Темперамент человека

Темперамент

План.

1. Понятие о темпераменте.

2. Из истории учений о типах темперамента. Конституционные типологии.

3. Учение И.П.Павлова о темпераменте.

4. Свойства темперамента.

5. Характеристика типов темперамента. 

Понятие о темпераменте

Психика каждого человека уникальна. Нельзя найти двух людей, абсолютно одинаковых по своим психическим проявлениям. Каждый человек отличается от других многими особенностями, среди которых существенное место занимают так называемые динамические особенности психики. Такого рода особенности характеризуют психическую активность индивида, его моторику, эмоциональные проявления. Так, для одного человека более характерна пассивность, для другого – неустанная инициативность, одному присуща легкость пробуждения чувств, а другому – хладнокровие, одного отличают резкие жесты, выразительная мимика, другого – сдержанность движений, очень малая подвижность лица.

Причем, эти индивидуальные особенности проявляются еще в годы детства, отличаются особым постоянством, обнаруживаются в самых разных сферах поведения и деятельности. Многими экспериментальными исследованиями доказано, что в основе такого рода динамических проявлений лежат индивидуально-природные, врожденные свойства человека, совокупность которых обозначается темпераментом. 

Темперамент – это совокупность индивидуально-своеобразных свойств человека, которые определяют динамику его психической деятельности и поведения, одинаково проявляются в разнообразной деятельности независимо от ее содержания, целей, мотивов и остаются постоянными в течение жизни. 

Темперамент – биологический фундамент, на котором формируется личность как социальное существо, т.е. выступает в качестве общей основы многих других личностных свойств. Как уже было замечено, свойства темперамента наиболее устойчивы и постоянны по сравнению с другими особенностями человека. 

Определение темперамента. Нельзя найти двух людей, одинаковых по своим психическим свойствам. Каждый человек отличается от других многими особенностями, единство которых образует его индивидуальность.

Темперамент (от лат. temperamentum – соотношение, смешение частей, соразмерность) – комплекс психодинамических свойств индивида, проявляющийся в особенностях его психической активности – интенсивности, скорости и темпе психических реакций, эмоциональном тонусе жизнедеятельности.

Темперамент – природно обусловленная склонность индивида к определенному стилю поведения. В нем проявляются чувствительность индивида к внешним воздействиям, эмоциональность его поведения, импульсивность или сдержанность, общительность или замкнутость, легкость или затрудненность социальной адаптации.

В психологических различиях между людьми существенное место занимают так называемые динамические особенности психики. Как известно, люди заметно отличаются друг от друга по силе отклика на окружающие воздействия, по проявляемой ими энергии, по темпу, быстроте психических процессов. Такого рода особенности существенным образом характеризуют психическую активность индивида, его моторику, эмоциональные проявления. Так, для одного человека более характерна пассивность, для другого — неустанная инициативность, одному присуща легкость пробуждения чувств, а другому – хладнокровие, одного отличают резкие жесты, выразительная мимика, другого – сдержанность движений, очень малая подвижность лица.

Динамические черты, присущие индивиду, внутренне связаны между собой, составляют своеобразную структуру. Индивидуально своеобразная, природно обусловленная совокупность динамических проявлений психики и называется темпераментом человека.

История представлений о темпераменте. Термин «темперамент» восходит к воззрениям античной науки на природу индивидуально-психологических различий.

Древнегреческая медицина в лице крупнейшего ее представителя Гиппократа (V в. до н.э.) считала, что состояние организма зависит главным образом от количественного соотношения «соков» или жидкостей, имеющихся в организме. Такими необходимыми для жизни «соками» считались кровь, желчь, черная желчь и слизь (флегма), и предполагалось, что для здоровья необходимо их оптимальное соотношение.

Римские врачи, работавшие несколькими столетиями позже, для обозначения «пропорции» в смешении жидкостей стали использовать слово temperamentum, что означает «надлежащее соотношение частей», от которого и произошел термин «темперамент». Постепенно в античной науке получила признание мысль о том, что не только телесные функции, но и психические особенности людей представляют собой выражение их темперамента, т.е. зависят от пропорции, в которой смешаны в организме основные «соки». Римский анатом и врач Клавдий Гален, живший во II в. до н.э., впервые дал развернутую классификацию разных типов темперамента. Впоследствии представителями античной медицины число типов темперамента было сведено до четырех. Каждый из них характеризовался преобладанием какой-либо одной жидкости.

Смешение жидкостей в организме, характеризующееся преобладанием крови, было названо сангвиническим темпераментом (от латинского слова «сангвис» – кровь); смешение, при котором преобладает лимфа – флегматическим темпераментом (от греческого слова «флегма» – слизь).; смешение с преобладанием желтой желчи — холерическим темпераментом (от греческого слова «холэ» – желчь) и, наконец, смешение с преобладанием черной желчи – меланхолическим темпераментом (от греческих слов «мелайна холэ» – черная желчь).

Эти названия темпераментов сохранились до сих пор, но прежние представления об органической основе психологических различий между людьми имеют теперь по преимуществу исторический интерес. В течение многих столетий, прошедших со времен античной науки, выдвигались различные новые гипотезы, стремившиеся объяснить причину различий динамических проявлений психики. В истории изучения этой проблемы можно выделить три основных системы взглядов. Самая древняя из них, как мы уже знаем, связывает причину индивидуальных различий с ролью тех или иных жидких сред организма. К этим гуморальным теориям (от латинского humor — влага, сок) относятся получившие широкое распространение уже в новое время представления об особом значении крови.

Так, немецкий философ И. Кант (конец XVIII в.), внесший большой вклад в систематизацию психологических представлений о темпераментах, считал, что природной основой темперамента являются индивидуальные особенности крови.

Близка к такой точке зрения идея русского педагога, анатома и врача П.Ф. Лесгафта, писавшего (в конце XIX – начале XX в.) о том, что в основе проявлений темперамента в конечном счете лежат свойства системы кровообращения, в частности, толщина и упругость стенок кровеносных сосудов, диаметр их просвета, строение и форма сердца и т.д., с чем связаны быстрота и сила кровотока и как следствие – мера возбудимости организма и продолжительность реакций в ответ на различные стимулы. Давние представления о значении жидких сред организма получили частичное подтверждение в современных эндокринологических исследованиях, показавших, что такие свойства психики, как та или иная динамика реактивности, чувствительность, эмоциональная уравновешенность, в значительной степени зависят от индивидуальных различий в функционировании гормональной системы.

Психодинамические особенности поведения человека обусловлены особенностями его высшей нервной деятельности. И. П. Павловым были выявлены три основных свойства нервных процессов – сила, уравновешенность и подвижность. Различные их комбинации образуют четыре типа высшей нервной деятельности, лежащих в основе четырех темпераментов.

Совокупность свойств нервной деятельности, интегрирующихся в темпераменте, обусловливает ряд психических особенностей индивида:

1. Скорость и интенсивность психических процессов, психическую активность, мышечно-моторную экспрессивность.

2. Преимущественную подчиненность поведения внешним впечатлениям (экстраверсия) или преимущественная его подчиненность внутреннему миру человека, его чувствам, представлениям (интроверсия).

3. Пластичность, адаптированность к внешним изменяющимся условиям, подвижность стереотипов, их гибкость или ригидность.

4. Чувствительность, сензитивность, восприимчивость, эмоциональную возбудимость, силу эмоций, их устойчивость. С эмоциональной устойчивостью связаны уровни тревожности и напряженности.

В отдельных видах темперамента происходит "смешение" рассмотренных качеств в индивидуальных пропорциях. Как уже отмечалось, различаются четыре основных вида темперамента: сангвинический, холерический, флегматический, меланхолический.

Сангвинический темперамент. И. П. Павлов дает следующую характеристику особенностей сангвинического темперамента: "Сангвиник – горячий, очень продуктивный деятель, но лишь тогда, когда у него есть много интересного дела, т. е. постоянное возбуждение. Когда же такого дела нет, он становится скучливым, вялым"[2]. Сангвиник отличается легкой приспособляемостью к изменяющимся условиям жизни, повышенной контактностью с окружающими людьми, общительностью. Чувства сангвиника легко возникают и быстро сменяются, его стереотипы достаточно подвижны, условные рефлексы быстро закрепляются. В новой обстановке он не чувствует скованности, способен к быстрому переключению внимания и деятельности, эмоционально устойчив. Людям с сангвиническим темпераментом больше всего подходит деятельность, которая требует быстрых реакций, значительных усилий, распределенности внимания.

Особенности сангвиника

П остоянны в непостоянстве — основная черта характера сангвиников. Представители этого типа личности никогда не зацикливаются на проблемах (как Карлсон — прилетел, разгромил комнату и улетел), живут эмоциями, любят труд, но выполняют работу поверхностно, если она им неинтересна (а интересы у некоторых сангвиников меняются достаточно быстро, так как однообразие — не для них).

Настроение человека с типом темперамента сангвиника очень непостоянно: минуту назад такой человек грустил, тревожился за что-либо, а сейчас громко смеется и радуется жизни. Сангвиники легко переживают неудачи, однако стараются избегать неприятностей и упрощают поставленные перед ними задачи (в том числе потому что не привыкли зацикливаться на проблемах). Как следствие, сангвиники легко адаптируются к новым ситуациям, и именно этого качества недостает другим типам, особенно флегматикам и меланхоликам.

Будучи материалистами, представители данного типа темперамента страдают от отсутствия материальных наслаждений. Сангвиникам постоянно необходимы любовные и/или острые переживания, они любят вкусную пищу, качественную одежду, необычные развлечения. Если говорить о внешних проявлениях этого темперамента, то сангвиник выделяется на фоне других улыбчивостью, хорошо развитой речью, живой мимикой, выразительными жестами. По лицу легко определить его настроение или отношение к собеседнику. Он может смеяться или сердиться по несущественным поводам. Человек с сангвиническим темпераментом — великолепный оратор, обладающий способностью говорить много, убедительно и по существу.

Плюсы и минусы сангвиников

Пройдите наш тест на темперамент и узнайте, какой тип у вас преобладает

Плюсов у сангвиников достаточно много. Используя свою коммуникабельность, они быстро становятся душой компании. Они представляются как балагуры, весельчаки, шутники, хорошие рассказчики. Даже среди незнакомцев с легкостью находят тему для разговора и повод, чтобы повеселиться. Приятный характер влечет к ним людей, с ними можно без труда подружиться, да и сами они с охотой завязывают знакомства. С другой стороны, если в их характере и некоторые минусы. Так, сангвиники зациклены на своей персоне, их веселость порой воспринимается как несерьезность, а стремление быть в центре внимания лишает их тактичности и порой вынуждает лицемерить. Плюс к тому сангвиников часто отличает излишняя самоуверенность, что также воспринимается окружающими не вполне благожелательно.

В  семейных отношениях с сангвиником бывает трудно, поскольку близким постоянно приходится зависеть от его настроения. Сегодня он может обидеть и наговорить много неприятных вещей, а завтра — просить прощения и испытывать чувство вины из-за своего поведения. С другой стороны, как правило, сангвиники незлопамятны (а также не склонны к долгому самоедству). Наилучшим противовесом сангвинику считается меланхолик (если только его не раздражают скачки настроения непоседливого друга). Хуже приходится флегматикам — в силу своей инертности они не поспевают за энергичным сангвиником и рассматривают его оживленность как легкомыслие и необязательность.

Сангвиники в работе

Сотрудник с сангвиническим темпераментом легко включается в работу и так же легко переключается на новую деятельность, не боится усталости и быстро осваивает новые профессии. Люди с таким типом темперамента, как правило, очень работоспособны, главное — направить их деятельность в нужное русло. Ч тобы сангвиник выполнял поставленные перед ним задачи непрерывно и с полной самоотдачей, руководителю нужно регулярно давать ему новые задания и подогревать интерес к работе.

Благодаря адаптивности, напористости и деловитости сангвиники могут реализовать себя во многих сферах деятельности. Коммуникабельность позволяет им работать менеджерами, журналистами, адвокатами. Они незаменимы на деловых переговорах и в общении с клиентами, всегда энергичны, бодры и способны найти общий язык с любым человеком. Часто именно сангвиники становятся лицами компании при общении с различными контрагентами. Вместе с тем представителям этого типа темперамента тяжело работать над рутинными задачами, проектами, занимающими слишком много времени и требующими усидчивости и кропотливой работы, — велика вероятность, что он поверхностно подойдет к решению проблемы или что его энтузиазм спадет и ему захочется переключиться на что-либо новое.

Сангвиники любят лидировать и, как уже говорилось, нередко представляют компанию, поэтому неудивительно, что они выбиваются в руководители. При этом излишняя самоуверенность и неспособность всегда доводить дело до конца могут поставить под вопрос успешность их руководства. Сангвиники-начальники вежливы и дружелюбны по отношению к подчиненным, ценят креативность и творческий подход. Они принадлежат к той категории руководителей, которые способны накричать на подчиненных, когда у них плохое настроение, и пообещать золотые горы, когда хорошее.

Поведение сангвиника-ребенка

Индивидуальность детей-сангвиников проявляется абсолютно во всем. Такой ребенок общительный и дружелюбный, обожает все новое и неизведанное, с большим энтузиазмом воспринимает новости на интересные ему темы и легко приспосабливается к смене обстановки. Детей с сангвиническим темпераментом (как и взрослых) легко узнать по широкой улыбке, неугомонности и способности делать несколько дел одновременно. Они неконфликтны и незлопамятны, поэтому спокойно реагируют на наказания. В тоже время эти малыши несобранны и неусидчивы. Дети-сангвиники, как и взрослые, не всегда выполняют обещанное и тяготятся однообразием, в результате быстро бросают скучные дела и мчатся играть и веселиться.

Холерический темперамент. "Холерический тип, – отмечает И. П. Павлов, – это явно боевой тип, задорный, легко и скоро раздражающийся. "Увлекшись каким-нибудь делом, чересчур налегает на свои средства и силы и в конце концов рвется, истощается больше, чем следует, он дорабатывается до того, что ему все невмоготу". Для холерика характерны повышенная эмоциональная реактивность, быстрый темп и резкость в движениях; Повышенная возбудимость холерика при неблагоприятных условиях может стать основой вспыльчивости и даже агрессивности. При соответствующей мотивации холерик способен преодолевать значительные трудности, отдаваясь делу с большой страстью. Для него характерна резкая смена настроений. Наибольшей результативности человек с холерическим темпераментом достигает в деятельности, требующей повышенной реактивности и значительного единовременного напряжения сил.

Характеристика холерика

Горячий, импульсивный, стремительно реагирующий на ситуацию, страстный и неуравновешенный — вот основные характеристики человека с типом темперамента холерика. Среди особенностей этого типа – он никогда не сидит на месте, способен преодолевать многие трудности, но подвержен резким переменам настроения, сильным эмоциональным вспышкам. Холерик – это человек-непоседа, вечный двигатель, который все время куда-то спешит, пытается сделать несколько дел одновременно, однако не всегда доводит их до конца. В отличие от сангвиника, холерика сложно назвать жизнерадостным — его энергичность порой приобретает форму конфликтности.

По определению Гиппократа, в организме холериков преобладает желтая желчь, что делает представителей этого типа темперамента истеричными, несдержанными, необузданными. Им свойственна агрессивность, они легко заводятся, выплескивая эмоции на окружающих, и точно так же легко остывают и успокаиваются, особенно когда чувствуют, что им идут навстречу.
Сильный характер позволяет холерикам с легкостью решать многие проблемы, однако такая черта, как неустойчивость, мешает контролировать собственное поведение и доводить начатое до конца.

Зачастую определить холерика бывает несложно: представители этого темперамента — индивидуалисты, всегда имеющие свое мнение. У холериков нередко присутствует желание быть первым — это обусловлено прежде всего врожденными лидерскими качествами, стремлением привлекать внимание. Нередко людей с этим типом личности можно заметить как активных участников споров, инициатором которых становятся они сами, а также благотворительных и политических акций.

Плюс к тому визуально определить холерический темперамент позволяют моторика и поступки — представитель этого типа темперамента порывист и динамичен в движениях. Его мимика всегда выразительна, жесты — резки и лихорадочны, походка — стремительна. Человеку-холерику свойственна быстрота речи, использование преувеличений и максимально окрашенных слов. Такие люди часто мало спят, ест много и с аппетитом. Холерики относятся к тем типам личности, кто бьет кулаком по столу и считает, что лучшая защита — это нападение.

Холерик: плюсы и минусы

Среди сильных сторон, плюсов холериков — практически неиссякаемая энергия. Представитель данного типа темперамента будет бороться за свои идеалы, порой становясь чуть ли не одержимым ими. Впрочем, если энтузиазм по какой-либо причине иссякнет, холерик вряд ли завершит начатое. Многим холерикам нужны вызовы, подогревающие интерес к поставленным целям. Такие люди склонны к быстрому принятию решений и импульсивным поступкам (впрочем эти самые быстрые решения нередко оказываются и самыми правильными). Среди недостатков холерика выделим то, что их энергия часто идет на раздражительность, конфликты, грубость. С другой стороны, в отличие от меланхоликов, жизненным соком которых является черная желчь, желтая желчь холериков позволяем им не быть столь злопамятными.

Пройдите наш тест на темперамент и узнайте, какой тип у вас преобладает

Как правило, представители этого темперамента остро реагируют на несправедливость и могут защищать до потери пульса тех, кто, по их мнению, нуждается в такой защите. Особенности характера холериков не позволят им оставаться в стороне. С другой стороны, из-за этой черты порой у них слишком выражено стремление к доминированию. Холерики-родители могут требовать от детей чуть ли не беспрекословного подчинения, часто взрываются из-за того, что ребенок делает что-либо не так, как они сказали, или не понял что-либо с первого раза. Несмотря на то что представители данного типа стараются быть чуткими и заботящимися о домочадцах, в самом негативном проявлении они могут стать семейными тиранами. Тем, кто много общается с холериками, сложно расслабиться в их присутствии.

Холерики в работе

Р ешительные и самолюбивые, люди-холерики тяжело переживают подчиненное положение, зависимость от других. Они предпочитают самостоятельную работу, не требующую ежеминутной отчетности. Если же в силу сложившихся обстоятельств холерикам приходится пребывать в подчинении, они плохо слушаются руководителей, особенно если те обладают менее развитой силой воли.

Работа для представителей подобного темперамента должна состоять из решения множества задач, которые будут отнимать все свободное время. Только представители этого типа способны выдерживать высокие темпы труда, продолжительные командировки и регулярную смену разных видов деятельности. Среди особенностей холерика-работника – проявление инициативы, стремительные действия, постоянная активность. Но если задача не поддается или что-то идет не по плану, холерик может вспылить. Впрочем, когда он остынет, зачастую понимает, что дело-то было совсем несложным.

Из людей с холерическим темпераментом выходят отличные руководители и предприниматели. Общительность и способность четко излагать мысли позволяет им эффективно работать с коллективом, а пробивной характер, высокая скорость мышления и целеустремленность помогают достичь успеха на выбранном поприще. Главное, чтобы сотрудники холерика-руководителя выдерживали заданный им темп работ.

Черты ребенка-холерика

Дети-холерики часто становятся центром, вокруг которого вертится вся семья. Они могут капризничать, пока не получат желаемое, считать, что все должно быть только так, как они хотят. Вместе с тем такие дети весьма благодарны близким даже за мелкие сюрпризы и знаки внимания. Если дети-холерики всем довольны, то становятся очень ласковыми, милыми и отзывчивыми. В подростковом возрасте им свойственны гиперактивные проявления эмоций — тинейджер-хулиган с агрессивным поведением является классическим типом холерика.

Флегматический темперамент. "Флегматик – спокойный, всегда ровный, настойчивый и упорный труженик жизни"[5]. Реакции флегматика несколько замедленны, настроение устойчиво. Эмоциональная сфера внешне мало выражена. В сложных жизненных ситуациях флегматик остается достаточно спокойным и выдержанным, он не допускает импульсивных, порывистых движений, так как процессы торможения у него всегда уравновешивают процессы возбуждения. Правильно рассчитывая свои силы, флегматик проявляет большую настойчивость в доведении дела до конца. Переключение внимания и деятельности у него несколько замедленно. Его стереотипы малоподвижны и поведение в ряде случаев недостаточно гибко. Флегматик достигает наибольших успехов в тех видах деятельности, которые требуют равномерного напряжения сил, усидчивости, устойчивости внимания и большого терпения.

Флегматический тип темперамента можно назвать золотой серединой по сравнению с другими. Благодаря своему спокойствию такие люди часто оказывают благотворное влияние на действенного сангвиника, не обращают внимания на завышенные требования меланхолика и способны сдерживать резкие порывы холерика. Среди всех типов темперамента флегматики выступают в качестве своеобразного компенсатора, который не впадает в крайности, не создает лишних проблем и поддерживает баланс в коллективе.

Как узнать флегматика

Флегматиков легко выделить из толпы по серьезности, сдержанности и невыразительной мимике. В описание этого типа личности будут входить следующие характеристики: всегда старается избежать конфликтов, редко проявляет эмоции и не принимает опрометчивых решений.

Часто это означает, что в силу своей миролюбивости такие люди выбирают путь наименьшего сопротивления и соглашаются с любыми доводами в спорах, лишь бы избежать затруднительного положения. Независимо от ситуации, они остаются спокойными и невозмутимыми, причем для этого им не нужно прилагать особых усилий — характерной чертой и особенностью флегматика является то, что уравновешенность относится к врожденному качеству их нервной системы.

Представитель данного типа личности — интроверт, предпочитающий одиночество. Вместе с тем по характеру флегматики более общительны, нежели меланхолики, и не отказываются провести время с друзьями. Им нравится предсказуемость, тихая и размеренная жизнь, максимально наполненная положительными эмоциями. Окружающие ценят их за покладистый характер, способность договориться и простить. В поступках зачастую руководствуются такими моральными ценностями, как человеколюбие, бескорыстие, помощь другим.

Сильные и слабые стороны флегматиков

Пройдите наш тест на темперамент и узнайте, какой тип у вас преобладает

Человек с флегматическим темпераментом относится к спокойным натурам и склонен накапливать отрицательные эмоции. «Взрываются» такие люди крайне редко, но если уж они выйдут из себя, то окружающие запомнят это надолго. Впрочем, и в подобной ситуации представители этого типа темперамента приложат максимум усилий, чтобы дело закончилось миром. Благодаря своей склонности договариваться, они – замечательные дипломаты, которые способны вести дела даже с негативно настроенными людьми. Они не боятся отказа и редко испытывают чувство обиды и горечи в подобных ситуациях.

Флегматики — замечательные слушатели. В любом разговоре они проявляют повышенное внимание и поддерживают обратную связь, никогда не перебивают и не критикуют. Сами же они говорят в основном  по делу и не приемлют пустых слов. В дискуссиях представители этого темперамента могут подолгу слушать и оставаться невозмутимыми, а после того как все устанут и выдохнутся, нередко предлагают оптимальный вариант, объединяющий все высказанные ранее точки зрения. С другой стороны, хоть такие люди слушают хоть и внимательно, но без эмоций, что порой воспринимается как отсутствие интереса и скука.

Среди слабых сторон людей с флегматическим темпераментом — плохая приспособленность к изменяющимся условиям. По определению они любят стабильность, поэтому с упорством не приемлют ситуаций, влияющих на их размеренную жизнь. Эта черта не позволяет флегматикам занимать лидирующие позиции в тех сферах, где требуется инициативность и динамичность. Опасаясь сделать ошибку, в некоторых вопросах они предпочитают вовсе не принимать решений и отказываются брать ответственность на себя.

Другая слабая сторона флегматиков — отсутствие эмоциональности, что нередко вредит им в отношениях с близкими. Таким людям не хватает страстности, они не могут со всей силой выражать свои чувства, а окружающие часто расценивают их поведение как равнодушное. В тех ситуациях, где сангвиник станет прыгать от радости, а меланхолик заплачет от счастья, флегматик будет попросту улыбаться.

Флегматик в работе

Поведение флегматиков характеризуется в первую очередь тем, что они работоспособны и хорошо выполняют задания даже в неблагоприятных условиях. Они прекрасные исполнители, аккуратисты, усидчивые и склонные к рутинному труду. Именно из представителей этого типа получаются лучшие бухгалтера, ювелиры, корректоры. Несмотря на свою необщительность, они могут добиться успеха и в профессиях, связанных с общением, однако это должны быть такие специальности, где от них не требуются активность, импровизация, умение убедить или зажечь собеседника.

С ледует признать, что флегматики редко бывают лидерами в силу плюсов и минусов их темперамента, но, как правило, могут найти общий язык со всеми коллегами. Как уже говорилось, они не любят выяснений отношений и споров, поэтому всегда стараются найти компромисс между конфликтующими сторонами. Одна из самых заметных слабых черт флегматика-работника — неумение выступать публично. Неторопливая, насыщенная фактами, цифрами, тезисами и выводами речь представителей этого типа темперамента плохо воспринимается на слух и может растянуться надолго. Сотрудники с флегматическим темпераментом тяжелы на подъем, но если начнут что-то делать, то остановить их практически невозможно. Они всегда производят заблаговременные расчеты, активность проявляют редко, лишь в том случае крайней необходимости, и используют только проверенные методы работы.

Неумение показать себя и потребовать продвижения по служебной лестнице зачастую не позволяет им занимать руководящие должности, хотя такие люди могут стать основательными и вдумчивыми начальниками. В силу своей инертности и малой коммуникабельности флегматики-руководители недостаточно требовательны к подчиненным и кажутся неприветливыми и строгими. Они никогда не будут ругать сотрудников прилюдно, но негативное отношение сохранят надолго.

Характер ребенка-флегматика

Флегматик в раннем возрасте — это золотой ребенок. С ним легко поладить, он послушен, малоподвижен. В младенчестве такие дети не требуют к себе большого внимания и редко плачут. Вместе с тем, редко, редко у кого возникают проблемы с тем, как узнать флегматика-ребенка. Уравновешенность нервных процессов нередко сказывается на их темпе речи — они говорят с паузами, не сразу отвечают на поставленные вопросы. Такие дети могут подолгу сидеть над тарелкой или над листом бумаги и не берутся за дело, пока их не подтолкнешь. Этим малышам сложно сразу приспособиться к детскому саду или школе, однако в привычной обстановке они чувствуют себя комфортно и хорошо справляются с поставленными задачами.

Меланхолический темперамент. "Меланхолический темперамент, – отмечает И. П. Павлов, – есть явно тормозной тип нервной системы. Для меланхолика, очевидно, каждое явление жизни становится тормозящим его агентом, раз он ни во что не верит, ни на что не надеется, во всем видит и ожидает только плохое, опасное"[6]. Меланхолик отличается повышенной ранимостью, склонностью к глубоким переживаниям (иногда даже по незначительным поводам). Его чувства легко возникают, плохо сдерживаются, внешне отчетливо выражены. Сильные внешние воздействия зат­рудняют его деятельность. Он интровертирован – занят своими переживаниями, замкнут, воздерживается от контактов с незнакомыми людьми, избегает новой обстановки. При определенных условиях жизни у него легко формируется застенчивость, робость, нерешительность и даже трусость. В благоприятной стабильной обстановке меланхолик может достичь значительных успехов в таких видах деятельности, которые требуют повышенной чувствительности, реактивности, быстрой обучаемости, наблюдательности.

Основные характеристики меланхолика

Гиппократ описывает меланхоликов как легкоранимых, вяло реагирующих на окружающее, замкнутых, сдержанных в речи людей. Несмотря на столь «незавидные» характеристики, меланхолики обладают главным важным качеством — высокой чувствительностью нервной системы, позволяющей им становиться великими музыкантами, художниками, философами. У меланхоликов есть определенный запас прочности, поэтому они вовсе не такие хрупкие, как можно было бы показаться, однако по сравнению с флегматиками, сангвиниками и холериками этот тип темперамента считается наиболее слабым.

М еланхоликов отличает вдумчивость, повышенная тревожность, негативное или как минимум невосторженное отношение к переменам в жизни. Представители меланхолического темперамента дорожат своим бытом и стараются не изменять привычкам, закутываясь в своеобразный кокон. Из всех типов темпераментов меланхолику сложнее всего покинуть зону комфорта.

Среди особенностей этого типа темперамента – высокая чувствительность, которая часто приводит к тому, что даже незначительные поводы вызывают меланхоликов слезы, печаль, обиду. Они обладают богатым воображением, в результате чего способны не только творить, но и видеть проблемы задолго до их появления и, как правило, сразу же выдвигают гипотезы о потенциальных трагических последствиях. Событие еще не случилось и, возможно, не произойдет никогда, но меланхолики уже печалятся и впадают в уныние. Подобное состояние вызвано не склонностью к пессимизму, а излишней чувствительностью и впечатлительностью, приводящей к хандре и безосновательному отчаянию.

Какие черты характера и поведения позволят узнать меланхолика

Узнать представителя этого типа темперамента не слишком сложно. Характер меланхоликов таков, что они любят спорить и отличаются особым упрямством, хотя достаточно объективны и основываются на веской аргументации. Склонность к анализу приводит к тому, что такие люди всегда планируют действия заблаговременно и до мелочей. В свою очередь, непредсказуемость и необходимость быстро принимать решения вызывает у них чувство тревоги, а иногда приводит к панике.

Пройдите наш тест на темперамент и узнайте, какой тип у вас преобладает

Понять, что перед вами человек-меланхолик, можно по тихому голосу, неяркой мимике и жестам. Представители данного типа редко позволяют себе проявлять яркие эмоции на людях (а порой и в кругу близких), тяжело сходятся с другими. Также вычислить меланхоликов можно по задумчивости и погруженности в себя, в которых они часто пребывают. Вечеринкам или прогулкам меланхолики предпочитают чтение книг, творчество, работу за компьютером. От активной деятельности они быстрее утомляются, нежели люди с другим темпераментом.

Сильные и слабые стороны меланхоликов

Несмотря на мнение некоторых людей, плюсов в характере меланхолика не так уж мало. Это тонко чувствующие люди, искренне проявляющие заботу о других. В ажное качество представителей этого типа личности — они умеют слушать и давать дельные советы, в своем стремлении к идеалам меланхолический человек ищет приятелей, соответствующих его завышенным требованиям, и с настороженностью относится к каждому новому знакомству. Обычно у него мало друзей, впрочем меланхолики и принадлежат к тому типу, кому нужны 2-3 друга, но надежных и верных.

Меланхолики — однолюбы. Порой они становятся излишне подозрительными, ревнивыми, сварливыми, но в то же время способны к глубоким и устойчивым чувствам, ценят гостеприимство, чтут семейные традиции. Они трепетно хранят семейные фотографии и памятные вещи, связанные с родителями, друзьями или важными событиями. Важная черта характера меланхоликов — они достаточно злопамятны, но редко активно действуют, чтобы отомстить обидчику, так как характер не позволяет им вступать в активные конфликты.

Меланхолики — перфекционисты, стремящиеся к совершенству во всем, что можно считать как их плюсом, так и минусом. Представители этого типа личности устанавливают высокие стандарты и требуют того же от окружающих, немало огорчаясь, если кто-либо этим планкам не соответствует. Нечищеная обувь, пятнышко, ошибка в работе воспринимаются ими как трагедия. Они самокритичны, испытывают чувство вины по любому поводу и подвергают себя самобичеванию, но в то же время так же требовательны и строги к другим.

Меланхолик в работе

Меланхолики излишне восприимчивы к критике, любое замечание вызывает у них чувство вины и глубокие переживания. Представители этого типа темперамента начинают анализировать свои ошибки, мысленно общаются с руководителем или коллегами, пытаются защититься и оправдаться — как мысленно, так и в реальности. Р аботоспособность меланхолика зависит от настроения (особенно если речь идет о тех, кто занят в творчестве), эти люди нуждаются в эмоциональной поддержке и зачастую в регулярном отдыхе (в основном от общества — коллег, руководителя). В коллективе люди с темпераментом меланхолика обычно занимают позицию ведомых (или серых кардиналов), держатся в стороне от коллег, стараются по максимуму избежать конфликтов и излишних волнений.

Меланхоликам подходит творческая работа, которая не требует проявления инициативы и общения со значительным количеством человек, а также не подверженная большому количеству изменений. Помимо повышенной чувствительности, представителям этого темперамента свойственна и повышенная наблюдательность, что также позволяет им добиться успеха в различных областях, подходящих под их темперамент. Начальников-меланхоликов практически не бывает, поскольку они мало приспособлены к управленческой работе. Однако если такое все же произошло, то босс-меланхолик достаточно либерален и чутко относится к подчиненным, но при этом не забывает о своих требовательности и перфекционизме.

Дети-меланхолики

С рождения дети-меланхолики охотно познают окружающий мир, а по мере развития изучают предметы до мельчайших деталей, но вот общения с другими ребятами нередко избегают. Они любят игрушки сложных конструкций и игры, требующие логического мышления. В школьные годы малыши с меланхолическим темпераментом, как правило, успешны в учебе, однако редко поднимают руку, чтобы ответить. При этом отношение к предмету у них может измениться из-за критики педагогов или каких-то либо неприятных ситуаций, произошедших во время урока, или, напротив, поощрений со стороны педагога — все это повлияет на успеваемость по конкретному предмету. Не самые удачные столкновения с обществом или отдельными его представителями могут загнать ребенка-меланхолика еще глубже в его кокон, с другой стороны, именно в таких ситуациях они начинают все больше ценить уже имеющийся надежный круг общения.

Смешанный темперамент

В современной психологии бытует мнение, что характеры, в которых доминируют черты холерика, встречаются крайне редко. Согласно учению Геннадия Суходольского, большинству холериков присущи промежуточные типы — холерически-сангвинический и меланхолически-холерический. В первом случае темперамент человека характеризуется все той же стремительной сменой эмоций, но в более мягких формах. Продолжая напролом идти к цели, такие люди все же более плодотворны (что больше присуще сангвиникам) и строят отношения с другими не только по принципу «Хочу, чтобы все было, как я хочу».

М еланхолически-холерический тип характера встречается реже холерически-сангвинического и отличается цикличностью эмоционального состояния. Люди с таким темпераментом регулярно переживают периоды импульсивности и апатии. В них сочетается характерная для холерика порывистость и присущий меланхолику внутренний запас прочности. В один момент они стремятся к цели, стараются совершить высокие поступки, а спустя какое-то время становятся довольно-таки безразличными ко всему — в такие периоды они способны взглянуть на ситуацию более трезво, чем это порой делают чистые холерики. Благодаря такому сочетанию такие представители темперамента могут достигать больших высот, чем люди с преимущественно холерическим темпераментом.

Меланхоликам подходит творческая работа, которая не требует проявления инициативы и общения со значительным количеством человек, а также не подверженная большому количеству изменений. Помимо повышенной чувствительности, представителям этого темперамента свойственна и повышенная наблюдательность, что также позволяет им добиться успеха в различных областях, подходящих под их темперамент. Начальников-меланхоликов практически не бывает, поскольку они мало приспособлены к управленческой работе. Однако если такое все же произошло, то босс-меланхолик достаточно либерален и чутко относится к подчиненным, но при этом не забывает о своих требовательности и перфекционизме.

Общая активность и эмоциональность как стороны темперамента. Центральное место в характеристике темперамента занимает общая психическая активность. Имеется в виду не содержание активности, не ее направленность, а именно ее динамические особенности, сам энергетический уровень поведения. Различия между людьми в этом отношении очень велики. Степень активности распределяется от вялости, инертности на одном полюсе до бурных проявлений энергии – на другом. Различия по активности, относящиеся к темпераменту, выступают главным образом в следующих формах: выраженность самой потребности, тяга быть деятельным (стремление к продолжению начатой деятельности; сила напора, энергичность производимых действий; выносливость по отношению к напряжению, связанному с активностью); разнообразие производимых действий, склонность к их варьированию; скоростные характеристики реакций и движений (их темп, его нарастание и затухание, резкость и стремительность или же замедленность движений).

Установлено, что динамические проявления активности определенным образом обусловлены свойствами типа нервной системы. Так, интенсивность и устойчивость активности существенно зависят от силы нервной системы, а переменчивость активности и некоторые ее скоростные характеристики — от подвижности и лабильности. В других исследованиях было показано, что психическая активность как черта темперамента непосредственно зависит и от особого свойства нервной системы – активированности  (данные Э. А. Голубевой).

Очень большой интерес представляют результаты исследований, показавшие, что слабость типа нервной системы означает не только недостаток силы, малую выносливость, но и повышенную чувствительность, реактивность, т.е. готовность реагировать на незначительные раздражители (более слабая нервная система потому и быстрее утомляется, истощается, что она относительно легче возбуждается). А реактивность – это тоже один из видов активности. В этом отношении у лиц со слабостью нервной системы – свои особые предпосылки для проявлений активности. На основе реактивности (в пределах выносливости нервной системы) могут получить развитие быстро возникающие, изобретательные, тонко учитывающие обстоятельства формы активности.

Следует обратить внимание на то, что черты общей психической активности заметно выступают в речедвигательных особенностях, в почерке. Темп и ритм устной речи, движения при письме многое могут поведать об этой стороне темперамента. Впрочем – как и о другой его стороне – эмоциональности.

Динамические различия по эмоциональности проявляются в степени впечатлительности (нетрудно обнаружить, что у некоторых людей достаточно самого незначительного повода, чтобы вызвать эмоциональную реакцию, тогда как у других для этого потребуется усиленное воздействие), в импульсивности (этим термином обозначают быстроту, с которой эмоция становится побудительной силой поступков, без предварительного обдумывания и принятия решения их выполнить), в эмоциональной лабильности (имеется в виду скорость, с которой прекращается эмоциональное состояние или происходит смена одного переживания другим).

Таким образом, в динамических чертах психики обнаруживаются как особенности устремлений, действий, так и переживаний. Сфера проявлений темперамента — общая психическая активность и эмоциональность.

Учет темперамента детей в учебно-воспитательной работе

    Прежде чем перейти к рассмотрению данного вопроса, следует оговориться, что нет лучших и худших темпераментов – каждый из них имеет свои положительные стороны, и поэтому главные усилия должны быть направлены не на его исправление (что, в принципе, невозможно), а на разумное использование в конкретной деятельности его достоинств.

Особенности темперамента сказываются в учебных занятиях и в трудовой деятельности. С целью оптимизации обучения и воспитания педагогу важно в своей деятельности учитывать возможный тип темперамента своих воспитанников. Вот какие советы дает Р.М.Грановская:

- при работе с холериком: полезно контролировать деятельность холерика как можно чаще, в работе с ним недопустима резкость, несдержанность, так как они могут вызвать отрицательную ответную реакцию. В то же время любой поступок его должен быть требовательно и справедливо оценен. При этом отрицательные оценки необходимы лишь в энергичной форме и настолько часто, насколько это требуется для улучшения результатов его работы или учебы;

-  при работе с сангвиником: перед сангвиником следует непрерывно ставить новые, по возможности интересные задачи, требующие от него сосредоточенности и напряжения. Необходимо постоянно включать его в активную деятельность и систематически поощрять его усилия;

-   при работе с флегматиком: флегматика нужно вовлечь в активную деятельность и заинтересовать. Он требует к себе систематического внимания. Его нельзя быстро переключать с одной задачи на другую;

- при работе с меланхоликом: в отношении меланхолика недопустимы не только резкость, грубость, но и повышенный тон, ирония. О проступке, совершенном меланхоликом, лучше поговорить с ним наедине. Он требует особого внимания, следует вовремя хвалить его за проявленные успехи, решительность и волю. Отрицательную оценку следует использовать как можно осторожнее, всячески смягчая ее негативное действие. Меланхолик – самый чувствительный и ранимый тип. С ним надо быть предельно мягким и доброжелательным.

Необходимо помнить, что различия по темпераментам – это различия не по уровню возможностей психики, а по своеобразию ее проявлений (люди различаются не конечным результатом действий, а способом достижения результатов). Среди великих людей встречаются яркие представители всех четырех типов темперамента: И.А.Крылов и М.И.Кутузов – флегматики, А.С.Пушкин и А.В.Суворов – холерики, М.Ю,Лермонтов и А.И.Герцен – сангвиники, поэт В.А.Жуковский, Н.В.Гоголь и П.И.Чайковский – меланхолики.

Вопросы и задания для самоконтроля

1. Что такое темперамент?

2. Откуда произошли названия темпераментов?

3. Назовите конституционные типологии. Дайте им краткую характеристику.

4. Что является основанием для выделения типов темперамента в учении И.П.Павлова? Дайте характеристику нервной системы сангвиника и меланхолика.

5. Выделите основные психологические свойства темпераментов.

6. Сравните флегматика и меланхолика.

7. Обоснуйте положение о том, что нет лучших и худших темпераментов.

8. *Покажите, в каких из названных видов деятельности и почему будут более эффективны люди определенного типа темперамента:

1) индивидуальная научная деятельность;

2) вербальное общение;

3) групповая спортивная игра;

4) литературная деятельность;

5) спасение в экстремальной ситуации.

Литература

1. Белоус В.В. Темперамент и деятельность: Уч. пособие. Пятигорск, 1990.

2. Елисеев О.П. Практикум по психологии личности. СПб., 2001. С.149-204.

1. Небылицын В.Д. Основные свойства нервной системы человека // Избр. псих. труды. М., 1990. С. 33-48, 316-334.

2. Психология индивидуальных различий. Тексты. М., 1982. С.21-58.

3. Стреляю Я. Роль темперамента в психическом развитии. М., 1982.

Темперамент

План.

1. Темперамент түшүнүгү.

2. Темпераменттин түрлөрү жөнүндөгү окуулардын тарыхынан. конституциялык типологиялар.

3. И.П.Павловдун темперамент жөнүндөгү окуусу .

4. Темпераменттин касиеттери.

5. Темперамент типтеринин мүнөздөмөлөрү. 

Темперамент түшүнүгү

Ар бир адамдын психикасы уникалдуу. Психикалык көрүнүштөрү боюнча таптакыр окшош эки адамды табуу мүмкүн эмес. Ар бир адам башкалардан көптөгөн өзгөчөлүктөрү менен айырмаланат, алардын арасында психиканын динамикалык деп аталган өзгөчөлүктөрү маанилүү орунду ээлейт. Мындай өзгөчөлүктөр инсандын психикалык активдүүлүгүн, анын кыймыл-аракетин, эмоционалдык көрүнүштөрүн мүнөздөйт. Демек, бирөө үчүн пассивдүүлүк көбүрөөк мүнөздүү болсо, экинчисине - талыкпаган демилге, бирине - сезимдердин ойгонуусунун жеңилдиги, экинчисине - токтоолук, бири курч жаңсоолору, экспрессивдүү мимикасы, экинчисине - кыймылдардын токтоолугу менен мүнөздөлөт. , беттин кыймылдуулугу өтө аз.

Мындан тышкары, бул индивидуалдык өзгөчөлүктөр балалык жылдары да көрүнүп турат, алар өзгөчө туруктуулугу менен айырмаланат, алар жүрүм-турум жана ишмердүүлүктүн ар кандай чөйрөлөрүндө кездешет. Көптөгөн эксперименталдык изилдөөлөр көрсөткөндөй, бул түрдөгү динамикалык көрүнүштөрдүн негизин адамдын жеке табигый, тубаса касиеттери түзөт, алардын жалпылыгы темперамент менен көрсөтүлөт. 

Темперамент - адамдын психикалык ишмердүүлүгүнүн жана жүрүм-турумунун динамикасын аныктоочу, анын мазмунуна, максаттарына, мотивдерине карабастан ар түрдүү иш-аракеттерде бирдей көрүнгөн жана өмүр бою туруктуу болгон индивидуалдык өзгөчө касиеттеринин жыйындысы. 

Темперамент – адам коомдук жандык катары калыптанган биологиялык негиз, б.а. башка көптөгөн инсандык сапаттар үчүн жалпы негиз катары иш-аракет кылат. Жогоруда айтылгандай, темпераменттин касиеттери адамдын башка өзгөчөлүктөрүнө салыштырмалуу эң туруктуу жана туруктуу. 

Темпераменттин аныктамасы. Психикалык касиеттери боюнча окшош эки адамды табуу мүмкүн эмес. Ар бир инсан башкалардан көптөгөн өзгөчөлүктөрү менен айырмаланат, алардын биримдиги анын индивидуалдуулугун түзөт.

Темперамент (латын тилинен temperamentum – катыш, бөлүктөрдүн аралашуусу, пропорционалдык) – инсандын психикалык иш-аракетинин өзгөчөлүктөрүнөн – психикалык реакциялардын интенсивдүүлүгүнө, ылдамдыгына жана темпине, жашоонун эмоционалдык тонусунан көрүнгөн психодинамикалык касиеттеринин комплекси.

Темперамент – инсандын кандайдыр бир жүрүм-турум стилине табигый шартталган ыктоосу. Бул инсандын тышкы таасирлерге сезгичтигин, анын жүрүм-турумунун эмоционалдуулугун, импульсивдүүлүгүн же токтоолугун, коомчулугун же изоляциясын, социалдык адаптациянын жеңилдигин же кыйынчылыгын көрсөтөт .

Адамдардын ортосундагы психологиялык айырмачылыктарда психиканын динамикалык өзгөчөлүктөрү деп аталган нерселер маанилүү орунду ээлейт. Белгилүү болгондой, адамдар бири-биринен курчап турган чөйрөнүн таасирлерине реакциясынын күчү, көрсөткөн энергиясы, психикалык процесстердин темпи жана ылдамдыгы боюнча кескин айырмаланат. Мындай өзгөчөлүктөр инсандын психикалык ишмердүүлүгүн, анын кыймыл-аракетин жана эмоционалдык көрүнүштөрүн мүнөздөйт. Демек, бирөө үчүн пассивдүүлүк көбүрөөк мүнөздүү болсо, экинчисине - талыкпаган демилге, бирине - сезимдердин ойгонуусунун жеңилдиги, экинчисине - токтоолук, бири курч жаңсоолору, экспрессивдүү мимикасы, экинчисине - кыймылдардын токтоолугу менен мүнөздөлөт. , беттин кыймылдуулугу өтө аз .

Инсанга мүнөздүү болгон динамикалык өзгөчөлүктөр өз ара ички байланышта болуп, өзгөчө структураны түзөт. Психиканын динамикалык көрүнүштөрүнүн жекече өзгөчө, табигый шартталган жыйындысы адамдын темпераменти деп аталат.

Темперамент жөнүндөгү идеялардын тарыхы. «Темперамент» термини жеке психологиялык айырмачылыктардын табияты жөнүндөгү байыркы илимдин көз караштарына барып такалат.

Байыркы грек медицинасы, анын эң ири өкүлү Гиппократ (б.з.ч. 5-кылым) , дененин абалы, негизинен, денеде болгон "ширелердин" же суюктуктардын сандык катышынан көз каранды деп эсептешкен. Кан, өт, кара өт жана былжыр (какырык) жашоо үчүн зарыл болгон мындай "ширелер" болуп саналган жана алардын оптималдуу катышы ден соолук үчүн зарыл деп эсептелген.

temperamentum сөзүн колдоно башташты , андан «темперамент» термини келип чыккан. Бара-бара байыркы илимде адамдардын дене функциялары гана эмес, психикалык өзгөчөлүктөрү да алардын темпераментинин көрүнүшү болуп саналат деген идея таанылган, б.а. негизги "ширелердин" денеде аралашкан үлүшүнө жараша болот. II кылымда жашаган римдик анатом жана дарыгер Клавдий Гален . Б.з.ч. биринчи жолу темпераменттин ар кандай түрлөрүнүн кеңири классификациясын берген. Кийинчерээк байыркы медицинанын өкүлдөрү темперамент түрлөрүнүн санын төрткө чейин кыскартышкан. Алардын ар бири кандайдыр бир суюктуктун басымдуулугу менен мүнөздөлгөн.

Кандын басымдуу болушу менен мүнөздөлгөн организмдеги суюктуктардын аралашмасы сангвиник деп аталган темперамент (латын сөзүнөн " sanguis " - кан); лимфа басымдуулук кылган аралашуу - флегматик темперамент (грек сөзүнөн "какырык" - былжыр) .; сары өт басымдуулук менен аралаштыруу - холерик темперамент (грек сөзүнөн " chole " - өт) жана акырында, кара өт басымдуу аралашма - меланхолик темперамент (грек сөзүнөн " мелайна " chole " - кара өт).

Бул темпераменттердин аталыштары бүгүнкү күнгө чейин сакталып калган, бирок адамдардын ортосундагы психологиялык айырмачылыктардын органикалык негиздери жөнүндөгү мурунку ойлор азыр биринчи кезекте тарыхый кызыгууну жаратууда. Байыркы илимден бери өткөн көптөгөн кылымдардын ичинде психиканын динамикалык көрүнүштөрүндөгү айырмачылыктардын себебин түшүндүрүүгө умтулган ар кандай жаңы гипотезалар коюлган. Бул проблеманы изилдөө тарыхында көз караштардын үч негизги системасын бөлүп көрсөтүүгө болот. Алардын эң эскиси, биз билгендей, жеке айырмачылыктардын себебин кээ бир дене суюктуктарынын ролу менен байланыштырат. Бул гуморалдык теориялар (латын тилинен yumor – нымдуулук, шире) азыркы мезгилде кеңири тараган кандын өзгөчө мааниси жөнүндөгү идеяларды камтыйт.

Ошентип, темперамент жөнүндөгү психологиялык көз караштарды системалаштырууга чоң салым кошкон немец философу И.Кант (18-кылымдын аягы) темпераменттин табигый негизин кандын индивидуалдык өзгөчөлүктөрү түзөт деп эсептеген.

Бул көз карашка жакын орус мугалими, анатомист жана дарыгер П.Ф. Лесгафт, (19-кылымдын аягы – 20-кылымдын башында) темпераменттин көрүнүштөрү акыры кан айлануу системасынын касиеттерине, атап айтканда, кан тамырлардын дубалдарынын калыңдыгына жана ийкемдүүлүгүнө, диаметрине негизделет деп жазган. алардын люмени, жүрөктүн түзүлүшү жана формасы ж. Организмдеги суюктуктардын маанилүүлүгү жөнүндө көптөн бери келе жаткан ойлор азыркы эндокринологиялык изилдөөлөрдө жарым-жартылай ырасталды, алар психиканын реактивдүүлүктүн тигил же бул динамикасы, сезгичтик, эмоционалдык тең салмактуулук сыяктуу касиеттери көбүнчө организмдин иштешиндеги жеке айырмачылыктардан көз каранды экенин көрсөттү. гормоналдык система.

Адамдын жүрүм-турумунун психодинамикалык өзгөчөлүктөрү анын жогорку нерв ишинин өзгөчөлүгү менен аныкталат. И.П.Павлов нерв процесстеринин үч негизги касиетин – күч, тең салмактуулук жана мобилдүүлүктү аныктаган. Алардын ар кандай комбинациялары төрт темпераменттин негизинде турган жогорку нерв ишинин төрт түрүн түзөт .

Темпераментте интеграцияланган нерв ишмердүүлүгүнүн касиеттеринин жыйындысы инсандын бир катар психикалык өзгөчөлүктөрүн аныктайт:

1. Психикалык процесстердин ылдамдыгы жана интенсивдүүлүгү, психикалык активдүүлүк, булчуң-мотордук экспрессивдүүлүк.

2. жүрүм-турумдун сырткы таасирлерге басымдуу баш ийүүсү ( экстраверсия ) же анын адамдын ички дүйнөсүнө, анын сезимдерине, идеяларына (интроверсия) үстөмдүк кылуу.

3. Пластикалык, тышкы өзгөрүүчү шарттарга көнүү, стереотиптердин мобилдүүлүгү, алардын ийкемдүүлүгү же катуулугу.

4. Сезимталдуулук, сезгичтик , ийкемдүүлүк , эмоционалдык толкундануу, сезимдердин күчү, алардын туруктуулугу. Тынчсыздануу жана чыңалуу деңгээли эмоционалдык туруктуулук менен байланышкан.

Темпераменттин айрым түрлөрүндө жеке пропорцияларда каралып жаткан сапаттардын «аралашуусу» байкалат. Белгиленгендей, темпераменттин төрт негизги түрү бар: сангвиник, холерик, флегматик, меланхолик.

Сангвиник темперамент. Сангвиник темпераменттин өзгөчөлүктөрүнө И.П.Павлов төмөнкүдөй мүнөздөмө берет: "Сангвиник - бул кызуу, өтө өндүрүмдүү фигура, бирок ал көп кызыктуу нерселер болгондо, башкача айтканда, тынымсыз толкунданганда гана. Андайлар жок болгондо. нерсе, ал кызыксыз, жалкоо болуп калат" [2]. Сангвиник адам өзгөрүлүүчү жашоо шарттарына оңой көнүү, айланасындагы адамдар менен байланышты күчөтүү, коомдук мамилеси менен айырмаланат. Сангвиниктин сезимдери оңой пайда болот жана тез өзгөрөт, анын стереотиптери бир топ мобилдүү, шарттуу рефлекстер тез бекитилет. Жаңы чөйрөдө ал чектөөнү сезбейт, көңүлүн жана активдүүлүгүн тез алмаштырууга жөндөмдүү, эмоционалдык жактан туруктуу. Сангвиник темпераменти бар адамдар тез реакцияларды, олуттуу аракеттерди жана көңүл бөлүшүүнү талап кылган иштерге эң ылайыктуу .

Сангвиник адамдын өзгөчөлүктөрү

Т уруксуздукта туруктуулук - сангвиниктердин негизги мүнөзү . Мындай типтеги инсандардын өкүлдөрү эч качан көйгөйлөргө асылышпайт (Карлсон сыяктуу - учуп кирип, бөлмөнү талкалап, учуп кетишти), эмоциялар менен жашайт, эмгекти сүйүшөт, бирок аларга кызыксыз болсо үстүртөн иш кылышат (жана кызыкчылыктары кээ бир сангвиник адамдар тез өзгөрөт, анткени монотондук - алар үчүн эмес).

Сангвиник темпераменттин тибиндеги адамдын маанайы өтө туруксуз болот : бир мүнөт мурун мындай адам капаланып, бир нерсеге тынчсызданса, азыр катуу күлүп, жашоодон ырахат алат. Сангвиник адамдар ийгиликсиздикке оңой эле туш болушат, бирок алар кыйынчылыктардан качууга жана аларга жүктөлгөн милдеттерди жөнөкөйлөтүүгө аракет кылышат ( анын ичинде алар көйгөйлөргө ашыкча көнгөн эмес). Натыйжада сангвиниктер жаңы жагдайларга оңой көнүп кетишет жана дал ушул сапат башка түрлөргө, өзгөчө флегматик жана меланхоликтерге жетишпейт .

Материалист болгондуктан, темпераменттин бул түрүнүн өкүлдөрү материалдык ырахаттын жоктугунан жапа чегишет . Сангвиниктерге дайыма сүйүү жана/же курч тажрыйба керек, алар даамдуу тамактарды, сапаттуу кийимдерди, адаттан тыш көңүл ачууну жакшы көрүшөт. Эгерде бул темпераменттин тышкы көрүнүштөрү жөнүндө айта турган болсок, сангвиник башкалардын фонунан жылмаюусу, жакшы өнүккөн сүйлөө, жандуу мимика, экспрессивдүү кыймыл-аракети менен өзгөчөлөнөт. Жүзүнөн анын маанайын же маектешине болгон мамилесин аныктоо оңой. Маанисиз себептерге күлүшү же ачууланышы мүмкүн. Сангвиник темпераменти бар адам мыкты оратор, көп сүйлөй алган, ынанымдуу, ойго жете билген адам.

Сангвиниктердин жакшы жана жаман жактары

Биздин темперамент тестибизден өтүңүз жана сизде кайсы тип басымдуу экенин билиңиз

Сангвиниктердин көптөгөн артыкчылыктары бар. Коомчулукту колдонуп, алар тез эле компаниянын жаны болуп калышат . Алар тамашачылар, шайырлар, тамашачылар, жакшы жомокчулар катары көрсөтүлөт. Жада калса бейтааныш адамдардын арасынан сүйлөшүү үчүн теманы жана көңүл ачууга себепти оңой табышат. Жагымдуу мүнөз адамдарды өзүнө тартат, сен алар менен оңой эле достошуп кете аласың, алар өздөрү даярдуулук менен таанышат. Экинчи жагынан, эгерде алардын мунезунде кээ бир кемчиликтер болсо. Ошентип, сангвиниктер өз инсанына бекем орношот, алардын шаан-шөкөттүүлүгү кээде жеңил-желпилик катары кабыл алынат, ал эми элдин көңүл чордонунда болуу каалоосу аларды сылыктыктан ажыратып, кээде эки жүздүүлүккө мажбурлайт. Мындан тышкары, сангвиниктер көбүнчө өзүнө ашыкча ишенимдүүлүк менен айырмаланат , аны башкалар да анча жакшы эмес кабыл алышат.

к ыйын болушу мүмкүн , анткени жакындары дайыма анын маанайынан көз каранды болушу керек. Бүгүн ал таарынтып , көп жагымсыз сөздөрдү айта алат, ал эми эртең кечирим сурап, өзүнүн жүрүм-туруму үчүн өзүн күнөөлүү сезиши мүмкүн. Экинчи жагынан, эреже катары, сангвиниктер кекчил эмес (жана ошондой эле узак убакыт бою өзүн-өзү сынга жакын эмес). Сангвиникке эң жакшы тең салмактуулук бул меланхолик (эгер ал тынчы жок досунун маанайынын өзгөрүшүнө кыжырданбаса). Флегматиктер үчүн эң жаманы – инерциясынан улам алар энергиялуу сангвиниктин артынан ээрчишпейт жана анын жандуулугун жеңилдик жана факультативдик деп эсептешет.

Сангвиник жумушта

Сангвиник темпераменти бар кызматкер жумушка оңой киришет жана жаңы ишке оңой эле которулат, чарчоодон коркпойт жана жаңы кесиптерди тез өздөштүрүп кетет. Мындай темпераменттин түрүнө ээ адамдар, эреже катары, абдан эффективдүү болушат, эң негизгиси, алардын ишмердүүлүгүн туура багытка багыттоо . С ангвиник өзүнө жүктөлгөн милдеттерди тынымсыз жана толук берилгендик менен аткарышы үчүн жетекчи ага үзгүлтүксүз жаңы тапшырмаларды берип, эмгекке болгон кызыгуусун арттырышы керек.

Ыңгайлуулуктун, талап коюучулуктун жана эффективдүүлүктүн аркасында сангвиник адамдар ишмердүүлүктүн көптөгөн чөйрөлөрүндө өзүн ишке ашыра алышат . Коомчулук аларга менеджер, журналист, юрист болуп иштөөгө мүмкүндүк берет. Алар иштиктүү сүйлөшүүлөрдө жана кардарлар менен иштөөдө зарыл, алар ар дайым энергиялуу, шайыр жана каалаган адам менен тил табыша алышат. Көбүнчө ар кандай контрагенттер менен баарлашууда компаниянын жүзү болуп саналган адамдар болушат. Ошол эле учурда, темпераменттин бул түрүнүн өкүлдөрү үчүн күнүмдүк иштердин , өтө көп убакытты талап кылган жана өжөрлүктү жана талыкпаган эмгекти талап кылган долбоорлордун үстүндө иштөө кыйынга турат - ал маселенин чечилишине үстүртөн мамиле кылышы мүмкүн же анын энтузиазм басаңдап, жаңы нерсеге өткүсү келет.

Сангвиник адамдар жетектөөнү жакшы көрүшөт жана жогоруда айтылгандай, көп учурда компаниянын атынан чыгат, ошондуктан алардын лидерликте мыкты болушу таң калыштуу эмес. Ошол эле учурда, өзүнө ашыкча ишенүү жана ар дайым аягына чейин жеткире албоо алардын лидерлик ийгилигине шек келтириши мүмкүн . Сангвиник башчылары кол алдындагыларга сылык жана достук мамиледе болушат, алар чыгармачылыкты жана чыгармачылык мамилени баалайт. Маанайы начар болгондо кол алдындагыларга кыйкырган, маанайы көтөрүлгөндө тоодой алтын убада кылган жетекчилердин категориясына кирет.

Сангвиник баланын жүрүм-туруму

Сангвиник балдардын индивидуалдуулугу бардык нерседен көрүнүп турат. Мындай бала коммуникалдуу жана боорукер, бардык жаңы жана белгисиз нерселерди жакшы көрөт , аны кызыктырган темадагы жаңылыктарды абдан шыктануу менен кабыл алат жана пейзаждын өзгөрүшүнө оңой көнүп кетет. Сангвиник темпераменти бар балдарды (чоңдор сыяктуу) жылмаюусу, тынчы жоктугу жана бир эле учурда бир нече ишти жасоого жөндөмдүүлүгү менен оңой эле таанууга болот . Алар чыр-чатаксыз жана кечиримсиз болгондуктан, жазага сабырдуулук менен жооп беришет. Ошол эле учурда, бул балдар жыйналбаган жана тынчы жок. Сангвиник балдар чоңдордой эле убадасын аткара беришпейт жана монотондуулуктун оордугуна дуушар болушат, натыйжада алар кызыксыз нерселерден бат эле баш тартып, ойноого, көңүл ачууга шашышат.

холерик темперамент. " Холерик тип, - деп белгилейт И.П. Павлов, - ачык эле күрөшүүчү, чагымчыл, оңой жана тез кыжырдануучу тип." Ал үчүн баары чыдагыс даражага чейин иштелип жатат " . Холерик эмоционалдык реактивдүүлүктүн жогорулашы менен мүнөздөлөт. , кыймылдардын тез темптери жана курчтугу; жагымсыз шарттарда холериктин жогорулаган толкундануусу ачуулануунун жана ал тургай агрессивдүүлүктүн негизи болуп калышы мүмкүн.Тийиштүү мотивация менен холерик олуттуу кыйынчылыктарды жеңе алат, жумушка чоң ынтызарлык менен багынып берет. маанайдын кескин өзгөрүшү менен. Холерик темпераменти бар адам реактивдүүлүктүн жогорулашын жана бир эле убакта олуттуу күч-аракетти талап кылган иштерде эң чоң эффективдүүлүккө жетет.

Холериктин өзгөчөлүктөрү

Кызуу, импульсивдүү, кырдаалга тез реакция кылуучу, жалындуу жана тең салмаксыз - бул темпераменттин бир түрү бар адамдын негизги өзгөчөлүктөрү. choleric . Бул типтеги өзгөчөлүктөрдүн арасында - ал эч качан бир жерде отурбайт, көптөгөн кыйынчылыктарды жеңе алат, бирок маанайы капыстан өзгөрүүгө дуушар болот, эмоционалдык катуу жарылууларга дуушар болот. Холерик - бул ар дайым бир жерде шашып, бир эле учурда бир нече нерсени жасоого аракет кылган, бирок дайыма эле аягына чыгара бербеген кыймылдаткыч адам. Сангвиниктен айырмаланып, холерикти шайыр деп айтуу кыйын – анын энергиясы кээде конфликт түрүндө болот .

Гиппократтын айтымында, холериктердин организминде сары өт басымдуулук кылат, бул темпераменттин бул түрүнүн өкүлдөрүн истерикалык, токтоосуз, тизгинсиз кылат. Агрессивдүүлүк менен мүнөздөлөт, алар оңой эле күйүп, эмоцияларды башкаларга чачыратышат, ошондой эле оңой эле муздап, тынчып калышат, айрыкча, алар тосуп алынганын сезгенде.
Күчтүү мүнөз холериктерге көптөгөн көйгөйлөрдү оңой чечүүгө мүмкүндүк берет, бирок туруксуздук сыяктуу өзгөчөлүк алардын жүрүм-турумун көзөмөлдөөнү кыйындатат жана баштаган иштерин аягына чейин жеткирет.

Көбүнчө холерик адамды аныктоо оңой: бул темпераменттин өкүлдөрү ар дайым өз пикири бар индивидуалисттер . Холериктер көбүнчө биринчи болууну каалашат - бул биринчи кезекте тубаса лидерлик сапаттарга, көңүл бурууга умтулууга байланыштуу. Көбүнчө, инсандыктын бул түрүнө ээ болгон адамдарды өздөрү козгогон талаш-тартыштарга, ошондой эле кайрымдуулук жана саясий иш-чараларга активдүү катышуучулар катары көрүүгө болот.

Мындан тышкары, мотордук көндүмдөр жана иш-аракеттер холерик темпераментти визуалдык түрдө аныктоого мүмкүндүк берет - темпераменттин бул түрүнүн өкүлү кыймылда тез жана динамикалуу . Мимикасы дайыма экспрессивдүү, кыймылдары курч жана ысытмалуу, баскан-турганы ылдам. Холерик адам сүйлөө ылдамдыгы, апыртма жана түркүн түстүү сөздөрдү колдонуу менен мүнөздөлөт. Мындай адамдар көбүнчө аз укташат, көп жешет жана аппетит менен. Холерик - муштуму менен үстөлдү урган жана эң жакшы коргонуу бул чабуул деп эсептеген инсандардын түрлөрү.

Холерик: жакшы жана жаман жактары

Холерик адамдардын күчтүү жактарынын арасында - дээрлик түгөнгүс энергия . Бул типтеги темпераменттин өкүлү идеалдары үчүн күрөшөт, кээде алар менен алпурушуп калат. Бирок, кандайдыр бир себептерден улам энтузиазм соолуп калса, холерик баштаган ишин аягына чыгарышы күмөн. Көптөгөн холерик адамдар өздөрүнүн максаттарына кызыгуусун арттырган кыйынчылыктарга муктаж. Мындай адамдар тез чечим кабыл алууга жана импульсивдүү аракеттерге жакын болушат ( бирок , бул эң тез чечимдер көбүнчө эң туура болуп чыгат). Холериктин кемчиликтеринин ичинен биз алардын энергиясы көбүнчө кыжырдануу, чыр-чатактар, оройлукка бараарын баса белгилейбиз . Экинчи жагынан, өмүр ширеси кара өт болгон меланхоликтерден айырмаланып , холериктердин сары өтү аларга мынчалык кекчил болбоого мүмкүндүк берет.

Биздин темперамент тестибизден өтүңүз жана сизде кайсы тип басымдуу экенин билиңиз

Эреже катары, бул темпераменттин өкүлдөрү адилетсиздикке кескин жооп беришет жана алардын пикири боюнча, мындай коргоого муктаж болгондорго күчүн жоготууга чейин коргой алышат. Холериктердин мүнөзү алардын четте туруусуна жол бербейт. Башка жагынан алып караганда, бул өзгөчөлүгүнөн улам, кээде алар үстөмдүк үчүн өтө ачык каалоо бар . Холерик ата-энелер балдарынан дээрлик шексиз тил алчаактыкты талап кыла алышат, алар көп учурда жарылып кетишет, анткени бала алар айткандан башкача кылат, же биринчи жолу бир нерсени түшүнбөй калды. Бул типтеги өкүлдөрү үй-бүлө үчүн назик жана кам көрүүгө аракет кылганына карабастан , абдан терс көрүнүшү, алар үй-бүлөлүк тиран болуп калышы мүмкүн . Холериктер менен көп баарлашкандар алардын жанында эс алуу кыйынга турат.

Холериктер жумушта

Ч ечкиндүү жана текебер, холерик адамдар башкаларга көз каранды болуп, баш ийүү кыйынга турат. Алар мүнөт сайын отчетту талап кылбаган өз алдынча иштөөнү жактырышат . Эгерде учурдагы шарттарга байланыштуу холериктерге моюн сунууга туура келсе, алар лидерлерге жакшы баш ийишпейт , өзгөчө алардын эрк күчү азыраак болсо.

Бул темпераменттин өкүлдөрү үчүн иштөө алардын бош убактысын ала турган көптөгөн маселелерди чечүүдөн турушу керек. Бул типтеги өкүлдөрү гана иштин жогорку темптерине, узак командировкаларга жана ар кандай ишмердүүлүктүн үзгүлтүксүз өзгөрүшүнө туруштук бере алышат. Холерик жумушчунун өзгөчөлүктөрүнүн арасында демилгелүүлүгү, ыкчам аракети, туруктуу активдүүлүгү бар. Ал эми тапшырма өз алдынча же бир нерсе план боюнча жок болсо, холерик тутанышы мүмкүн. Бирок, ал муздаганда, ал көп учурда иш абдан жөнөкөй экенин түшүнөт.

Холерик темпераменти бар адамдар мыкты лидерлер жана ишкерлер болушат . Коомчулук жана ойлорун так айта билүү аларга команда менен эффективдүү иштөөгө мүмкүндүк берет, ал эми терең ой жүгүртүү, жогорку ылдамдык жана берилгендик алардын тандаган тармагында ийгиликке жетүүгө жардам берет. Эц башкысы — холерик жетекчи-лердин кызматкерлери ал белгилеген иштин темпин сактап.

Холерик баланын өзгөчөлүктөрү

Холерик балдар көбүнчө бүт үй-бүлө айлана турган борборго айланат . Алар каалаган нерсесин алганга чейин каприз болушу мүмкүн, баары алар каалагандай болушу керек деп ишенишет. Ошол эле учурда, мындай балдар жакындарына кичинекей сюрприз жана көңүл буруу белгилери үчүн да абдан ыраазы болушат. Эгерде холерик балдар баарына ыраазы болсо, алар абдан боорукер, таттуу жана сезимтал болуп калышат . Өспүрүм куракта алар эмоциянын гиперактивдүү көрүнүштөрү менен мүнөздөлөт – агрессивдүү жүрүм-туруму бар бейбаш өспүрүм холериктин классикалык түрү болуп саналат.

Флегматикалык темперамент. « Флегматик адам – токтоо, дайыма бир калыпта, өжөр жана өжөр жашоо кызматкери» [5]. Флегматиктин реакциялары бир аз жай, маанайы туруктуу. Эмоционалдык чөйрө сырттан азыраак чагылдырылат. Оор турмуштук кырдаалдарда флегматик адам бир топ токтоо жана өзүн-өзү карманган бойдон калат, ал импульсивдүү, сергек кыймылдарга жол бербейт, анткени бөгөт коюу процесстери дайыма андагы толкундануу процесстерин тең салмактап турат. Өз күчүн туура эсептеп, флегматик ишти аягына чыгарууда чоң туруктуулукту көрсөтөт. Көңүл буруу жана активдүүлүк бир аз жай. Анын стереотиптери активдүү эмес жана кээ бир учурларда жүрүм-туруму жетиштүү ийкемдүү эмес. Флегматик эң чоң ийгиликке күчтүн бирдей аракетин, туруктуулукту, көңүл бурууну жана чоң чыдамкайлыкты талап кылган иштерде жетишет.

флегматикалык түрүн башкаларга салыштырмалуу алтын орто деп атоого болот . Тынчтыгынан улам мындай адамдар көп учурда эффективдүү сангвиникке жакшы таасирин тийгизет , меланхоликтердин ашыкча талаптарына көңүл бурушпайт жана холериктин курч импульстарын кармай алышат . Темпераменттин бардык түрлөрүнүн ичинен флегматик адамдар чектен чыкпаган, ашыкча көйгөйлөрдү жаратпаган жана командада тең салмактуулукту сактаган компенсатордун бир түрү катары иштешет.

Флегматикти кантип тааныса болот

олуттуулугу, токтоолугу жана экспрессивдүү эмес мимикасы менен көпчүлүктөн оңой эле айырмаланат . Бул инсандык типтин сыпаттамасы төмөнкүдөй мүнөздөмөлөрдү камтыйт: ар дайым чыр-чатактардан качууга аракет кылат, сейрек эмоцияларды көрсөтөт жана шашылыш чечимдерди кабыл албайт .

Көбүнчө бул алардын тынчтыгынан улам мындай адамдар эң аз каршылык көрсөтүү жолун тандап, кыйынчылыктан качуу үчүн талаш-тартыштарда ар кандай аргументтерге макул болушат дегенди билдирет. Кырдаалга карабастан, алар тынч жана беймаза болушат, бул үчүн алар өзгөчө күч-аракетти талап кылбайт - флегматиктердин мүнөздүү өзгөчөлүгү жана өзгөчөлүгү - бул алардын нерв системасынын тубаса сапаты.

Мындай типтин өкүлү интроверт, ал жалгыздыкты жактырат . Ошол эле учурда флегматиктер табиятынан меланхоликтерге караганда көптөргө жакын келишет, достору менен убакыт өткөрүүдөн баш тартышпайт. Алар мүмкүн болушунча позитивдүү эмоцияларга толгон , тынч жана өлчөнгөн жашоону жакшы көрүшөт. Айланадагылар аларды боорукер мүнөзү, сүйлөшүүлөрдү жүргүзүү жана кечире билүү жөндөмдүүлүгү үчүн баалашат. Иш-аракеттеринде алар көбүнчө кайрымдуулук, жан аябастык, башкаларга жардам берүү сыяктуу адеп-ахлактык баалуулуктарды жетекчиликке алышат.

Флегматик адамдардын күчтүү жана алсыз жактары

Биздин темперамент тестибизден өтүңүз жана сизде кайсы тип басымдуу экенин билиңиз

Флегматикалык темпераменти бар адам токтоо мүнөзгө кирет жана терс эмоцияларды топтоого жакын болот . Мындай адамдар өтө сейрек "жарылат", бирок ачуусу келсе, айланасындагылар аны көпкө эстеп калышат. Бирок, мындай кырдаалда да, темпераменттин бул түрүнүн өкүлдөрү тынчтык менен бүтүшү үчүн бардык күч-аракетин жумшашат. Сүйлөшүү тенденциясы менен алар терс адамдар менен да мамиле түзө алган сонун дипломаттар. Алар четке кагуудан коркпойт жана сейрек учурларда мындай учурларда таарынычты жана ачууну сезишет.

Флегматик адамдар сонун угуучулар . Ар кандай сүйлөшүүдө алар көңүл бурууну жана колдоо пикирлерин көрсөтүп, эч качан үзгүлтүккө учурабай же сынга алышпайт. Алар өздөрү негизинен и ш боюнча сүйлөп, куру сөздөрдү кабыл алышпайт. Талкууларда бул темпераменттин өкүлдөрү көпкө чейин тыңшап, сабырдуу боло алышат, ал эми баары чарчап, чарчагандан кийин, көп учурда мурда айтылган бардык көз караштарды бириктирген эң жакшы вариантты сунушташат. Башка жагынан алып караганда, мындай адамдар кунт коюп угушса да, бирок эмоциясыз , бул кээде кызыгуунун жоктугу жана зеригүү катары кабыл алынат.

Флегматикалык темпераменти бар адамдардын алсыз жактарынын арасында өзгөрүлүүчү шарттарга начар көнүү болуп саналат . Аныктама боюнча, алар туруктуулукту жакшы көрүшөт, ошондуктан алар өлчөнгөн жашоосуна таасир эткен жагдайларды өжөрлүк менен четке кагышат. Бул өзгөчөлүк флегматиктерге демилге жана динамизм талап кылынган аймактарда алдыңкы позицияны ээлей албайт. Ката кетирүүдөн корккондуктан, кээ бир маселелерде такыр чечим кабыл албай, өздөрүнө жоопкерчилик алуудан баш тартышат.

Флегматик адамдардын дагы бир алсыздыгы - бул эмоциянын жоктугу , ал көбүнчө жакындары менен болгон мамиледе аларга зыян келтирет. Мындай адамдарда кумарлануу жетишпейт, алар өз сезимдерин толук күч менен билдире алышпайт, жана башкалар көбүнчө алардын жүрүм-турумуна кайдыгер мамиле кылышат. Сангвиник кубанычтан секирип, ал эми меланхолик бакыттан ыйлай турган жагдайларда флегматик жөн гана жылмайып коёт.

Жумушта флегматик

Флегматик адамдардын жүрүм-туруму, биринчи кезекте, алар натыйжалуу жана жагымсыз шарттарда милдеттерди жакшы аткаргандыгы менен мүнөздөлөт . Алар мыкты аткаруучулар, тыкан, тырышчаак жана күнүмдүк ишке жакын . Дал ушул түрдөгү өкүлдөрдөн мыкты бухгалтерлер, зергерлер, корректорлор алынат. Коомчулуктун жетишсиздигине карабастан, алар баарлашууга байланыштуу кесиптерде да ийгиликке жетише алышат, бирок алар активдүүлүктү, импровизацияны, маектешинин ынандыруу же тутантуу жөндөмүн талап кылбаган адистиктер болушу керек.

Б ул флегматик адамдар сейрек , алардын темпераментинин жакшы жана жаман жактары боюнча лидер экенин моюнга алуу керек, бирок, эреже катары, алар бардык кесиптештери менен жалпы тил таба алышат. Жогоруда айтылгандай, алар тирешүүнү жана талаш-тартыштарды жактырбайт, ошондуктан алар ар дайым чыр-чатактын ортосунда компромисс табууга аракет кылышат. Флегматик кызматкердин эң көрүнүктүү алсыз жактарынын бири – бул эл алдында сүйлөй албагандыгы . Жай, фактылар, цифралар, тезистер жана корутундулар менен каныккан, темпераменттин бул түрүнүн өкүлдөрүнүн сүйлөгөн сөзү кулакка начар кабыл алынат жана узакка созулушу мүмкүн. Флегматикалык темпераменти бар кызматкерлердин буту оор, бирок бир нерсе кыла баштаса, аларды токтотуу дээрлик мүмкүн эмес. Алар ар дайым алдын ала эсеп-кысаптарды жургузушет, сейрек активдуулу-гун керсетушет, авариялык кырдаалда гана иштешет, иштин далилденген методдорун гана колдонушат.

Өздөрүн көрсөтө албоо жана катарлар аркылуу көтөрүлүүнү талап кылуу алардын лидерлик кызматтарды ээлөөсүнө тоскоолдук кылат, бирок мындай адамдар катуу жана ойлонгон жетекчи боло алышат. Флегматик жетекчилер өздөрүнүн инерциясынан жана коомчулугунун төмөндүгүнөн улам кол алдындагыларга талапты талап кылбайт жана достукка жат жана катаал көрүнөт. Алар эч качан кызматкерлерди эл алдында урушпайт, бирок көпкө чейин терс мамилесин сакташат.

Флегматик баланын табияты

Жаштайынан флегматик алтын бала. Аны менен тил табышуу оңой, ал тил алчаак, активдүү эмес . Ымыркай кезинде мындай балдар көп көңүл бурууну талап кылбайт жана сейрек ыйлашат. Бирок, сейрек, сейрек, кимдир бирөө флегматик баланы кантип таанууга байланыштуу көйгөйлөргө туш болот. Нерв процесстеринин тең салмактуулугу көбүнчө алардын сүйлөө ылдамдыгына таасир этет - алар тыныгуу менен сүйлөшөт, берилген суроолорго дароо жооп беришпейт. Мындай балдар тарелка же барактын үстүндө көпкө отурушу мүмкүн жана түртүлгөнгө чейин ишке киришпейт. Бул балдар үчүн дароо бала бакчага же мектепке көнүү кыйын, бирок тааныш чөйрөдө алар өздөрүн ыңгайлуу сезип, милдеттерин жакшы аткарышат.

Меланхолик темперамент. "Меланхолик темперамент, - деп белгилейт И. П. Павлов, - бул ачык эле нерв системасынын ингибитордук түрү. Меланхолик үчүн, албетте, жашоонун ар бир кубулушу аны жайлатуучу агентке айланат, анткени ал эч нерсеге ишенбейт, үмүт кылбайт. бардык нерсе үчүн, бардык нерсени көрүп, жаманды, коркунучту гана күтөт»[6]. Меланхолик күчөгөн аялуу, терең сезимдерге тенденция (кээде майда себептер менен) менен мүнөздөлөт. Анын сезимдери жонокой пайда болот, начар кармалып, сыртынан айкын көрүнүп турат. Анын ишмердүүлүгүнө күчтүү тышкы таасирлер тоскоол болот. ­Ал интроверт - өзүнүн башынан өткөргөн окуялары менен алек, жабык, чоочун адамдар менен байланышуудан алыс, жаңы чөйрөдөн качат. Жашоонун белгилүү бир шарттарында уялчаак, тартынчаак, чечкинсиздик, ал тургай коркоктук да оңой калыптанат. Жагымдуу туруктуу чөйрөдө меланхолик сезимталдыкты, реактивдүүлүктү, тез үйрөнүүнү, байкоону талап кылган иштерде олуттуу ийгиликтерге жетише алат .

Меланхоликтин негизги мүнөздөмөлөрү

Гиппократ меланхоликтерди оңой эле аялуу, айлана-чөйрөгө шалаакы мамиле кылган, жабык, токтоо сүйлөгөн адамдар деп сүрөттөйт. Мындай "көңүл алгыс" өзгөчөлүктөргө карабастан, меланхоликтер негизги маанилүү сапатка ээ - нерв системасынын жогорку сезгичтиги , аларга улуу музыкант, сүрөтчү, философ болууга мүмкүндүк берет. Меланхоликтердин белгилүү бир коопсуздук чеги бар, ошондуктан алар ойлогондой морт эмес, бирок флегматик , сангвиник жана холерик адамдарга салыштырмалуу темпераменттин бул түрү эң алсыз деп эсептелет.

М еланхоликтер ойчулдук , тынчсыздануу, жашоодогу өзгөрүүлөргө терс же жок дегенде шыктанбаган мамилеси менен айырмаланат. Меланхолик темпераменттин өкүлдөрү өздөрүнүн жашоо образын баалап, кандайдыр бир коконго оролуп, адаттарын өзгөртпөөгө аракет кылышат. Темпераменттин бардык түрлөрүнүн ичинен меланхолик өзүнүн ыңгайлуу зонасынан чыгуу эң кыйыны.

Темпераменттин бул түрүнүн өзгөчөлүктөрүнүн арасында жогорку сезгичтик бар, ал көбүнчө кичинекей себептерден улам меланхолик көз жаш, кайгы, таарынычка алып келет . Алардын бай фантазиясы бар, анын натыйжасында алар жаратууга гана эмес, ошондой эле көйгөйлөр пайда боло электе эле көрө алышат жана, эреже катары, дароо эле мүмкүн болуучу трагедиялуу кесепеттер жөнүндө гипотезаларды коюшат. Окуя али боло элек жана, балким, эч качан болбойт, бирок меланхоликтер буга чейин кайгырып, көңүлү чөккөн. Мындай абал пессимизмге тенденциядан эмес, ашыкча сезгичтиктен жана таасирленбөөчүлүктөн келип чыгат, блюз жана негизсиз үмүтсүздүккө алып келет.

Мүнөздүн жана жүрүм-турумдун кандай өзгөчөлүктөрү меланхоликти таанууга мүмкүндүк берет

Мындай темпераменттин өкүлүн таануу өтө кыйын эмес. Меланхоликтердин табияты ушундай, алар талашканды жакшы көрүшөт жана өзгөчө өжөр болушат, бирок алар абдан объективдүү жана негиздүү аргументтерге негизделген. Талдоо тенденциясы мындай адамдардын иш-аракеттерин ар дайым алдын ала жана майда-чүйдөсүнө чейин пландап коюшуна алып келет. Өз кезегинде күтүлбөгөндүк жана тез чечим кабыл алуу зарылчылыгы аларда тынчсыздануу сезимин жаратат, кээде дүрбөлөңгө алып келет.

Биздин темперамент тестибизден өтүңүз жана сизде кайсы тип басымдуу экенин билиңиз

экенин тынч үн, жумшак мимика жана жаңсоолор аркылуу түшүнсөңүз болот . Бул типтеги өкүлдөрү эл алдында ачык эмоцияларды көрсөтүүгө сейрек жол беришет (жана кээде жакындарынын чөйрөсүндө), башкалар менен биригүү кыйын. Сиз ошондой эле меланхолик адамдарды ойлонуу жана өзүн-өзү сиңирүү боюнча эсептей аласыз , алар көп учурда калышат. Меланхоликтер кечелерге же сейилдөөлөргө караганда китеп окууну, чыгармачылыкты, компьютерде иштөөнү жакшы көрүшөт. Күчтүү активдүүлүктөн алар темпераменти башка адамдарга караганда бат чарчашат.

Меланхоликтин күчтүү жана алсыз жактары

Кээ бир адамдардын пикирине карабастан, меланхоликтин мүнөзүндөгү артыкчылыктар аз эмес. Бул башкаларга чын жүрөктөн кам көргөн сезимтал адамдар . И нсандын бул түрүнүн өкүлдөрүнүн маанилүү сапаты, алар укканды жана практикалык кеңештерди бергенди билет, идеалга умтулууда муңайым адам өзүнүн жогорку талаптарына жооп берген досторду издеп, ар бир жаңы таанышуудан этият болот. Көбүнчө анын достору аз болот, бирок меланхоликтер 2-3 досту талап кылган, бирок ишенимдүү жана ишенимдүү түргө кирет .

Меланхоликтер моногамдуу . Кээде алар ашыкча шектенүүчү, көрө албастык, кекчил болуп калышат, бирок ошол эле учурда алар терең жана туруктуу сезимдерге жөндөмдүү, меймандостукту баалайт, үй-бүлөлүк салттарды сыйлашат. Алар ата-энелер, достор же маанилүү окуялар менен байланышкан үй-бүлөлүк сүрөттөрдү жана эстеликтерди баалуу. Меланхоликтердин мүнөзүнүн маанилүү өзгөчөлүгү – алар абдан кекчил, бирок сейрек учурларда кылмышкерден өч алуу үчүн активдүү иш-аракет кылышат , анткени алардын мүнөзү аларга активдүү конфликттерге жол бербейт.

Меланхоликтер – бул алардын плюс да, минус да деп эсептелүүчү бардык нерседе кемчиликсиз болууга умтулган перфекционисттер . Инсандын бул түрүнүн өкүлдөрү жогорку талаптарды коюп, башкалардан да ошону талап кылышат, эгер кимдир бирөө бул стандарттарга жооп бербесе, абдан капа болот. Тазаланбаган бут кийим, так, жумуштагы катачылыкты алар трагедия катары кабыл алышат. Алар өзүн-өзү сындашат, кандайдыр бир себептерден улам күнөөлүү сезишет жана өзүн-өзү жардырууга дуушар болушат, бирок ошол эле учурда башкаларга дагы талапты жана катаал.

жумушта меланхолик

Меланхоликтер сынга өтө жакын келишет , ар кандай эскертүү аларга күнөөлүү жана терең сезимдерди жаратат. Бул типтеги темпераменттин өкүлдөрү каталарын талдай башташат, лидер же кесиптештери менен акыл-эси менен баарлашып, өзүн коргоого жана өзүн актоого аракет кылышат - психикалык жактан да, реалдуулукта да. М еланхоликтин аткаруусу анын маанайынан көз каранды (айрыкча чыгармачылык менен алектенгендерге келгенде), бул адамдар эмоционалдык колдоого жана көп учурда үзгүлтүксүз эс алууга (негизинен коомдон - кесиптештерден, лидерден) муктаж. Командада меланхолик темпераменти бар адамдар адатта жолдоочуларынын (же боз кардиналдардын) позициясын карманышат, кесиптештеринен алыс болушат, чыр-чатактардан жана керексиз баш аламандыктардан максималдуу качууга аракет кылышат.

Меланхоликтер чыгармачылыкка ылайыктуу , ал демилгени жана көп сандагы адамдар менен баарлашууну талап кылбайт, ошондой эле көп сандагы өзгөрүүлөргө дуушар болбойт. Бул темпераменттин өкүлдөрү жогорулаган сезгичтигинен тышкары, ошондой эле алардын темпераментине ылайыктуу ар кандай чөйрөлөрдө ийгиликке жетүүгө мүмкүнчүлүк берген байкоочулук менен мүнөздөлөт. Иш жүзүндө эч кандай меланхолик жетекчилер жок , анткени алар башкаруучулук ишке анча көнүшкөн эмес. Бирок, эгерде бул ошентсе да болгон болсо, анда меланхолик босс өзүнүн кол алдындагыларга абдан либералдуу жана сезимтал, бирок ошол эле учурда өзүнүн талапчылдыгы жана перфекционизми жөнүндө унутпайт.

меланхолик балдар

төрөлгөндөн баштап , курчап турган дүйнө жөнүндө өз каалоосу менен үйрөнүшөт жана өнүккөн сайын объектилерди майда-чүйдөсүнө чейин изилдешет, бирок көбүнчө башка балдар менен баарлашуудан качышат. Алар логикалык ой жүгүртүүнү талап кылган татаал оюнчуктарды жана оюндарды жакшы көрүшөт. Окуу жылдарында меланхолик балдар академиялык жактан ийгиликтүү болушат, бирок жооп берүү үчүн колун сейрек көтөрүшөт. Ошол эле учурда алардын предметке болгон мамилеси мугалимдердин сынынан же сабак учурунда болгон кээ бир жагымсыз жагдайлардан улам өзгөрүшү мүмкүн, же тескерисинче, мугалимдин кубаттоосу – мунун баары тигил же бул предмет боюнча окуу көрсөткүчүнө таасирин тийгизет. Коом же анын айрым өкүлдөрү менен эң ийгиликтүү кагылышуулар меланхолик баланы анын коконуна ого бетер тереңдете албайт , экинчи жагынан, дал ушундай кырдаалдарда алар бар болгон ишенимдүү дос чөйрөсүн көбүрөөк баалай башташат.

аралаш темперамент

Заманбап психологияда холериктин өзгөчөлүктөрү үстөмдүк кылган каармандар өтө сейрек кездешет деген пикир бар. Геннадий Суходольскийдин окуусу боюнча көпчүлүк холериктердин ортоңку түрлөрү бар - холерик-сангвиник жана меланхолик-холерик. Биринчи учурда адамдын темпераменти эмоциялардын бирдей тез өзгөрүшү менен мүнөздөлөт, бирок жумшак формаларда. Максатка карай алдыга умтулууну улантуу менен, мындай адамдар дагы эле жемиштүү (бул сангвиниктерге мүнөздүү) жана башкалар менен мамилени “мен каалагандай болушун каалайм” деген принцип боюнча гана эмес.

М үнөздүн меланхолик-холерик тиби холерик-сангвиниктерге караганда аз кездешет жана циклдик эмоционалдык абал менен мүнөздөлөт. Мындай темпераменти бар адамдар дайыма импульсивдүү жана кайдыгерликти баштан өткөрүшөт. Алар холериктин өзгөчөлүгүн жана меланхоликке мүнөздүү коопсуздуктун ички чектерин айкалыштырат. Бир учурда алар максатка умтулушат, бийик иштерди жасоого аракет кылышат, бир аз убакыт өткөндөн кийин алар бардык нерсеге кайдыгер болуп калышат – мындай мезгилде алар кырдаалга кээде таза холериктерге караганда сергек карай алышат. Бул айкалыштыруу урматында, темпераменттин мындай өкүлдөрү негизинен холерик темпераменти бар адамдарга караганда бийиктикке жете алышат.

Меланхоликтер чыгармачылыкка ылайыктуу , ал демилгени жана көп сандагы адамдар менен баарлашууну талап кылбайт, ошондой эле көп сандагы өзгөрүүлөргө дуушар болбойт. Бул темпераменттин өкүлдөрү жогорулаган сезгичтигинен тышкары, ошондой эле алардын темпераментине ылайыктуу ар кандай чөйрөлөрдө ийгиликке жетүүгө мүмкүнчүлүк берген байкоочулук менен мүнөздөлөт. Иш жүзүндө эч кандай меланхолик жетекчилер жок , анткени алар башкаруучулук ишке анча көнүшкөн эмес. Бирок, эгерде бул ошентсе да болгон болсо, анда меланхолик босс кол алдындагыларга абдан либералдуу жана сезимтал, бирок ошол эле учурда өзүнүн талапчылдыгы жана перфекционизми жөнүндө унутпайт .

Темпераменттин тараптары катары жалпы активдүүлүк жана эмоционалдык. Темпераментти мүнөздөөдө борбордук орунду жалпы психикалык активдүүлүк ээлейт. Бул иш-аракеттин мазмуну эмес, анын багыты эмес, так анын динамикалык өзгөчөлүктөрү, жүрүм-турумдун энергетикалык деңгээли. Бул жагынан адамдардын ортосундагы айырмачылыктар абдан чоң. Активдүүлүк даражасы бир уюлда летаргиядан, инерциядан экинчи уюлда энергиянын күч-кубаттуу көрүнүшүнө чейин бөлүштүрүлөт. Темпераментке байланыштуу активдүүлүктүн айырмачылыктары негизинен төмөнкүдөй формаларда пайда болот: муктаждыктын өзүнөн, активдүү болууга умтулуу (башталган ишти улантуу каалоосу; басымдын күчү, аткарылган аракеттердин энергиясы; чыдамкайлыкка карата) иш менен байланышкан стресс); аткарылган иш-аракеттердин ар түрдүүлүгү, аларды өзгөртүү тенденциясы; реакциялардын жана кыймылдардын ылдамдык мүнөздөмөлөрү (алардын ылдамдыгы, анын күчөшү жана бузулушу, кыймылдын курчтугу жана ылдамдыгы же жайдыгы).

Активдүүлүктүн динамикалык көрүнүштөрү нерв системасынын типинин касиеттери менен белгилүү түрдө аныктала тургандыгы аныкталган. Ошентип, активдүүлүктүн интенсивдүүлүгү жана туруктуулугу негизи нерв системасынын күчүнө жараша болот, ал эми активдүүлүктүн өзгөрмөлүүлүгү жана анын кээ бир ылдамдык мүнөздөмөлөрү кыймылдуулукка жана лабилдүүлүккө көз каранды. Башка изилдөөлөрдө психикалык активдүүлүк темпераменттин өзгөчөлүгү катары нерв системасынын өзгөчө касиетине – активдештирүүгө түздөн-түз көз каранды экени көрсөтүлгөн.  ( Е. А. Голубеванын маалыматтары).

түрүнүн алсыздыгы күчтүн жетишсиздигин, чыдамкайлыктын аздыгын гана эмес, ошондой эле сезгичтиктин, реактивдүүлүктүн жогорулашын, б.а. майда дүүлүктүрүүчүлөргө жооп берүүгө даяр болуу (алсызыраак нерв системасы тез чарчайт жана тез чарчайт, анткени дүүлүктүрүү салыштырмалуу оңой). Жана реактивдүүлүк да активдүүлүктүн бир түрү. Бул жагынан алганда, нерв системасынын алсыздыгы бар адамдар иш-аракеттин көрүнүшү үчүн өзүнүн өзгөчө шарттарына ээ. Реактивдүүлүктүн негизинде (нерв системасынын чыдамкайлыгынын чегинде) тез пайда болгон, ойлоп табуучулук, тымызын ишмердүүлүк түрлөрүн өнүктүрүүгө болот.

Кыймылдаткыч сүйлөө өзгөчөлүгүндө, кол жазмасында жалпы психикалык ишмердүүлүктүн өзгөчөлүктөрү көрүнүктүү экендигине көңүл буруу керек . Оозеки сүйлөө ыргагы жана ыргагы, жазуудагы кыймылдар темпераменттин бул жагы жөнүндө көп нерсени айтып бере алат. Бирок - ошондой эле анын башка жагы жөнүндө - эмоционалдык.

Эмоционалдуулуктун динамикалык айырмачылыктары ийкемдүүлүк даражасында (айрым адамдар үчүн эмоционалдык реакцияны пайда кылуу үчүн анча маанилүү эмес учур жетиштүү экенин табуу оңой, ал эми башкалар үчүн бул күчөгөн таасирди талап кылат), импульсивдүүлүктө (бул термин эмоционалдык лабилдүүлүктө (эмоционалдык абалдын токтошунун же бир тажрыйбанын экинчисине өзгөрүшүнүн ылдамдыгын билдирет ) алдын ала ойлонбостон жана аларды аткарууга чечим кылбастан, кыймыл-аракеттин күчү менен эмоциянын стимулдаштыруу ылдамдыгына.

Ошентип, психиканын динамикалык өзгөчөлүгүндө умтулуунун да, аракеттин да, тажрыйбанын да өзгөчөлүгү кездешет. Темпераменттин көрүнүштөр чөйрөсү – жалпы психикалык активдүүлүк жана эмоционалдуулук.

Тарбия иштеринде балдардын темпераментин эсепке алуу

Бул маселени кароого өтүүдөн мурун, жакшы жана жаман темперамент жок экенин белгилей кетүү керек - алардын ар биринин оң жактары бар, ошондуктан негизги күч-аракетти аны оңдоого эмес (негизинен, бул мүмкүн эмес) багытталышы керек. бирок анын артыкчылыгын конкреттуу иш-те туура пайдаланууда.

Темпераменттин өзгөчөлүктөрү машыгууда жана жумушта таасир этет. Окутууну жана тарбиялоону оптималдаштыруу үчүн мугалим өз ишмердүүлүгүндө окуучуларынын темпераментинин мүмкүн болгон түрүн эске алуусу маанилүү. Бул жерде Р.М.Грановская берген кеңештер :

- холерик менен иштөөдө : холериктин активдүүлүгүн мүмкүн болушунча тез-тез көзөмөлдөп туруу пайдалуу, аны менен иштөөдө катаал жана заарасыздыкка жол берилбейт, анткени алар терс реакцияга алып келиши мүмкүн. Ошол эле учурда анын ар кандай аракетине так жана калыс баа берилиши керек. Ошол эле учурда терс баа берүү, анын ишинин же окуусунун натыйжаларын жакшыртуу үчүн гана энергетикалык түрдө жана зарыл болгон учурда зарыл;

- сангвиник менен иштөөдө : сангвиникке дайыма жаңы, мүмкүн болсо, андан концентрацияны жана чыңалууну талап кылган кызыктуу тапшырмаларды берүү керек. Аны тынымсыз жигердүү ишке кошуп, анын аракетин системалуу түрдө кубаттоо зарыл;

- флегматик адам менен иштөөдө: флегматик адам жигердүү ишке тартылышы жана кызыгуусу керек. Ал системалуу көңүл бурууну талап кылат. Аны бир тапшырмадан экинчисине тез которуу мүмкүн эмес;

- меланхолик менен иштөөдө: меланхоликке карата катаалдык, оройлук гана эмес, ошондой эле тон, ирония дагы кабыл алынбайт. Меланхолик жасаган туура эмес жүрүм-турум жөнүндө аны менен жалгыз сүйлөшкөн жакшы. Ал өзгөчө көңүл бурууну талап кылат, анын ийгиликтери, чечкиндүүлүгү жана эрки үчүн өз убагында мактоо керек. Терс баалоо мүмкүн болушунча кылдаттык менен колдонулушу керек, анын терс таасирин бардык жолдор менен азайтат. Меланхолик эң сезимтал жана аялуу түрү. Сиз ага абдан жумшак жана боорукер болушуңуз керек.

Темпераменттеги айырмачылыктар психиканын мүмкүнчүлүктөрүнүн деңгээлинде эмес, анын көрүнүштөрүнүн оригиналдуулугунда (адамдар иш-аракеттердин акыркы натыйжасы менен эмес, натыйжага жетүү жолу менен айырмаланат) айырмачылык экенин эстен чыгарбоо керек. Улуу адамдардын арасында темпераменттин төрт түрүнүн тең жаркын өкүлдөрү бар: И.А.Крылов жана М.И.Кутузов - флегматик, А.С.Пушкин жана А.В.Суворов - холерик, М.Ю , Лермонтов жана А.И.Герцен - сангвиник , акын В.А.Жуковский жана Н.В.Гоголь . П.И.Чайковский – меланхолик.

Өзүн өзү башкаруу үчүн суроолор жана тапшырмалар

1. Темперамент деген эмне?

2. Темпераменттердин аталыштары кайдан келип чыккан?

3. Конституциялык типологияларды атагыла. Аларга кыскача мүнөздөмө бериңиз.

И.П.Павловдун окуусунда темпераменттин түрлөрүн бөлүп көрсөтүү эмнеге негизделген ? Сангвиник менен меланхоликтердин нерв системасын сүрөттөп бергиле.

5. Темпераменттердин негизги психологиялык касиеттерин белгилеңиз.

6. Флегматик менен меланхоликти салыштырыңыз.

7. Жакшы жана жаман темперамент жок деген позицияны негиздеңиз.

8. *Аталган иш-аракеттердин кайсынысында жана эмне үчүн темпераменттин белгилүү бир түрүндөгү адамдар натыйжалуураак болорун көрсөтүңүз:

1) жеке илимий иш;

2) вербалдык байланыш;

3) топтук спорттук оюн;

4) адабий ишмердүүлүк;

5) экстремалдык кырдаалда куткаруу.

Адабият

1. Белоус В.В. Темперамент жана активдүүлүк: Уч. пособие. Пятигорск, 1990-ж.

2. Елисеев О.П. Инсан психологиясы боюнча семинар. SPb., 2001. S.149-204.

1. Небылицын В.Д. Адамдын нерв системасынын негизги касиеттери // Избр . жинди. иштейт. М., 1990. С. 33-48, 316-334.

2. Жеке айырмачылыктардын психологиясы. Тексттер. М., 1982. С.21-58.

3. Атуу I. Психикалык өнүгүүдө темпераменттин ролу. М., 1982.