Ц1эпапк1эм изэфэхьысыжьын.

Темэр :  Ц1эпапк1эм  изэфэхьысыжьын.

Мурадыр: Ц1эпапк1эхэм  яхьыл1агъэу  к1алэхэм  зэрагъэш1агъэм  изэфэхьысыжьын.

Унашъом  ик1эухыхэр: Ц1эпапк1эхэр  гущы1эухыгъэхэм  къыхагъэщынхэр, купэу  зэрэгощыгъэхэр  аш1эныр, ц1эпапк1эхэр  хэтэу  гущы1эухыгъэхэр  зэхагъэуцоныр.

                              Урокыр  зэрэк1орэр.

Тиурок  къедгъэжьэн  усак1оу, орэдусэу, фольклористэу  К1убэ  Щэбан  игущы1эхэмк1э: «Сиадыгабзэ сэ  рысхъожьынэу  зы  бзи  щымы1».

Мы гущы1э къызэрык1охэмк1э К1убэ  Щэбан  къыри1отык1ыгъ  иадыгабзэ, илъэпкъ  зэрафэшъыпкъэр,  ащ  ш1улъэгъоу  афыри1эр  къыгъэлъэгъуагъ.  Дунаим бзэ  зэфэшъхьафэу  2000-м  ехъу  тетэу  къалъытэ. Ау зэк1эмэ  апэ  ригъэшъыгъ  адыгабзэр.  Арышъ, сыд  фэдэрэ  адыгэбзэ  уроки  епхьыл1энхэ  плъэк1ыщт  мы гущы1э  ш1агъохэр.

1. Орг. момент.  Зэхэщэн  пэублэр.

2. Урокым  итемэ  1оф дэш1эгъэныр:

Ц1эпапк1  сыда  зыфа1орэр?

Ц1эпапк1эхэр  сыд  фэдэу  хъухэра?

Сыдэущтэу  ц1эпапк1эхэр  зэхъок1ыхэра?

Урысыбзэми  адыгабзэм  фэдэу  ц1эпапк1эхэр  зэшъогъаш1э.

Таущтэу  ц1эпапк1  урысыбзэк1э  къат1орэ?

Шъхьэ ц1эпак1эхэр – личные  местоимения,  упч1э-вопросительные, мыгъэнэфэгъэ-  неопределенные,   мыдэныгъэ-  отрицательные,  къэзгъэлъэгъорэ- указательные

  Непэ пшъэрылъэу  сыда  ти1эр?  (Ц1эпапк1эхэр   тыгу  къэдгъэк1ыжьын,  купэу  зыхахьэхэр  къэт1он)

3.Хэти  иц1эпапк1.

Джэгуным   хэлажьэхэрэм    япшъэрылъ   куп   зэфэшъхьафхэм  ахахьэрэ   ц1эпапк1эхэр  къатхыныр.  Куп  пэпчъ  ц1эпапк1э   т1урыт1у  зыфэе  пчъагъэм,  падежым  итэу  атхы.  Хэти  ытхыгъэ  ц1эпапк1эхэм  къяджэжьы, ахэр  хэтэу  гущы1эухыгъэ  щырыщ  зыфэе  ц1эпапк1э  хэтэу  къа1о.  Тек1оныгъэр  къыдэзыхырэр  зыми   нахьыбэ  ц1эпапк1э  зытхыгъэр  ары.

4.Джэгуным  хэлажьэхэрэм   тхьапэм  тетхэгъэ  1уры1упчъэхэр  хахы,  1упк1эу къеджэнхэу  зэрагъаш1э.  Псынк1эу, 1упк1эу, хэукъоныгъэ  имы1эу  къэзы1ожьырэм  тек1оныгъэр  къыдехы, нахь  1упк1эр   къэнафэ,  1уры1упчъэхэр   атхы,  ц1эпапк1эхэр   къыхагъэщы,  ак1агъэтхъы,  купэу  зыхахьэрэр 

1.Мы  пцэш1о  щэлъэш1ур   сэ  зэрэсш1опцэш1о  щэлъэш1ум  фэдэу  о  пш1опцэш1о  щэлъэш1уа?

2. Мы   жъогъэ   бзыгъэ   ш1уц1э   ц1ыу   ц1эшъутэхыр   сэ   зэрэсш1ожъогъэ   бзыгъэ  ш1уц1э   ц1ыу   ц1эшъутэхым   фэдэу   о   пш1ожъогъэ   ш1уц1э  

ц1эшъутэха?

3. Мы  сэшхо  псыцубжъэ   1эпшъэ  ш1уц1э    дахэр ,  сэ  зэрэсш1осэшхо  1эпшъэ  ш1уц1э   дахэм   фэдэу   ори   пш1осэшхо   1эпшъэ   ш1уц1э   даха?

4. Мэ  чэм  къэрэ  ныбэ  джэшъо  псы1ушъорыхъур  о  уизакъоу  уичэм  къэрэ    ныбэ  джэшъо  псы1ушъорыхъуа?

5.Мы  т1ы  къэрэ  т1ы  цыш1ор, сэ  зэрэсш1от1ы  къэрэ  т1ы  цыш1ом  фэдэу  о  пш1от1ы  къэрэ  т1ы  цыш1уа?

6.  Бзыужъые   к1эгъэшкуашко,   к1эгъэшкуанлъэ,   к1эпэлъатэ,   к1эпэт1ыер  сэ  зэрэсш1обзыужъые   к1эгъэшкуашко,  к1эгъэшкуанлъэ,   к1эпэлъэтэ   к1эпэт1ыем  фэдэу  о  пш1обзыужъые   к1эгъэшкуашко ,  к1эгъэшкуалъэ , к1эпэлъэтэ  к1эпэт1ыя!

 5.К1элэеджак1охэр  1уры1упчъэхэм  нэ1уасэ  афэхъуфэ, т э гущы1эухыгъэхэм  тыкъяджэн.  Ц1эпапк1эу  къыхэфагъэхэр  ык1и  купэу  зыхахьэхэрэр  къэт1он.

6.К1элэеджак1охэм    гущы1эжъхэр   доскэм   къытыратхэ,   ц1эпапк1эхэр   къыхагъэщы,  купэу  зыхахьэхэрэр   къагъэнафэ.

Акъылыр  чанэу  маплъэ,  нэр  ащ  илъагъо  рэк1о.

О  пш1эри  еш1э,  ежь  ыш1эри  к1ыгъужь.

Хьазырэу  зи  къэхъурэп.

О узыхьыщт  псым  сэри  серэхь.

О  учымэ,  сэ  сыпчэгъу.

О  пфэмыдэ  пыщэгъу  умыш1.

Хэти  ежь  ихэку  ш1у  елъэгъужьы.

Уиунагъо  унашъо  зыми  емы1уат.

Хэти  1ушэу  къэхъурэп.

7. Егупшыс.

 -Мэзым  къыщэк1ы,

  Тыгу  рихьэу  ар  тэшхы.

  Пкъыгъоу  благъэр  къегъэлъагъо-

  Сыд  ц1эпапк1  ар? -  мы

- Ш1уш1э  зыш1эрэм  ар  еш1э,

  Зигугъу  тш1ырэм  тыщыгъуаз.

  Апэрапш1эу  ар  бэ  пчъагъ-

  Сыд  ц1эпапк1  ар? -тэ

- Тэгъэфедэ, тырэ1абэ

 Чанэу  мабзэ  зигугъу  тш1ырэр.

 Апэрэшъхьэуи  ар  щыт-

 Сыд  ц1эпапк1  ар? – сэ (сабля)

- Къухьэлъатэм  тисэу  тыщэбыбы  ащ.

 Дунаим  изытетэуи  ар  щыт.

 Зыдэгущы1эрэр  къырыпш1эщт.

 Ят1онэрэшъхьэу  ар  къызып1ок1э-

 Сыд  ц1эпапк1  ар?  -0

- Ц1ыфым  и1,  чъыгым  и1.

 Хьак1э-къук1эхэми   я1.

 Хъун  елъэк1ы  зэфэшъхьафэу.

 Ят1онэрашъхьэу  ар  бэ  пчъагъ-

 Сыд  ц1эпапк1  ар?  -шъо

8. Пшыс  "Хэшъо  цыгъомрэ  унэ  цыгъомрэ."

Пшысэм  къыхэфэгъэ  ц1эпапк1эхэр  къыхэшъутхык1,  купэу  зыхахьэхэрэр  къэжъугъэнаф.  Пшысэм  нэбгырищ  къызэдеджэ:  авторыр, хэшъо  цыгъо,  унэ  цыгъор.

Хэшъо  цыгъом  дэжь унэ  цыгъо  хьэк1ак1о  къэк1уагъ.

- Сыд  уищы1ак1а ?- ы1уи  еупч1ыгъ.

- Сэ  сищы1ак1э  ущымык1, -ы1уагъ  хэшъо  цыгъом.-  Губгъом  сыщэугъуае,  ау  зэщым  сегъал1э,  шъо  тхъагъоу шъущы1эщтын.

- Зи  гумэк1  сэ  си1эп!  - ы1уагъ  унэ   цыгъом.  Сэ  сыбай,  сытхъэжьэуи  сыщы1!  Сищы1ак1и   о  озгъэлъэгъун,  нек1о.

Ядэжь  къызещэм,  зыхэс  бынмэ   коцэу,  тхъоу,  къуаеу  я1эр  ригъэлъэгъугъ.

-  Сызщыфаем  сэшхэ  сэ!- ы1уагъ   унэ  цыгъом.  Зи  гумэк1  сэ  си1эп.

-  Мор  хэта?  сыда  чэфынчъэ  дэдэуи  зыпэсыр?

- Ар  Нэгыежъ-лъэгубгъу.  зэупхъужьышъ  яжьэм  хэс,- ы1уагъ  унэ  цыгъом.

-  Адэ  сыд  ес1ощт  мыщ?- хэшъо  цыгъор  къэупч1агъ.

- Чылэмэ "Чырак1"  ра1оу ежь  "Чычашъэк1э"  еджэу  къо  закъо  и1агъэти.  ар  л1агъэ,  фэтхьаусых,-  ы1уагъ.

Сырэ  лъапсэм хэшъо  цыгъор  зыч1эк1ым,  къызэбэнэк1и   чэтыум  ыубытыгъ.

-Ш1уи-ш1уи!-  ы1о  зэхъум.

-Ш1уми  бзаджэми  джары  тэ  тызхэтыр, -  ы1уагъ   унэ  цыгъом.

9. Гущы1эухыгъэхэу  доскэм  тетхагъэхэм  къяджэх,  ц1эпапк1эхэр  къахагъэщыщ.     Мыгъэ  заор  зэраухыгъэр  илъэс  75-рэ  зэрэхъурэр  къыхэтэгъэщы.

-Тэ  мыгъэ  маим  и  9-м   минит1урэ  т1ок1ырэ    илъэсым  зэошхом  тек1оныгъэр   къызщыдахыгъэр  илъэс  т1ок1ищырэ  пш1ык1утфырэ  зэрэхъурэр   хэдгъэунэфык1ыщт.

-Тэрк1э  ар  мэфэк1ышху.

-Хэта  поэт  ныбжьык1эу  Советскэ  Союзым   и  Л1ыхъужъ  щытхъуц1эр  къызфагъэшъошагъэр?

-Сыд  пае  а  щытхъуц1эр  къыфагъэшъошагъ?

-Мыщ  нэмык1эу  хэта  джыри  шъо  шъуш1эрэр  Адыгэ  Республикэм  ил1ыхъужъхэу?

-Урыс  гущы1эжъэу  "Никто  не  забыт,  ничто  не  забыто"  таущтэу  адыгабзэк1э  къат1ора?"

Адэ  тыгу  къэтэжъугъэк1ыжьи  зэ   я 6-рэ  классым  заом  ехьыл1агъэу  произведениеу  зэдгъэш1агъэхэр, ахэр  зытхыгъэхэр .  К1элэеджак1охэм   агу  къагъэк1ыжьы, къа1о.  ( Мэщбэш1э  И. «Партизанхэр  сакъых» ,  Къуекъо  Н. «Заор  зэраук1ыгъэр. )

Дэгъу  дэдэу  шъугу  ахэр  къэжъугъэк1ыжьыгъэх.  Джы  тиурок  лъытэгъэк1уатэ.

Усэхэр  заом  ехьыл1агъэу.

10. Сэмэркъэу  зыхэлъ  упч1эхэр.

1.Сыд  фэдэ  ц1эпапк1а  хьалыгъур  зэрыубзын  плъэк1ыщтыр?  (сэ)

2. Сыд  фэдэ  ц1эпапк1а  джэдыгу  зыхаш1ык1ырэр?  (шъо)

3.Сыд  фэдэ  ц1эпапк1а  джабгъумк1и,  сэмэгумк1и   зэфэдэу  укъызаджэрэр? (0)

4. Сыд  фэдэ  ц1эпапк1а  зэпырыгъэзагъэу   укъеджэмэ  шапхъэр  къэзгъэлъагъорэр ? (зи- из)

5.Сыд  фэдэ  ц1эпапк1а  пчъэгъац1эрэ гущы1эгъусэрэ  зэгъусэу  гъэпсыгъэ хъурэр ? (Зы-горэ)

6.Сыд  фэдэ  ц1эпапк1а   шъэ  хэбгъохъомэ   псэушъхьэм   ыц1э   къэзгъэлъагъорэр?  (мышъэ)

7.Сыд  фэдэ  ц1эпапк1а  гущы1эу  табэ  игъусэмэ  пхъэ  лъэпкъыр  къэзгъэлъагъорэр? (О-табэ-тополь)

11.Хырыхыхьэхэр  къаш1э.  Хырыхыхьэм  сыкъеджэ.  Дъэуапыр  къэзытырэм  хырыхыхьэм  хэт  ц1эпапк1эр  къыхегъэщы. Нахьыбэ  къэзыш1эрэм  тек1оныгъэр  къыдехы.

1. Ар  уимы1эу  зи  пфа1орэп.  (жэ)

2.Щы1эмэ  анахь  ц1ык1у,  ежь  фэдиз пц1аш1о  ехьы.  (къамзэгу- муравей)

3.Гурмыкъ, уе1эн  плъэк1ырэп,  мэз  цунэм  хэс,  мастэу  тетыр  бэ,  1уданэ  зи  и1ахэп. (пыжъы- еж)

4.Сэ  чъыгым  сеу1у,  хьамлыухэр  къыхэсэщы.  (пхъэу1у- дятел)

5.Зи  зымы1ыгъэу  сурэт  зыш1ын  зылъэк1ырэр.  (щтыргъук1- мороз)

6.Зи  къыуи1орэп,  ук1омэ  мак1о, учъэмэ  мачъэ (ныбжьыкъу-тень)

7.Хэт  щыбзэк1э  псы  къэзыхьырэр? (ощхы-дождь)

8.Тэ  блэгъит1у  ти1: зым  тегъашхэ, адрэм щагур  къеухъумэ (чэмы, хьэ)

9.Хэт цацэк1э тхъу зыгъэжъагъэр?  (тыгъэ- солнце)

10.Ч1ым  рэк1о, уашъор ылъэгъурэп, зи къеузырэп, ау  мэщэ1у  зэпыт. (къо-свинья)

 12. Зэфэхьысыжь.  Джыри  зэ  ц1эпапк1эхэр  купэу  зыхахьэхэрэр  къэт1ожьын.

- Сыда  пшъэрылъэу  и1эр  ц1эпапк1эм ?  (тыбзэ  нахь  къагъэдахэ,  къагъэбаи, къык1э1отык1ыжьыгъэ  хъумэ  пкъыкъуац1эхэр  жабзэр  дахэ  хъурэп.  Арышъ, ц1эпапк1эхэр  пкъыгъуац1эхэр  къык1эм1отык1ыжьыгъэным  пае  агъэфедэх )

13.Урокым  ик1эух (рефлексия)

Темэу  сыда  непэ  ти1агъэр?

Мурадэу  сыда  ти1агъэр?

Сэ  сышъуфэраз.  Непэ  дэгъоу  урокым  шъукъыхэлэжьагъ.  Мурадыри  темэри  икъу  фэдизэу  къыжъугуры1уагъэу  сэлъытэ.

Джы  шъо- шъорэу  урокыр  зэрэк1уагъэр  зэфэхьысыжь  къэшъош1ы.

1.Сэ дэгъоу  урокыр  къызгуры1уагъ.

2.Сэш1э, ау  къысфэ1отэшъущтэп.

3. Зи  къызгуры1уагъэп.

Нахь  чанэу  къыхэлэжьагъэхэм  мыщ  фэдэ  оценкэхэр   афэсэгъэуцу.

14.  Унэмк1э  гъэцэк1эн.   Джыри  зэ  дэгъоу  ц1эпапк1эхэр  шъугу  къэшъогъэк1ыжьых,  п.57-63.  Къэк1орэ  урокым  диктант  тхыщт.