СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Укитувчини кандай болиши хакида

Категория: Всем учителям

Нажмите, чтобы узнать подробности

 Ў?итувчиларнинг  ў?увчиларга замонавий билим бериши ?озирги куннинг долзарб муаммоларидан бири.

Шундай экан таълим-тарбия жараёнини ма?садга мувофи? равишда ташкил этиш учун ?уйидагиларни амалга ошириш зарур:

-         ў?итувчи ва ў?увчилар ўртасидаги муносабатларни инсонпарварлаштириш ва уларнинг билиш фаолиятини муста?ил ва ижодий изланиш асосида ташкил этиш;

-         ў?итишда замонавий педагогик ва ахборот технологиялардан уй?ун равишда фойдаланиш ор?али таълим самарадорлигига эришиш зарур ва шарт.

Бу вазифалар ў?итувчи зиммасига юкланади ва уни муваффа?иятли ?ал этилиш даражаси унинг касбий тайёргарлигига бо?ли? бўлади.

Республикамизда жорий этилган Узлуксиз таълим кадрлар тайёрлаш тизимининг асоси, ?озо?истон Республикаси ижтимоий-и?тисодий тара??иётини таъминловчи, шахс, жамият ва давлатнинг и?тисодий, ижтимоий, илмий-техникавий ва маданий э?тиёжларини ?ондирувчи устувор со?а бўлиб, у ижодкор, ижти­моий фаол, маънавий бой шахс шаклланиши ва ю?ори малакали ра?обатбардош кадрлар илдам тайёрланиши учун зарур шарт-шароитларни яратади.

Ў?итиш принциплари негизида ў?итиш ?онунлари ва ?онуниятлари ётади. Ў?итиш принципининг назарий асосларини ишлаб чи?ишга ва педагогик фаолият амалиётига ?ўллашга замин тайёрлайди. Дидактик адабиётларнинг тахлили, шу со?ага тааллу?ли адабиётларда ў?итиш ?онунлари ва ?онуниятлари сер?иррали ?амда кўп томонлама ёритилганлиги, улар бир эмас, балки бир нечта ў?итиш принципларига асос бўлиб хизмат ?илишини кўрсатди.

Ў?итиш жараёнида ў?итувчи ва унинг фаолияти му?им рол ўйнайди. Ў?итувчи ёш авлодни а?лий, ахло?ий, ру?ий, жисмоний ?обилиятларини уй?ун равишда ривожлантириш ма?садида унинг билиш фаолиятини ташкил этади ва бош?аради. Бинобарин,

-         ў?итувчи ў?ув материалини танлаш, тизимлаш, манти?ий кетма-кетликда лойи?алаш;

-         ў?увчиларга ў?ув материалини ?абул ?илиш, англаш ва ўзлаштириш имконини берадиган методлар ва шаклларни танлаш;

-         ў?увчиларнинг маш?улот давомидаги фаолиятини идора ?илиш;

-         ў?увчилар топшири?ларини сифатли бажарилиш йўлларини белгилаб бориши талаб этилади.

Шу сабабли, ў?итувчи фаолиятни ў?итиш ў?ув фанини ани? билиши ва чу?ур та?лил ?илиш, уларни янги педагогик технологияларга биноан амалга ошириш йўлларини белгилаши лозим.

?озирги кунда Республикасининг «Таълим тў?рисида» ги ?онунини амалга ошириш ма?садида ў?итиш сифатини янада оширишни кўзда тутилади. Шундай экан дарсларда ў?увчиларда билимларни шакллантириш, ўсиб келаётган ёш авлодни ?оявий-сиёсий, ахло?ий, эстетик  ру?да тарбиялашда му?им рол ўйнайди.

Ў?итувчи  дарснинг сифатини ошириш ма?садида ў?увчиларга чу?ур билим бериш борасида ўз ма?оратини ошириб, келгусида муста?ил давлатимизнинг муносиб кадрлари етиштирмо?лари зарурдир. ?ар бир катта бўлим ўтилаётганда олимларининг кашфиётлари ва фанга ?ўшган ?иссалари билан бо?лаб тушунтириш лозим. Ў?итиш жараёнида ў?увчиларда миллий ?адриятлар, одоб-ахло?, ме?нат тарбиясини шакллантириш кўзда тутилади. Ў?увчиларни ватанпарварлик, ме?р-му?аббат ру?ида тарбиялаш асосида мавзуларни тушунтириш, бунинг учун эса  оламда бўладиган ўзгаришлардан, улардан фойдаланиш ?а?ида ани? мисоллар келтириш ю?ори самара беради.

Агар:

-         ў?увчиларда дарсга ?изи?иш истаги уй?отилса;

-         таълим педагогик технологиялар асосида ташкил этилса;

-         ў?итувчининг педагогик маданият ва дарс ўтиш техникаси ў?увчиларда маданиятни шакллантиришга ?аратилса;

-         маданиятни шакллантиришнинг турли хил шакллари, йўллари ва услубларидан ижодий фойдаланилса самарали бўлади.

Ў?итувчи ю?ори самарага эришиш учун ?уйидагиларни билиши зарур деб ўйлайман:

·        ў?итувчи аввало ўзи фанини ани? билиши шарт;

·        ў?итувчи интерактив методларни ?ўллаган ?олда таълим бери­ши лозим;

·        ў?увчиларнинг олган билими ва тажрибаларини мактаб тизими ?ўллаб ?увватлаши лозим. Масалан, ў?увчиларга сувни тежаш ?а?ида у?тирганда мактаб атрофида сув бекорга о?аётган бўлса, бу натижа бермайди.

Адабиётларда ани?ланишича, II-III асрларда ўз даврининг кўзга кўринган мутафаккирлари Евклид, Птолемей, Теофраст, Аристотеллар коинот сирларини ўрганиш, ер куррасида инсоннинг ўрни ва унинг таъсирини билиш, тирик мавжудотларнинг табиатга таъсирини ўрганишга ва охир натижа олган билимларини ёш авлодга беришга ?аракат ?илганлар.

Худди шу сингари X-XI асрларда яшаб ижод этган Ал-Хоразмий, Ал-Фар?оний, Тусий, Абу Али ибн Сино, Беруний ва Умар Хайём бутун коинотга макрокосмос сифатида ?арасалар, инсонни микрокосм деб ?араб, уларни бир-бирига бўлган таъсири ?а?ида ёзишга ?аракат ?илганлар.

Ўрта Осиё табиатшунос олимларининг табиий фанлар бора­сида ўсимликшунос, география, кимё, астрономия тў?рисида яратган илмий асарлари, назарияларини ?озирги кунда ?ам нафа?ат Ўрта Осиёда, балки Европа мамлакатларида ?ам тан олишларига аминмиз.

Таълим ташкил этишда анъанавий таъ­лим турлари билан чекланиб ?олмасдан, турли интерактив методлардан фойдаланиб, янги педагогик технологиялар асосида дарс лойи?аси тузиб таълим жараёнини ташкил этиш керак

?ар бир дарсни ўтишда интерактив методларни ?ўллаганда, аввало ў?итувчининг ўзи шу методларнинг мазмун ва мо?иятини яхши тушуниши керак. Ў?итувчиларнинг ?ар бир метод ?а?ида муста?ил тушунча олишлари ва дарсда ?андай ?ўллаш йўллари тў?рисида илмий адабиётлардан фойдаланиб билим олишлари учун ?озирги кунда дарс ўтиш технологияларига асосланган ил­мий ишлар билан танишиш керак.

Янги педагогик технология асосидаги дарс ишланмасини тузишда интерактив методларни ?аерда ?андай ?ўллаш керак? ?айси вазиятларда ?айси методни ?ўлласа тў?ри бўлади? деган саволарга жавоб топиш учун Инновацион технология марказидан чи?арилган Замонавий педагогик технологиялар  ва Махсус фанларни ў?итиш методологияси  каби ?ўлланмалар билан танишиб чи?иш кифоя.

Ў?увчи билимини синаб кўриш. Ў?увчи билимини синаб кўриш  му?им омиллардан ?исобланади. Ў?итиш жараёнининг ?ар хил бос?ичларида ў?увчининг билим даражасини ани?лаб бориш ў?ув жараёнининг ривожи ва сифат жи?атдан яхшиланишининг асосий шартларидан ?исобланади. Лекин ў?итувчилар кўпгина ?олларда ў?увчи билимини сўрашда фа?ат доска ёнига ча?ириб савол бериб жавоб кутишдан нарига ўтмайдилар. Ў?увчи билимини тизимли равишда ани?лаб бориш ў?увчиларда дарсга нисбатан жавобгарлигини оширади, уларнинг индивидуал хусусиятларини ани?лашга ёрдам беради ва уларнинг ?ар бирига дифференциал ёндошишга ёрдам беради. Ў?увчиларга ?анчалик кўп эътибор берилса, тизимли ра­вишда синов ўтказилса, уларни идора ?илиш жараёни осон кечади.

Ў?увчиларнинг билимини сидир?а текшириб бориш, уларни олган билимини узо? ва?т эслаб ?олишга, уларни билимида мавжуд ну?сон ва камчиликларни тузатиш ва тўлдиришга ёрдам бера­ди. Ў?увчилар янги ўтилган ва илгари ўтилган дарсларни тизимли равишда текшириб боришга ишонч ?осил ?илганларидагина, улар ў?ув материалини доимо ў?иб, такрорлаб борадилар. Янги билимларни сўраш олдингилари билан бо?ли?, уй?унлашган ?олда сўраб борилса, бир бутун тушунчалар тизимини шаклланиши ў?ув курси бўлимларини ўзаро бо?ланишини таъминлайди.

Индивидуал, о?заки сўров; деярли барча дарсда ?ўлланиладиган фронтал сўров (синов); фаслий ва якуний ёзма синов; семинар; амалий кузатув синови; ў?увчиларнинг амалий маш?улотларга тааллу?и ?исоботлари, экскурсия натижалари бўйича ?исоботлари, лаборатория ва бош?а муста?ил ишлари бўйича ?исоботлари сидир?а текширилиши ва анализ ?илиб борилиши ў?увчиларнинг илм даражаси ?а?идаги маълумот ?исобланади. Шу билан бирга бу синовлар ў?увчини фанга бўлган ?урматини оширади ва оладиган билими чу?урлашади.

О?заки синов. О?заки синов ў?увчиларни тизимли равишда билимини ани?лаб бориш, уйга вазифасини ўз ва?тида бажариш, фанга бўлган муносабатини ўзгариши ?амда билим ва кўникмаларини чукурлашувига имкон беради. Чунки ў?итувчи о?заки синовда фа?ат мавзу юзасидан савол бериш билан чекланмасдан, ?изи?арли саволлар, муаммоли саволлар билан унинг о?заки нут?ини ўстиришга ?ам ёрдам беради. Бундай сўровлар ў?увчиларнинг янги мавзуни тўли? ўзлаштиришига ва ўз билимини тизимга солишига имкон беради.

Мавзуга тў?ридан-тў?ри тааллу?ли бўлмаган, мазкур ва?тда ўрганилмаётган материал бўйича ў?увчи билимини ани?лаш (сў­ров, синов ўтказиш ва ?.к) ў?ув жараёнини бир бутунлигини бузади, ў?увчини эътибор билан тинглаши ва кузатишини пасайишига олиб келади. О?заки сўровга 15-18 минутдан орти? ажратилмагани (4-5 да?и?адан ?ар бир ў?увчига) маъ?ул. Бу ва?т ичида ў?увчи масаланинг асосий мазмунини гапириб беришга ?одир бўлади. Индиви­дуал сўров пайтида савол бутун синфга ?аратилган ва ў?увчига жавоб режасини тузиб олиши учун ва?т берилиши (айрим ?олларда ?атто ёзма равишда) ў?увчилар ўз ўрто?ини жавобини эътибор билан тинглашига эришиши, жавобдаги камчиликни ?айд ?илишлари, берилган жавобга тузатиш ва тўлдиришлар киритишлари лозим бўлади. Шу метод асосида сўров ўтказилса, энг аввал ў?увчи, сўнгра бутун синф ў?увчи ўтилган ёки ўтилаётган дарс мавзуси юзасидан тегишли маълумотга эга бўладилар ва келгуси дарсларда ў?увчиларнинг активлиги ортади.

Ў?увчи нотў?ри жавоб бера бошлаганда ў?итувчи э?тиёткорлик ва мулойимлик билан ў?увчини тўхтатиши ва синф ў?увчиларига хатони тузатиш учун имкон бериш ма?садга мувофи?. ?ўшимчалар ў?увчи фикрини бузмаслик ва унинг иззат нафсига тегмаслик учун унинг тўли? жавобидан сўнг ?илиш маъ?ул.

Ў?увчининг билимини ани?лашда су?бат ёки ёппасига умумий сўров ўтказиш методидан ?ам фойдаланилади. Бу метод нисбатан бир мунча устунликка эга. Чунки бу методда ў?увчилар тўли? иштирок этади ва уларнинг аксарият ?исмининг билимини ани?ланади. Аммо бу метод ёрда­мида ў?увчиларнинг билимини яхлит (тўли?) бус-бутун ани?лаш ?амда су?батни, маълумотни манти?ли якунига етказиш, мавзуни исботи билан тушунтириш имкон бўлмайди.

Ёзма синов. Бу метод билан биз бир ва?тнинг ўзида бутун синф ў?увчиларининг билимини ани?лашга имкон бўлади. Бу ме­тод билан ў?увчиларнинг билим даражасини ани?лаш зарур бўлган пайтларда ва умуман дарс пайтида ў?увчилар 15-20 минут ичида мавзунинг мо?иятидан келиб чи?иб саволларга жавоб беради, тестга жавоб топади, тегишли  таблица ва расм чизади ёки диктант ёзади ва бош?алар.

Диктант ёзганда кам деганда 2, асосан 3, 4 вариантни ало?ида-ало?ида ў?увчилар бир-биридан кўчира олмайдиган узо?лик ?аторида жойлаштирадилар.

 

?изи?увчанлик ёки тегишли фан ёки билимга ?авас билан ?араш, уни ўрганиш, билишга ?изи?тириш (одатда бундай ?изи?иш, ?авас, ў?увчи тез сўнувчан бўлади). Синчковлик ва ни?оятда актив ?олда билимга бўлган ?изи?иши. Бу бос?ичда ў?увчи ў?итувчининг билимига тў?ри ёндошувига имкон беради. Ў?итувчининг ўз ?ўл остидаги ў?увчиларни ?изи?тириши, ў?увчида фанга нисбатан бўлган ?урматни оширади, шундай экан унда ўтиладиган фанга ?изи?иш уй?онади.

Ў?итувчининг дарс ўтиши жараёнида бирор бир во?еа ё ?одисанинг тушунарли, ?изи?арли ?илиб тушунтириши ў?увчи эътиборини тортади ва унда ?изи?иш пайдо бўлади, эслаб ?олишга унинг эмоционал тонусини оширади.

Ў?увчиларнинг билиш фаолиятини фаоллаштириш ў?итувчининг дарс мавзусини тушунтириш жараёнида унинг чу?ур ва ?ар томонлама билим олишини таъминлаш учун зарур бўлган воситалардан ?ай даражада фойдаланиш билан узвий бо?ли?.

?андай ?илиб ва ?айси йўл билан ўтиладиган фанни ў?увчи кўр-кўрона ёдлашининг олдини олган ?олда материални тўли? ва ?ар томонлама билиб олишга сафарбар ?илиш мумкин?

 Фаннинг метод ва услублари (кузатиш, эксперимент, тайёр расм ва чизмаларни дарсда ?ўллаш, техник воситалардан фойдаланиш ва ?оказолар) ?амда ўрта мактаб дастурига тааллу?ли айрим масалаларни баён ?илиш услублари ишлаб чи?илгани, таълимни ташкил этишни такомиллаштириш бугунги кун талабидир

Масаланинг ?уйидаги аспектлари ало?ида эътиборга молик:

1.     Ў?увчининг янги мавзуни билиш (тушуниш, ўрганиш) зе?ни, у?уви, бош?а сўз билан айтганда ?обилиятини шакллантириш.

2.     Тушунтиришнинг исбот ?илиш усулларини дарс ўтиш жараёнида ?ўллаш.

3.     Методологик талаблар ва психологик ?онуниятларни ?ўллаш.

4.     Ў?увчини муста?ил ишлаш ва китоб устида ишлашга ўргатиш.

Рекомендуем курсы ПК и ППК для учителей

Вебинар для учителей

Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!