Урок калмыцкой литературы в 10 классе по творчеству Боси Сангаджиевой

Утх зокъялын кичǝл 10 класст

Кичǝлин төр: Саңһҗин Бося «Өнчнə кишг - өвртнь» (намтрлгч түүк)

Кичǝлин күцл: Бадм-Хаалһ күүкнə җирһлин хаалһ болн олн əмтнə тууҗ төрскн ХальмгТаңһчиннь җирһллə залһлдатаһинь үзүлҗ, шүлгчин ухан-тоолвриг сурһульчнрт цǝǝлһҗ, «Хавр» гидг ǝңглǝ таньлдулх.

Ӏ.Герин даалһврар күүндвр.

ӀӀ.Шин төр:

Багшин үг: түүкин һарг: Төрлһн. Хавр. Экин үкл. Төлҗлһн. Сурһуль. Дурн. Багш. Эгчин хөв. Харһц. Туувр. Төрскн һазртан. Алдр шүлгчин шүлглəни өдрмүд (Пушкинə). (Эн түүкин һарг олзлад, багш ахрар цуг документальн түүкин тускар сурһульчнрт келҗ өгх)

«Хавр» - гидг тасрха, һол төрнь: орчлң деер үнтə болн сəəхн хамгас экд үрнəс үлү үнтəнь уга.

Текстǝр көдллһн: умшлһн болн зура тогталһн.

Зура:

1.Хавр.

2.Харухса хурлын хаврин элвг олз (үсн-тосна дееҗ, хот-хоолын дееҗ хурлд хальмгуд хаврин эклцəр күргдг бəəсмн).

3.Чимбəн селəнə Хорвт һолын заһсн.

4. «Сазна махн əмтəхн, сагсг девл дулахн».

5.Башаңһс давслҗ хаталһн.

6.Чимбəн хотна əмтнə ах хотнь – үкрин үсн болн заһсн.

7.Бадм-Хаалһ (бичкн нилх) – экин байр. (Мөңк-Насн Гоогн хойрин күүкн).

8.Зул. Күүкнə нас йөрəлһн.

«Хавр» тасрхан цутхлң ахрар: Хаврин эклц. Тег тегштəн мал-аһрусна дууһар дүрклв. Харада шовуд хаврин зəңгəр тег дүүргв. Хальмг теегт таалта кем – мөрн сар. Харухса хурлд элвг олз-ору күртнə. Хавр эклмц цацу, хурл тал хот-хоолын дееҗ əмтн күргнə. Чимбəн селəнə Хорвт һолд заһсн дала. Цугтаһаснь əмтəхн – сазн. Мөңк-Насн башаңһс давслад хатана. Бадм-Хаалһ зурһан саран эклчкв. Күүкн батар суудг болчксмн. Гоогн (күүкнə эк) хурл орад, куүкндəн «хар кел» утлулдг билə. Үкр сарла Зул болв. Мөңк-Наснахн хойр дамар байрлв. Күүкн нег нас зүүв. Зулын хөөн Бадм-Хаалһ һурвн наста болв. (Хальмг күн төрн – нег нас авна, җил болхла – дəкəд нег нас авна, Зул болхла – нег җил немгднə). Ирсн гиичнр күүкнə нас йөрəв. Мөңк-Насн Гоогн хойр байрта бəəнə. Асхн Гоогн зулан өргв. Бадм-Хаалһ өсəд талт-мулт ишкəд йовдг болв. Гоогн ик байрта. Болв күн болһн җирһлин күүргнь альд бəəнə гиҗ медхв… (Дарук əңгд күүкнə эк гемнəд өңгрнə).

ӀӀӀ.Товчлвр. Күүндвр: Хаврин бǝǝдл ямаран? Хальмг теегт хавр яһҗ ирнǝ? Хорвт һолын көвǝд бǝǝдг хальмгуд юуһар теҗǝл кенǝ? Заһсчнрин көдлмш ямаран? Ямаран үлгүр текстд олзлгдҗана? Чимбǝн хотна ǝмтнǝ ах хотнь юн бǝǝсмб? Бичкн күүкн Бадм-Хаалһ ямаран ухан-тоолвр экин седклд орулна? Зулын авъяс яһҗ бичǝч үзүлҗ? Тадн ямаран авъясмуд меднǝт? Экин дүриг бичǝч яһҗ үзүлҗ?

ӀV.Ашлвр. Эндр бидн Чимбǝ селǝнд бǝǝдг ǝмтнǝ җирһл шинҗлҗ, өвкнрин заң-бǝрцлǝ таньлдувидн. Хальмгудын олн авъясмудын тускар медҗ авувидн (хар кел утлулх, дееҗ өрглһн, нас йөрǝлһн болн Зулын авъяс). Зуг эн келврин һол төрнь – экин дүр. Экин нилч, экин седкл гисн юмн күн болһна седклд.

V.Герин даалһвр: 206 – 210 халхс