Турдакун Усубалиевдин 100 жылдыгына карата жазалган слайд

ЧЫГААН

МАМЛЕКЕТТИК ИШМЕР

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН

БААТЫРЫ

ТУРДАКУН

УСУБАЛИЕВИЧ УСУБАЛИЕВГЕ

100 ЖЫЛ

100 жыл

Санжыра

Тагай

Карачоро

Богорстон

Койлон

Кылжыр

Орозбакты

(Бугу)

Д өөлөсбакты

(Сарыбагыш)

Токо

Элчибек

Манап

Жантай

Кененсары

С үтке

С үтөй

Акидей

Сарсейит

Тукур

Усубалы

Үчүкө

Семетей

Эрдене

Т үлкү

Кудаян

Медет

Турдакун

Кудаяр

Д өөлөткул

Маматкул

Бердиш

Шыгай

Бердике

Бай

К үнтууган

Калыгул

Надырбек

Карамурат

Аалы

Ногой

Жигитек

Мамлекеттик, саясий ишмер,  Кыргызстан КП БКнын 1-секретары,

Кыргыз Эл Баатыры, тарых илимдеринин кандидаты-УСУБАЛИЕВ Турдакун 1919-жылы 6-ноябрда Нарын облусу, Кочкор району, Теңдик айылында туулган.

Үй-бүлөсү

Атасы - Усубалы Кененсариев, апасы- Рапия Байгазиева. Карындашы- Сайра Усубалиева. Өмүрлүк жары- Усубалиева Күлжаке Ниязалиевна (1920-2000), Балдары: уулу Сыргак (1946-2007), уулу Эсенгул (1948), кызы Бермет (1958). Неберелери: Эркин, Эрмек, Энвер, Эсен жана Бегайым. Чөбөрөлөрү: Элан, Этар, Эмир, Эмад, Таир-Кемел, Сана-Адель.

Билими жана Илимий ишмердиги

• 1938-1941-жж. Кочкор кыштагында мугалим, окуу иштери боюнча директордун орун басары
• 1941-ж. Кыргыз мамлекеттик педагогика институтун бүтүргөн
• 1945-ж. ВКП(б) БКнын алдындагы жогорку партиялык мектебин бүтүргөн
• 1965-ж. Москвадагы В. И. Ленин атындагы педагогикалык институтун бүтүргөн.
• 1977-ж. Тарых илимдеринин кандидаты
• 2009-ж. Кыргызстан УИАсынын ардактуу академиги
• 2013-ж. КУУ жана БГУнун ардактуу профессору, Кыргыз-Түрк «Манас» университетинин доктору.

Саясий ишмердиги

• 1941-ж. партиянын Кочкор райкомунда бөлүм башчынын орун басары
• 1941-1945-жж. Кыргызстан КП БКнын (1941–45) инструктору
• 1945-1955 КПСС БКнын инструктору
• 1955-1956-жж. Республикалык «Советтик Кыргызстан» гезитинин редактору
• 1956–1958-жж. Кыргызстан КП БКнын бөлүм башчысы
• 1958-1961-ж. Кыргызстан КП Фрунзе шааркомунун 1-секретары.
• 1961.09.05 - 1985. 02.11 Кыргызстан КП БКнын 1-секретары.
• 1985-ж. тартып пенсионер
• 1961-ж. тартып КПССтин мүчөсү. 1985-ж. партиялык дооматтар менен 1985-ж. партиядан чыгарылган, бардык льготаларынан ажыратылган. Бирок КПСС БК бул чечимге макулдук берген эмес. 1988-ж. кайра Т. Усубалиевдин арызы каралып, коюлган дооматтардан акталып,партиядагы мүчөлүгү жана льготалары толугу менен калыбына келтирилген.
• СССР Жогорку Кеңешинин 6-11 чакырылыштарын депутаты.
• 1995-ж. Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин 1-2 чакырылыштарында эл өкүлдөр жыйынын депутаты, депутаттардын ыйгарым укуктары, этика, жалпы маалымат каражаттары жана коомдук бирикмелер менен байланышуу комитетинин төрагасы.
• 2008-ж. "Бирдиктүү Кыргызстан" партиясынын түптөөчүлөрүнүн бири болгон.

Сыйлыктары

Кыргыз Республикасынын Баатыры, 1996-жылы 1-даражадагы Манас ордени, Орус жана Кыргыз өлкөлөрүнүн достугуна жана кызматташтыгына кошкон чоӊ салымы үчүн Россия Федерациясынын «Орден Дружбы» медалы менен 1999-жылы 25-сентябрында, Ленин атындагы орден менен эки жолу 1969 жана 1979 жылдары, Эмгек Кызы туу жана Октябрь Революциясы ордендеринин, Ак Шумкар жана башка сыйлыктар менен сыйланган.

ЧЫГАРМАЛАРЫ

Дружба народов - наше бесценное завоевание. Ф., 1977

• Эпоха. Созидание. Судьбы: Книга воспоминаний Первого секретаря ЦК Компартии Киргизии в 1961–1985 гг. Б., 1995

• Надо знать прошлое, чтобы не ошибиться в будущем. – Б., 1996

• Как меня преследовали горбачевцы. Моральный и политический террор: Рассказ бывшего Первого секретаря ЦК Компартии Киргизии. Б., 1997.

10дон ашык китеп, 100дөн ашык макаланын автору

Атактуу жазуучубуз Чыӊгыз Айтматов Турдакун агабызды Фрунзе шаарынын чыныгы башкы архитектору деп атаган анткени «Манас» аэропорту, Өкмөт үйү, Улуттук филармония, Спорт сарайы Турдакун Усубалиевичтин жеке аракети менен бүткөрүлгөн курулуштардын эӊ ирилери болуп саналат.

Токтогул ГЭСи

• Биринчи улуттук долбоор Усубалиев тарабынан башталып, Токтогул суу сактагычы, Токтогул ГЭСи жана каскады курулган .

Кант цемент-шифер комбинаты

1964-жылы курулуп б үтүп, Кант цемент –шифер комбинаты деп аталган.

Аэропорт «Манас»

Аэропорт 1974-жылы курулуп бүткөн. «Манас» деп Ч.Айтматовдун сунушу менен коюлган, ошондой эле турган жерди Кыргызстандагы биринчи учкуч Ишембай Абдраимов ылайык экенин сунуштаган.

Агропром имараты

Бул имарат 1983-1984-жылдары реконструкцияга дуушар болгон, анткени борбордук аянттын бир бөлүгү. Проектисин Г.Кутеладзе жана Н.Уллас архитекторлору иштеп чыккан .

Ак Үй имараты

1975-жылы архитектуралык сынак жарыяланып, өткөрүлгөн. Андан долбоору башкалардыкына салыштырмалуу жөнөкөй жана ачыктыгы менен алда канча айырмаланган Александр Зусик жана Равкат Мухамадиев утуп чыккан. Ошол долбоорго ылайык, жети кабат азыркы Жогорку Кеӊештин имараты курулган .

Т.Сатылганов атындагы Кыргыз Улуттук Филармониясы

Кыргызстандагы эӊ кооз имараттардын бири. Проектисин архитектор Печенкин иштеп чыккан. 1980-жылы кулулуп бүткөн. Имарат 2 чоӊ концерттик залдан турат.

Тарых музейи

1967-жылы Мамлекеттик тарых музейи архитектор А.П.Зенковдун долбоору боюнча республикабыздын өкмөт үчүн 1927-жылы курулган имаратка жайгаштырылган. Андан соӊ 1991-жылы Мамлекеттик тарых музейине В.И.Ленин атындагы Борбордук музейдин филиалынын жаӊы имараты ыйгарылган .

Гапар Айтиев музейи

Музей 1934-жылдан баштап ишке киргизилген. Орто Азия боюнча эӊ чоӊ сүрөт музейи болуп саналат .

Цирк имараты

• 1976-жылы курулуп бүткөн, проектисин Москвадагы ЦНИИЭП жана «Фрунзегорпроект» бирикмесинин кызматкерлери менен архитектор Алексей Нежуриндин башчылыгында иштелип чыккан .

Цум «Айчүрөк» имараты

• Цум имаратынын проектиси 1970-жылы Соболевский жана Пересветов архитекторлору менен иштелип чыгып 1974-жылы 14-августта курулуп бүткөн.

Кожомкул атындагы спорт сарайы

• Бул спорт комплекси өлкөбүздө эӊ чоӊ имараттардын бири 3000 отуруучу жайы менен. Проектисин 1941 В.Маруков жана Н.Костин чийген. 1974-жылы курулуп бүткөн .

Кинотеатр «Манас»

• Бул имарат архитектор А.Галовановдун проектиси менен 1964-жылы курулган.

Мындай жакшы иштер Ошто, Караколдо, Нарында, Жалал-Абадда, Таласта да болгон.

• Турдакун Усубалиев 96 жаш курагында дүйнө менен кош айтышты. Чыныгы кыргыз инсанынын жашоосу укмуштудай жемиштүү окуяларга бай болуп, көп жылдык саясий карьерасы Кыргызстандын жаӊы тарыхынын ажырагыс бир бөлүгү болуп калды. Усубалиев Кыргыз өлкөсүн, тагыраак айтканда Кыргыз ССРин дээрлик чейрек кылым башкарды (1961-1985). Бул мезгилде кыргыз калкынын жашоосунда ири өзгөрүүлөр болду, кыргыз өлкөсү өзгөрдү.

К өӊүл бурганыныздарга рахмат!