Витаминдер- Жашоо эликсири

       Биология сабагынан план конспектиси

Мектеп: Кара-Көл шаарынын Токтогул атындагы №1 мектеп-гимназиясы

Планды түзгөн: биология мугалими Субаналиева Гульшан Кутманалиевна

Предметти/классы: биология сабагы, 8-класс

Сабактын темасы: Витаминдер

 Саламатсыздарбы коноктор:

Балдар,бул жашоодо ар учун кымбаттуу нерселер бар.Мына ошондой башкача айтканда  жакшы каалоолорду озубуздун жакшы коргон адамдарыбызга арнагыбыз келет.Мен силерди жакшы кором.Ошондуктан мен силерге дайыма окуунарга «ийгилик» каалайм.

Силер бири-биринерге  эмне дейт  эленер:--бакыт,кулку

 Эми силердин ойунар боюнча ушулардын кайсынысы адам учун эн маанилуу дединер.  л эми ден-соолук болуш учун адамга эмнелер керек?

-Адам ден-соолукта болуш учун тамак-аш керек.Булар адамдарда органикалык заттар болуп эсептелет.Алар  белоктор,май,углеводдор.

-Мына ушулардын мааниси эмнеде?

--

Белок,май,углеводдордон башка дагы биздин организибизге кандай заттар керек.

--минералдык туздар,суу жана витаминдер 

--

Силер витаминдер жонундо эмнелерди билесинер?

-

Бугунку сабакта мына ушул адам учун эн керектуу деп эсептелген витаминдер,алардын кызматы ,

Мааниси жонундо таанышабыз.Демек бугунку темабыз :Витаминдер-Жашоо эликсири .Эмне чун мындай  деп аташат,эликсир- деген араб  созунон  алынган  «аль-иксир»-туболук жаштыкты камсыз кылуучу,омур узартуучу дегенди билдирет.Демек,витаминдер адам учун эн керектуу,омурду узартууга  жардам берет турбайбы.Витаминдер адамдын тиричилик аракети учун эн зарыл болгон биологиялык  активдуу заттар.

Эми витаминдер качан пайда болгон ким тапкан?

19-кылымдын аягына чейин  адамзат накталай жаны бышкан момо-жемиштери жетишпегендиктен катуу оорулор чыгарын билишкен эмес.

1881-жылы орус  врач Н.И.Лунин  2топтогу чычкандарга тажрыйба жасап коргон

1-топтогуларга -----накталай сут

2-топтогуларга -----жасалма сут аралашмасын берген.

1-топтогу. Накталай  сут ичкен чычкандардын ден-соолугу жакшы,аман калышкан.

2-топтогу. Жасалма сут ичкендер,олуп калышкан.

1911-жылы поляк химиги Казимир Функе куручтун кесиндилеринен майда кристалчаларды

коруп аны менен  когучкондорду азыктандырып бери-бери деген шал оорусунан айыктырган.

Аны «витамин»(вита-жашоо,амин-зат)

1-группа А витамини

Улуу Ата Мекендик Согуш учурда Ленинградда блокада болгон учурда куугум кирген учурда асман менен жкрдин чегин билбей калган.

Балыктын майын берип, алар кунуно 1 кашыктан жеп, кийин, эртен менен дагы ушунчадан жей баштгандан кийин коруу системасы калыбына келет.

 А витаминин жетишсиздигинен «куугум карытма» оорусу пайда болгон . Бул витамини балыктын майында коп кездешет. Кимдир-бироо А витаминин ордуна карагайдын ийнелерин кайнаткандан чыккан С витаминин ичкени сунуш кылган. Бирок, тилекке каршы, ал жардам бербеди. А майда эруучу витамин, ал майлуу тамак менен кошо жакшы аш болот.

2-группа В витамини

1980-жылы голландиялык дарыгер Эйкмен Ява аралына келип, коркумуштуу оорунун журушун байкаган. Оорулардын колдору жана буттары шал болуп калган. Катуу ооругандардын журогунун иштеши бузулуп, баскан турганы озгорот. Буга байланышкан бери-бери деген оору пайда болгон. Эйкманга чейин эле 20 жыл мурда, бул ооруну орус дарыгерлери Япония жана Кытай тарапта жашаган элдерде байкашкан.Аларга оорунун себептери белгисиз болгон, бирок турмуштук тажрыйбаларга таянып, оорулуулардын тамагына буурчак осумдукторун жана алардын уруктарын кошуп беришкен. Оорулуулар айыгышат. Оорунун белгилерин аныктоого кутуусуз учур жардам берди. Ал тюрмодогу дарыканада иштеп жургондо. Клеткада отурган, тазаланган куруч менен багылган тооктордо бери-бери оорусунун белгилерин байкаган: буттары менен моюндары шал болуп, кобу олумго дуушур болгон. Ал эми короодо жургон тооктордо оорунун белгилери байкалган эмес, себеби алар каалаган тамагын терип жешкен. Качан болбосо Эйкман тоокторду тазаланган куруч менен бакса, аларда созсуз турдо оорунун белгилери байкалган. Ал эми аларды тазаланган эмес куруч менен бакса, алар айыгып кетишчи. Куручтун составында эмне болгонун, Эйкменга белгисиз бойдон калды… Дарыгерлер оорулууларды тазаланган эмес куруч менен дарылай башташты.

3-группа С витамини.

Оорунун себептери белгисиз болчу.

Мурунку жуз жылдыктарда дениз саякатчылардын кобу жаны азык-тулукторсуз жана жашылчаларсыз, коркумуштуу ооруларга дуушар болушкан. Бул учурларда цинга менен скорбут козголчу. Тиштин буйлору  шишип жана кан агшып, бети кан агып, дененин шалдыраганы сезилчи,булчундарда  жана муундарда чыдагыс оору пайда болчу,  тери астындагы кан тамырлар жжарылып, дене Кайыктардын чогусундо жана дениз курошторунда каза болгон дениз саякатчылардын санына салыштырмалуу, цинг оорусунан каза болгондордун саны басымдуулук кылган. Мурдатан бери цинг оорусун чычыканактын тушуму менен дарылаганы билишкен. Ошол эле заманда ооруну алдын ала учун лимон согун, жашыл пиязды, кара карагатты жана туздалган капустаны жеш кереги экенин билишкен. Копко чейин бул азык-тулуктор цинг оорусун эмне учун алдын ала алаттыгы белгисиз болгон.

4-группа Д витамини

Тарыхый маалымат.

Рахит алгачкы жолу 1645ж Уистрлер жана 1650-ж бул оору жонундо кененирээк маалыматты англиялык ортопед Глисоном баяндаган. Бирок Гелендин эмгектеринде дагы рахит жонундо айрым маалыматтар бар (б.з. 131-121-ж.). !918-ж. Меланб иттерге жасаган тажрыйбада, трес майы рахитке каршы дары болгондугу анын составында озгочо витаминдин бар болушуна байланыштуу экенин аныктаган. Коп убакытка чейин треск майындагы витаминди, А витамини деп ойлошкон. Мак Коллум: трес майы аркылуу кычкылтекти жургузуп А витаминсиз эле, май озунун антирахиттик кызматын аткара бергенин байкаган. Улантыла берген тажрыйбалардын натыйжасында треск майында антирахиттик кызматты аткара алган жаны витамин табылган. Бул витамин-Д. Ушул ачылыштарга таянып азык-тулуктордун состовында болгон Д витаминдин массасына жараша, ал рахит оорусун алдын ала алат. 1919-ж. Гульдчин рахит оорусуна чалдыккан балдарды дарылап жаткан учурда, ал ртут-кварц лампасынын эффектин ачкан. Ошол убакыттан баштап балдардын бул ооруга чалдыгышынын негизги себеби катары, аларга кун нурунун жетишсиздиги  болуп эсептелет.