ҮІ-ХІІ ғасырлардағы Қазақстан аумағындағы мемлекеттердің дамуының ерекшеліктері

Оңтүстік Қазақстан облысы

Шардара ауданы

«Қоссейіт» жалпы орта мектебінің

Тарих пәні мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: 26. ҮІ-ХІІ ғасырлардағы Қазақстан аумағындағы мемлекеттердің дамуының ерекшеліктері

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Батыс Түрік қағанатының, Түркеш, Қарлұқ, Оғыз, Қимақ мемлекеттерінің саяси-әлеуметтік, экономикалық құрылымы, көшпелі мемлекеттердің сипаты туралы, монғол шапқыншылығы, Шыңғысхан және оның заңдар жинағы «Ясы», Қазақстан жеріндегі шапқыншылығы, Отырар қалалары, этникалық өзгерістер туралы оқушыларға түсінік беру.

Дамытушылық: өз бетімен ізденуге, ойлауға, талдауға, салыстыруға дағдыландыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды ата-баба тарихын білуге, құрметтеуге, батылдыққа, ержүректікке, өз бетінше шешім қабылдауға үйрету.

Пәнаралық байланыс: география.

Көрнекіліктері: тірек-сызбалар, кесспелер.

Әдісі: тірек-сызбалармен жұмыс, талдау.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі: ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру. «Мен сені жақсы көремін» деген стикер таратып берем. Үш түрлі түсті стикерлер арқылы сыныпты 3 топқа бөлемін.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

№ 1 тапсырма. Ерте және дамыған орта ғасырдағы мемлекеттер (ҮІ-ХІІІ ғ.) кесте арқылы мәлімет беру.

І топ: Түрік қағанаты. Батыс түрік қағанаты. Түркеш қағанаты.

ІІ топ: Қарлұқ мемлекеті. Оғыздар мемлекеті. Қимақтар қағанаты.

ІІІ топ: Қарахан мемлекеті. Қыпшақ мемлекеті. Қидандар (қарақытайлар мемлекеті). Наймандар мен керейлер мемлекеті.

Мәлімет алынған соң сатылай жасырынған сөздерді ашқанда: «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 25 жыл», «Бағила апайдың еңбек өтілі 25 жыл» деген сөздер шығады.

№ 2 тапсырма. Постермен жұмыс.

І топ: «Түркі мемлекеттерінің даму ерекшеліктері»

ІІ топ: «Түркі мемлекеттерінің әлеуметтік-қоғамдық құрылысы» тақырыбында постермен жұмыс.

ІІІ топ: «Көшпелі мемлекеттердің сипаты»

1. Көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысты.

2. Әскери-әкімшілік басқару жүйесі болды.

3. Дәстүрлі рулық-тайпалық ұйымдар сақталып қалды.

4. Билік жүргізуші ақсүйектердің сатылы басқару жүйесі қалыптасты.

5. Билік тікелеі мұрагерлік және сатылы түрде берілді.

6. Жартылай отырықшы егін шаруашылығы қолөнермен ұштаса өмір сүрді.

7. Әлемдік діндердің таралуы, ортақ тіл мен жазу пайда болды.

8. Әкімшілік, сауда, қолөнер, мәдениет орталығы ретінде қалалар дамыды.

Мұғалім сөзі:

Үй тапсырмасында өтілген тақырыптардан шығаратын қорытынды:

1. Тайпалар көрші елдермен соғыста бір-бірімен бірікті.

2. Әскери ұйым мен әскери-әкімшілік басқару жүйесі болды.

3. Дәстүрлі рулық-тайпалық ұйымдар сақталып қалды:

Жаңа тақырыпты меңгерту: Қазақстан аумағына моңғолдардың шапқыншылығы және жаулап алғаннан кейінгі этникалық үдерістер (ХІІІ-ХҮ ғ.)

Мұғалім сөзі: ХІІІ ғасырда Шыңғысханның шапқыншылығы басталды. 1206 жылы ол өзін әлем билеушісі етіп жариялады. Өзінің «Ұлы Ясы» деп аталатын заңдар жинағын шығарды. Оның әскері мен әкімшілік жүйесі қатаң тәртіпке негізделген мемлекет болды.

№ 3 тапсырма: мәтінмен жұмыс.

І топ: Моңғол шапқыншылығының басталуы

ІІ топ: ХІҮ-ХҮ ғ. этникалық даму.

ІІІ топ: этникалық өзгерістер

№ 4 тапсырма: картамен жұмыс. Картадан аталған жерлерді көрсетіп, стикер қыстыру.

І топ: Жетісу өңіріне шабуыл жасады.

ІІ топ: Отырарды қай жылы қоршады? 1219 ж. картадан көрсет.

ІІІ топ: Сығанақ қаласы 7 күн, 7 түн қарсыласты.

№ 5 тапсырма:

І топ: кестемен жұмыс.

ІІ топ: жылдармен жұмыс.

ІІІ топ: этникалық өзгерістерді атаңдар:

1. Жошы хан Қыпшақ даласы арқылы жүріп өткенде жер бетінде қазақ жеріндей әсем де көркем, шөбі шүйгін жер басқа жерде жоқ деп қатты қызыққан.

2. Моңғолдар құрамына жергілікті түркі тілдес тайпалар тартылды.

3. Моңғолдар өздері жаулап алған жерлерде жергілікті халықтан қыз алысып, қыпшақтардың үлесі басым болып, моңғолдардың өздері қыпшақтанып кетті.

4. 1236-1242 жылдар аралығында Жошының баласы Бату ханның кезінде жергілікті тайпалар Бату ханның Батысқа жорығына қатысты.

5. Қазақстан территориясында Алтын Орда мемлекеті құрылды.

6. Қалалар қирап, егіншіліктің дамуы тежелді.

№ 6 тапсырма: термин сөздермен жұмыс.

1. Этноним – халықтардың атауы.

2. Политоним – мемлекеттің атымен аталатын атау. Мысалы, қазақ, өзбек, ноғай, моғол т.б.

3. Этносаяси қауымдастық – белгілі бір тарихи-этнографиялық аймақта құрылған мемлекет тұрғындарын атайды.

Бекіту сұрақтары:

1. Шыңғысхан шапқыншылығы кезінде оның күшінің басымдығы неден көрінді?

Жауабы: Әскери-стратегиялық саясаты мен әскери-әкімшілік сипаты берік, әрі қатаң болды. Тек қана әскері емес, оның халқы да ондық, жүздік, мыңдық, түмен (он мың) болып бөлінді.

1. Шыңғысханның жаулаушылық соғысының мақсаты не болды?

Жауабы: Орта Азияны басып өтетін сауда керуен жолдарын өз бақылауында ұстай отырып, одан түсетін олжаны иемдену. Орта Азияны жаулап алу Шыңғысханға Иранға, Алдыңғы Азияға, Шығыс Еуропа елдеріне жол ашты.

Кері байланыс:

1. Сабақ саған ұнады ма?

2. Не білдің?

3. Нені білгің келеді?

Үйге тапсырма: тақырыпты оқу, реферат дайындау.

Оқушыларды стикерлермен бағалау.