Вершаваная граматыка

Прапануем падборку дзіцячых вершаў, якія дапамогуць засвоіць школьную праграму

Той, хто быць пісьменным хоча,

ведаць мусіць з першых год

род мужчынскі, род жаночы

і яшчэ — ніякі род.

Гусь уранні выйшла з хаты,

важна тупае лужком.

А за ёю — гусяняты,

дзе падскокам, дзе трушком.

А я гусі

не баюся,

а я з гусі

пацвялюся!

Тут яна як с-с-сыкане

ды ў атаку — на мяне:

— Га-га-га!

Ды го-го-го!

Да-га-га-ганю яго!..

Ледзь схаваўся я за плот...

Гусь — яна? Жаночы род!

Ах я, бедны, небарака.

Ззаду гусь, а тут — сабака.

I гырчыць, і шчэрыць зубы.

Дзе схавацца мне ад згубы?

Што рабіць? I, нібы кот,

я ўскараскаўся на плот.

А сабака аж якоча —

учапіцца ў лытку хоча.

Ён пільнуе агарод...

Ён?Ага, — мужчынскі род!

Колькі гэтак —вось няўдача! —

Пратырчу на плоце я?

Азірнуўся, ажно бачу:

тут яшчэ і кацяня!

— Мяў, —гаворыць мне яно, —

я даўно сяджу, даўно.

Аднаму так страшна —вох!

Ваявацьсмялей удвох...

I адразу — хвост трубой.

I гатоваеу бой...

Кацяня —яшчэ не кошка.

Кацяня —яшчэ не кот.

Ну, а род?Падумай трошкі.

Раз яно —ніякі род!

Я запомню назаўсёды

пасля гэткае прыгоды:

род мужчынскі,

род жаночы,

род ніякі — ўсе тры роды.

-----------------------------------------------------------------

Ад А да Я — прафесія мая

(Артур Вольскі)

Агронома, як вядома,

не застаць вясною дома.

Аглядае поле ён,

каб дало багаты плён.

Ганчар — сапраўдны чараўнік.

Ён гліны ўзяў камяк,

і вось збанок на крузе ўзнік,

а потым — круглы гляк.

Шумець, расці маладняку,

дзе бор стары адчуў знямогу...

І лес удзячны лесніку

за клопат і за дапамогу.

Чорны, белы хлеб ці здобу

еш, але не забывай

быць удзячным хлебаробу,

што вырошчваў ураджай.

--------------------------------------------------------

Гукі без прынукі

(Рыгор Барадулін)

Сабака за аратым

Вясёла бег,

Ды раптам

Закульгаў — гаў.

Паслухала карова,

Пра што шуміць дуброва,

Падумала, чаму — му.

Бляяла ўсё авечка:

— Няўжо я недарэчка,

Жыву, як у турме — ме.

Гусак пакінуў стаў

І сумна за адрынай

Загагатаў,

Як стаць яму пярынай

Прыйшла чарга — га.

А певень, як хвалько,

Абы не быць без спраў,

На плоце горла драў,

Што сам ён знёс яйко — ко.

І ржаў конь ад тугі,

Што тне бізун тугі,

Што цягне век даўгі

Хамута й дугі

І га — га.

І выбрыкі ды грукі

Гайдаліся ў галлі.

І гукі

Без прынукі

Па зямлі лі — лі.

------------------------------------------------

Склоны Іх запомніць варта! (Рыгор Барадулін)

Назоўны склон —

Галоўны склон,

Заўсёды паімённа ён

Усё наўкола называе,

Бо памяць у яго жывая.

І родны склон

Каля яго,

Бо ведае чаго, каго

Хто праганяе,

Хто вітае.

Турботная паслуга тая.

Давальны склон

Дае падзякі.

Давальны склон небез’языкі.

Давальны

Шчодра ўсім дае

Парады мудрыя свае.

А вінавальны склон

Багаты,

Нікому ён невінаваты.

Чупрыну пышную кудлаціць

І даўжнікоў не вінаваціць.

Склон творны

Творчы нораў мае,

Граматыцы настрой стварае.

Ён ведае сустрэцца з кім

І з чым вясёлым быць усім.

Хоць месны склон

Памалу йдзе,

Ён ведае, знаходзіць дзе

Скарб неацэнны роднай мовы.

Склон месны

Знаўца адмысловы.

І клічны склон

Стаіць не з краю,

Ён гэтак кожнага гукае:

Хадзі сюды,

Мой браце склоне,

Пагутарым з табой і сёння.

Непаслухмяных словаў

Варта —

Сем склонаў.

Іх запомніць варта!

-----------------Грамацейка

(Рыгор Барадулін)

У маленькай козкі

Рожкі,

Быццам коскі.

Як двухкроп’і,

Капыткі,

Як злучок,

Хвосцік.

Піша сказ

Яна такі

Пра кляновы мосцік.

Як сама

Свой сказ чытае,

Толькі мэкае

Малая.

-------------------------

Год-карагод (Рыгор Барадулін)

Год

Ахвочы да прыгод

Круціць, кружыць карагод.

Пачынае пералік:

Студзень,

Люты,

Сакавік.

Студзень студзіць

Рунь густую.

Люты злосны,

Ён лютуе.

Сок пускае сакавік —

Да салодкага прывык.

Следам з краскай

Красавік,

І лясун,

І палявік.

Травень-май

Траву лагодзіць.

Чэрвень

З чырванню прыходзіць.

Ліпень

Ліпам цвет прыносіць.

Жнівень жне,

Атаву косіць.

Раіць

Верасень вясёлы:

Хай лятуць на ўзлесак

Пчолы.

Там не зябнуць

Ад расы,

Зацвітаюць верасы.

І кастрычнік не гуляе —

Клопату з ільном хапае.

Разлятаюцца кастрынкі,

Як халодныя іскрынкі.

Лістапад

Надвор’ем мглістым

Высцілае сцежкі

Лістам.

Снежань-лежань

Снег трасе.

Вось вам месяцы

І ўсе.

І нанова

Кожны год

Пачынае карагод.

Загадкі-багаткі (Рыгор Барадулін)

Растуць,

Як дзьмухаўцы-багаткі,

На лузе кемнасці загадкі.

Дзьмухні —

І палятуць адгадкі,

І ўсмешка

Пляскаць будзе ў ладкі.

Хоча піць сама,

Але

Дождж трымае ў падале.

Як зямлю напоіць,

Шпарка

Пабяжыць па небу (Хмарка).

Ён смяяўся ўсю зіму,

Заліваўся белым смехам.

Рады ўсе былі яму,

Быў ён рады ўсім пацехам.

Ды заплакаў

І пабег

З ручайком вясновым (Снег).

А дуросці поўны косці,

Скрозь без просу прэцца ў госці.

А ці ў Ветрыне,

Ці ў Брэсце

Толькі б нешта ператрэсці.

І не Янка,

І не Петрык

Проста ён завецца (Ветрык).

Высокі над усімі дах,

Пад дахам тым агністы птах.

Баяцца за пажар не трэба,

Бо птах той не падпаліць неба.

Пад дахам вечным і бясконцым

Агністы птах завецца (Сонцам).

У пасцель цябе кладзе

І нябачны сам вядзе

У такое падарожжа,

Дзе сустрэцца дзіва можа.

У салодкім свой палон

Забірае дзядзька (Сон).

9