиэтин оскуолатыгар син ылыа этилэр ээ.

Аҕата: ______, хайаан да үөрэттэрэ сатыахпыт. Өстүөпэ үөрэхтээх киһи буоллаҕына дьэ ыраах барыа, саханы саха дэтиэ. Хайаан да!

2 хартыына

Бүлүү училищетын устудьуоннара. Линейка. Исидор Барахов., Степан Аржаков + массовка, учууталлара Староватов грамота туттарар.

П.Х.Староватов: За отличную учебу, усердие и прилежание почетными грамотами награждаются Аржаков Степан (Аржаков тахсан грамота ылар), Иванов Исидор (Барахов тахсар). Молодцы! Я очень надеюсь что увижу вас в числе лучших сыновей вилюйской земли.

Доҕордуулар кэпсэтэллэр:

Барахов: Дьэ, Степа, салгыы аны тутуспутунан Дьокуускайга учуутал семинариятыгар билиибитин хаҥата барабыт.

Аржаков: Баран, Исидор, баран. Киэҥ сир билиитин сомсон Бүлүүбүт туоната сайдарын туһугар олох дьолун тутуохпут буоллаҕа!

3 хартыына

1915 Дьокуускай, учуутал сэминээрийэтэ.

Билсиһии. Семинарияҕа кэлэн уолаттар М. К. Аммосовы, С. В. Васильевы, П. А. Ойуунускайы о. д. а. кытта билсиһэллэр.

Ойуунускай: Хайа, уолаттар, хантан хааннаах, кимтэн кииннээх урааҥхайдар буолаҕыт? Мин Таатта талах курдаах уола Былатыан Слепцов буолабын. Оттон бу Нам чулуу уола чаҕылхай Максим.

Аммосов (илии тутуһар): Максим Аммосовпын

Аржаков: Оттон биһиги Бүлүү сүнньүн уолаттарабыт: мин Бүлүү куоратыттан Степан Аржаковпун.

Барахов: Мин Исидор Ивановпун. Үөһээ Бүлүүттэн сылдьабын.

Васильев: Хайа, уолаттар, отой даҕаны мин эҥэрдэрим эбиккит дии! Мин Күөх Ньурба уола Степан Васильевпын.

Бары бииргэ үөрэ-көтө кэпсэтэллэр, мунньахтыыллар, ол кэмҥэ экраҥҥа слайданан үлэлэрэ көстөр, советскай патриотическай музыка тыаһыыр.

Уолаттар хоһоон ааҕаллар: П.А.Ойуунускай “Көҥүл ырыата”

(1 3 5 6 8 куплеттар.)

Дирбиэн-дарбаан күннэргэ
Дирбийэн-дарбыйан тураммыт
Көнөр көҥүлү көрдүөхпүт,
Көмүс солону көмүөхпүт... (Ойуунускай)

Саталаах-саргылаах күннэргэ
Сатайан саҥаран тураммыт
Саха дьону салайыахпыт,
Сааппат-саспат саргылыахпыт...(Барахов)

Килбик-кичимэҕэй күннэргэ
Кичэйэн-хачайан тураммыт
Ордук соргуну булуохпут,
Олох дьолун оҥоруохпут...(Аржаков)

Көҥүл дохсун күннэргэ
Көрүлээн-нарылаан тураммыт
Өйү, күүһү үрдэтиэхпит,
Өлгөм дьолу төрөтүөхпүт...(Аммосов)

Кыыһар сардаҥа уотугар,
Кыһыл үйэбит дьолугар
Уһун тускул тутуохпут,
Уруй-айхал этиэхпит...(Васильев)

Аржаков сыана иннин диэки кэлэр. Атыттар түгэххэ салгыы үлэлии олороллор.

Автор: 19 сааһыгар Бүлүү уокуругун комиссарынан ананар. 1920 сыл ахсынньы ыйыгар Москва куоракка Нарком иннигэр тыл этэр.

Аржаков: Среди широких масс якутского населения есть тенденция к автономии. Мы, руководители партии ВКПб Якутского отдела, считаем абсолютно необходимым выделение автономной Якутской области В связи с тем что Якутия территориально распологается просим предоставить Якутии статус автономии.

Аммосов телеграмма тутар, ааҕар: Проект одобрен. Ураа! Доҕоттоор, Саха сирэ автономнай республика буоларыгар табаарыс Сталин сөбүлэҥин биэрбит, илии баттаабыт! Ураа! Ураа!

Автор: Степан Аржаков вопрос об образовании Якутской автономной республики и предложил создать в Наркомнаце Якутский отдел, который занялся бы решением этого вопроса. Наркомнац согласился с предложением Аржакова и назначил его заведующим Якутским отделом, который начал функционировать 8 февраля 1921 года.

24 апреля 1921 года С. М. Аржакову поручили подготовить проект Якутской автономии, и уже 16 мая Степан Максимович сделал на коллегии Наркомнаца соответствующий доклад. После обсуждения коллегия одобрила главный вывод докладчика: предоставить Якутии статус автономии, дала принципиальное согласие на образование Якутской автономной республики и назначила М. К. Аммосова своим представителем в Якутской области.

Үҥкүү “Саҥа олоҕу тутааччылар”.

Үҥкүү түмүгэр ЯАССР диэн сурук тахсар.

1930 сыл. Москва куорат. (Слайдаҕа съезд видеота, Кремль фона) М.К.Аммосов РКПб 16 съеһигэр кыттыыны ыла кэлэр. Москва куоракка үөрэнэ, үлэлии кэлбит доҕотторо Максим Кировиһы көрсө кэлэллэр. Көрсүһүү үөрүүтэ, куустуһуу.

Аржаков: Рыков аатынан промышленно-экономическай институкка үөрэнэ сылдьабын. Үөрэхпин бүтэрдим да Сахам Өрөспүүбүлүкэтигэр айа-тута кэлиэм буоллаҕа.

С.Васильев: Оттон мин Серго Орджонекидзе ыйыытынан манна кэлэн ЦКбар үлэлии-хамныы сылдьабын. Номнуо үһүс сылым.

Барахов: Мин эмиэ манна Кыһыл профессура институтугар үөрэнэ сылдьабын. Араспаанньабын уларыттым. Эһэм Бараах оҕонньор аатынан аны Бараахап буоллум.

Аммосов: Былатыанныын куоммуннаспыккыт ээ быһыыта (күлэр). Кини эмиэ балай Слепцов буола сылдьыам дуо диэн ийэтин ууһун аатынан Ойуунускай буолла. Эһиэхэ эҕэрдэтин ыытар. Үөрэҕирии уонна медицина салаатын салайан олорор.

Аржаков: Сахабыт сирэ Автономията олохтонон, аны атаҕар бигэтик туран сайдыы суолун тутуһуо. Биһиги ыраахтан да буоллар дойдубутугар күүс-көмө буола туруохпут.

Аммосов: Чэ, уолаттар, бачча үчүгэй көрсүһүүнү хаартыскаҕа түһэн үйэтитиэххэйиҥ эрэ. Убайбытыгар Былатыаҥҥа илдьэн көрдөрүөм.

Хаартыска позатынан олороллор.

Автор: Саха омук 5 чулуу уола аалай кыһыл сулус 5 кырыытын курдук сытыы-хотуу бэйэлэрэ биир сомоҕо буолан , биир санаанан салайтаран кылгас кэмҥэ эдэркээн бэйэлэрэ бэрт үгүһү, суолталааҕы оҥорбуттара-туппуттара. Бу күн саха өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннаһын олохтонуутугар суол тэлбит, олук уурбут дьоммут – Степан Аржаков, Максим Аммосов, Исидор Барахов, Платон Ойуунускай, Степан Васильев ааттарын махтана ахтыаҕыҥ! Кинилэр сахпыт санааларын, туруорсубут улуу дьыалаларын – Саха сирэ автономнай республика буолуутун салгыы сайыннарар, чэчирэтэр – биһиги, саха ыччата, ытык иэспит!

Түмүк хартыына

Хоһоон: Сахам сирин кэлэр кэскилэ

Ырыа “Сахам сирэ”