Жарыктын дисперсиясы

Физика                               9 - класс                                                  числосу: 18.02.20-ж

Сабактын темасы: Жарыктын дисперсиясы. Ньютон тажрыйбалары  

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрөт.

Сабактын методу: Эвристикалык метод, догматикалык метод, интерактивдүү методдун айрым түрлөрү

Сабактын жабдылышы: Компьютер, слайд, kahoot.it сайты

Сабактын жүрүшү:

Жаны сабак: Алыскы асман телолорун жакындатып көрсөтүүчү приборлордун бири телескоп экендиги белгилүү. Ньютон телескопто байкалуучу сүрөттөлүштөрдү жакшыртуу максатында анда пайдаланылуучу линзалар менен иштеп жатып, четки кырларында жарыктын түстөргө ажырашын байкайт. Анын сырын изилдөө үчүн атайын тажрыйба жасоого киришет. Линзанын кыры калыӊдыгы боюнча үч бурчтуу призманы элестетээрин баамдайт. Тажрыйбада жарык булагынан алынган ичке нурдуу кандайдыр бурч менен призманын бир каптал бетине багыттайт. Нур призмадан өтүү менен эки жолу сынып, призманын негизин көздөй кыйшайып чыгат (146-сүрөт). Ак жарык призмадан өтүү менен экранга түшкөн жеринде бир нече түстүү тилкелерге ажырап жайланышып калгандыгы байкалат. Ошентип, биз көрүүчү кадимки ак жарык бир нече түстөргө же спектрлерге ажырагандыгы аныкталат. Ак жарыктын призмадан кийин түстөргө ажырашы дисперсия кубулушу деп аталат. Ак жарыктын жети түскө ажырашы кийин көп тажрыйбада текшерилип, ал законченемдүү кубулуш экендиги ырасталган. Түстөр экранда үстүнөн астын көздөй катары менен кызыл, кызгылт-сары, сары, жашыл, көгүш, көк, кызгылт-көк болуп жайланышат (147-сүрөт). Биздин көзүбүз Күндөн келген ак жарыкты жети түстөн турган татаал жарык катары кабыл алат. Ажыраган түстөр кайра бириксе ак жарыкты пайда кылат. Ар бир түс өзүнчө бөлүнүп алынып, призмадан экинчи жолу өткөрүлсө, ал да түстөргө ажырап жүрбөсүн деген божомол да пайда болгон. Бирок ар бир түс өз алдынча андай ажыроолорго дуушар болбой тургандыгы ырастылган.