Uch atomli spirtlar

Uch atomli spirtlar

Reja: 1. Uch atomli spirtlarning nomlanishi.

2. Olinishi.

3. Xossalari.

4. Ishlatilishi.

1. Uch atomli spirtlarning nomlanishi.

• Molekulasida turli uglerod atomlarida uchta gidroksil gruppa bo'lgan birikmalar uch atomli
• spirtlar deyiladi. Umumiy formulasi (CnH2n-1(OH)3 ). Uning yana bir nomi triollar deb xam ataladi. Uning oddiy vakili glitserin.Glitserinni birinchi marta kimyogar va
• farmatsevt Sheyelye yog'ni PbO bilan qizdirish natijasida hosil qilgan. Uning tuzilishi va xossalarini Shevrel, Bertlo va boshqalar o'rgan-
• gan.

• Glitserin tabiatda yuqori organik kislotalar bilan birga murakkab efir holida uchraydi. Glitserinning bunday birikmalar yog'lar deb ataladi.
• Glitserin. CH2-CH-CH2 propantriol-1,2,3.
• l l l
• OH OH OH

2. Olinishi.

• 1. Glitserin sanoatda yog' va moylarni ishqoriy muhitda gidrolizlash yo'li bilan olinadi:
• CH3-O-C=O
• l l
• l R
• CH-O-C=O + 3NaOH =CH2-CH-CH2+3RCOONa
• l l l l

l R OH OH OH

l

CH2-O-C=O

l

R

• 2.Monosaxaridlarni maxsus fermantlar bilan bijg'itilganda glitserin hosil bo'ladi:
• C6H12O6 ==CH2-CH-CH2+CH3-C=O +CO2
• OH OH OH H
• 3.Hozirgi vaqtda glitserin sanoatda neftni krekinglashda hosil bo'ladigan propilendan olinmoqda. Propilen xlorlanganda allil xlorid hosil bo'ladi:
• CH3-CH=CH2== CH2Cl-CH=CH2+HCl
• So'ngra allil xlorid so'ndirilgan ohak Ca(OH)2
• ta'sirida allil spirtga ayantiriladi:
• 2CH2Cl-CH=CH2+Ca(OH)2==2CH2OH-CH=CH2+CaCl2 allil spirt

• Nihoyat, olingan allil spirt oksidlanadi va glitserin olinadi: [O]+HOH
• 2CH2Cl-CH=CH2+Ca(OH)2+===2CH2OH-CHOH-
• (KMnO4+OH)
• -CH2OH
• 4. kreking gazlar tarkibidagi propilenni oksidlab olinadi: +1/2O2 H2O2
• CH2=CH-CH2==CH2=CH-C=O===CH2=CH--
• H
• -CH2OH====CH2(OH)-CH(OH)-CH2OH

3.Fizik xossalari.

• Glitserin quyuq, moysimon, shirin mazali suyuqlik. 290°C da qaynaydi.Gigroskopik modda. Suv bilan istalgan nisbatda aralashadi.Zichligi 1.26g/sm3,Spirtda eriydi, lekin efir va xloroformda erimaydi.

Kimyoviy xossasi.

• 1.Glitseringa ishqor ta'sir ettirib, glitseratlar olinadi.
• CH2(OH)-CH(OH)-CH2(OH)+NaOH=CH2(ONa)-
• -CH(ONa-CH2(ONa).
• 2.Glitserinning nitrat kislota bilan o'zaro ta'sirlashib, nitroglitserin hosil qilish reaksiyasi katta ahamiyatga ega:
• CH2(OH)-CH(OH)-CH2(OH)+3HNO3==
• CH2(ONO2)-CH(ONO2)-CH2(ONO2)+3H2O.

• 3.Organik kislotalar bilan ham murakkab efirlar hosil qiladi:
• CH2(OH)-CH(OH)-CH2(OH)+3R-COOH=
• CH2-O-C(O)-R
• l
• CH-O-C(O)-R +3H2O.
• l
• CH2-O-C(O)-R
• 4. Glitserin Cu(OH)2 bilan ravshan ko'k rangli mis glitserat hosil qiladi.

• CH2(OH)-CH(OH)-CH2(OH)+Cu(OH)2==
• CH2-O H - O-CH2
• l \ Cu / l
• CH-O / \O-CH+2H2O
• l H l
• CH2-OH CH2-OH

4. Ishlatilishi.

• Suv bilan aralashtirilgan glitserin terini yumshatish uchun ishlatiladi. Bu maqsadda suvsiz glitserinni qo'llash mumkin emas, chunki suvsiz glitserin gigrosko'pik modda bo'lgani uchun teri hujayralaridagi suvni tortib olish, yani terini kuydirish xossasiga ega. Glitserinning nitroefirlari og'ir moysimon suyuqlik, portlovchi moddalar, lekin spirtli eritmasi portlamaydi, dori sifatida ishlatiladi, organik kislotalar bilan hosil qilgan efirlari - yog'lar va moylardir.

• Glitserin oziq- ovqat sanoatida vino, liker, limonad ichimliklarga shirin maza berishda, to'qimachilik sanoatida matolarga pardoz berishda, elektrotexnika sanoatida parfyumeriya tibbiyot va kundalik turmushda ishlatiladi.Shuningdek nitroglitserinning spirtdagi 1% li eritmasidan yurak kasalliklarida dori-darmon sifatida ham ishlatiladi.