Tədris prosesinin nəticələrinin təhlili metodikası

Tədris prosesinin nəticələrinin təhlili metodikası

Sinif rəhbərinin fəaliyyətinin vacib bir tərəfi bir sıra vəzifələrin həllinə yönəlmiş təhsil prosesinin nəticələrinin və səmərəliliyinin öyrənilməsidir. Bunlar aşağıdakılardır:

a) təhsil prosesinin real vəziyyətinin müəyyən edilməsi (bu vəzifənin köməyi ilə həll edilir - xüsusi meyarlar, göstəricilər, verilən tapşırıqlar nəzərə alınmaqla tərbiyə işinin vəziyyəti və səmərəliliyinin öyrənildiyi pedaqoji bölmə);

b) tədris prosesində baş vermiş dəyişikliklərin təhlili, müxtəlif şərait və vasitələrin əməyin nəticələrinə təsirinin, habelə onların səmərəliliyinin və pedaqoji məqsədəuyğunluğunun öyrənilməsi;

c) təhsil prosesinin inkişafı imkanlarının müəyyən edilməsi;

d) onun təkmilləşdirilməsi yollarını və vasitələrini tapmaq məqsədi ilə təhsil prosesinin inkişafının vəziyyətinin və dinamikasının öyrənilməsi;

e) tərbiyə işinin şagird və müəllim şəxsiyyətinin inkişafına, kollektivdə münasibətlərə təsirinin səmərəliliyinin müəyyən edilməsi.

Tərbiyə prosesinin səmərəliliyinin öyrənilməsində sinif rəhbərinin fəaliyyəti bir sıra prinsiplərə əsaslanmalıdır.

1. Tərbiyə işinin səmərəliliyinin öyrənilməsi üçün meyarlar, göstəricilər və metodlar seçilərkən, qiymətləndirici və effektiv komponentin təhsilin təşkilinin məqsədləri, vəzifələri, məzmunu və metodları ilə əlaqəsini qurmağa imkan verən sistemli yanaşmadan istifadə etmək lazımdır.

2. Şəxsiyyətin inkişafının nəticələrinin diaqnostikası zamanı uşağın şəxsiyyətində baş verən dəyişikliklər qeyd edilməlidir ki, bu da təhsil prosesinin effektivliyini göstərə bilər.

3. Diaqnostika birdəfəlik kəsilməyə deyil, bir neçə il ərzində uşağın inkişafındakı dəyişikliklərə diqqət yetirməlidir, ona görə də şəxsiyyətin öyrənilməsinin bütün dövrü ərzində dəyişməz meyarlar və üsullarla çoxillik diaqnostik tədqiqatın aparılması məqsədəuyğundur.

4. Diaqnostika vasitələri çətin olmamalı və tədqiqatın hazırlanması və aparılması, nəticələrin işlənməsi üçün çox vaxt və səy tələb etməməlidir. Bununla belə, yadda saxlamaq lazımdır ki, öyrənmə prosesində yalnız ekspress metodlardan istifadə həmişə əsaslandırılmır, çünki zamanla qazanc çox vaxt alınan məlumatın keyfiyyətinin azalmasına səbəb olur.

5. Müəllimlərin diaqnostika prosesinə maksimum cəlb edilməsi zəruridir. Bu, diaqnostikanın keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, tədqiqatın əsas təşkilatçılarının sərf etdiyi vaxtın azaldılmasına, müəllimlərin, şagirdlərin və onların valideynlərinin tədqiqatın nəticələri ilə tanış olmaq imkanlarının genişləndirilməsinə töhfə verir.

6. Tərbiyə fəaliyyətinin səmərəliliyinin öyrənilməsi prosesi subyektlərə zərər vurmamalı, onun nəticələrindən müəllimə, valideynə və ya şagirdə inzibati təzyiq vasitəsi kimi istifadə edilməməlidir.

7. Diaqnostika məqsədləri üçün bir metodu deyil, onların sistemini tətbiq etmək lazımdır ki, üsullar bir-birini tamamlasın və tədqiqat nəticələrinin obyektivliyini və etibarlılığını təsdiq etsin. Mümkünsə, metodlar ümumi təhsil və ya tərbiyə vasitəsi olmalı, şagirdlərin yaş və fərdi xüsusiyyətlərini, kollektivin xüsusiyyətlərini və ondakı münasibətləri nəzərə almalıdır.

8. Bəzi diaqnostik üsullardan yalnız mütəxəssis və ya respondentlərə məlum olmayan şəxs tərəfindən subyektlərə məlum olan müəllimin təsirini və hətta təzyiqini neytrallaşdırmaq üçün istifadə edilməlidir.

9. Diaqnostika zamanı işin vəziyyətinin və nəticələrinin öyrənilməsinin təhsil prosesinə üzvi şəkildə uyğunlaşmasına, diaqnostik fəaliyyətin isə tərbiyəvi xarakter daşımasına və pedaqoji problemlərin həllinə töhfə verməyə çalışmaq lazımdır.

10. Diaqnostika üçün alınan məlumatların həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət təhlilinin mümkünlüyünü təmin etmək vacibdir. Bu məqsədlər üçün konkret göstəricilər, onların fiksasiya yolları və riyazi emal üzərində düşünmək lazımdır.

Tədris prosesinin səmərəliliyini müəyyən edən əsas meyarlardan biri kollektivin inkişaf səviyyəsi və ondakı münasibətlərin xarakteridir. Kollektivin inkişafının ən mühüm xarakterik xüsusiyyəti onun içindəki sosial-psixoloji iqlimdir ki, onun öyrənilməsi üçün aşağıdakı göstəricilər əsas götürülür:

1) komanda üzvlərinin münasibətləri, fəaliyyətin təşkili prosesindən məmnunluq və liderlik;

2) üstünlük təşkil edən əhval;

3) rəhbərlərin və tabeliyində olanların, böyüklərin və uşaqların qarşılıqlı anlaşması; 4) komanda üzvlərinin idarəetmədə iştirak dərəcəsi, özünüidarənin inkişaf səviyyəsi;

5) birgə fəaliyyətin birliyi, məhsuldarlığı;

6) kollektivin hər bir üzvünün özünə hörməti, öz kollektivi ilə fəxr etməsi;

7) komandanın bütün üzvlərinin təhlükəsizliyi.

Sinifin inkişafının əsas xüsusiyyəti onun üzvləri arasında bir neçə səviyyədə həyata keçirilən qarşılıqlı əlaqə vəziyyətidir: “müəllim - şagird”, “şagird - şagird”, “müəllim - müəllim”, “böyük - kiçik”, “valideyn - müəllim”, “valideyn - şagird”, “valideyn-valideyn”. Pedaqoji proses iştirakçılarının qarşılıqlı fəaliyyətinin effektivliyinin birbaşa göstəricisi onun əsas xüsusiyyətlərinin inkişafıdır. Belə ki, aşağıda göstərilənləri diqqətdə saxlamaq sinif rəhbərlərinin həmişə köməyinə gələ bilər:

• qarşılıqlı biliklərlə (şəxsi xüsusiyyətlər, bir-birinin ən yaxşı tərəfləri, maraqları, hobbiləri haqqında biliklərin obyektivliyi; bir-birini daha yaxından tanımaq və tanımaq istəyi; bir-birinə qarşılıqlı maraq);

• qarşılıqlı anlaşma yolu ilə (qarşılıqlı fəaliyyətin ümumi məqsədini, müəllimlərin və məktəblilərin qarşısında duran vəzifələrin ümumiliyini və vəhdətini dərk etmək; bir-birinin çətinliklərini və narahatlıqlarını qəbul etmək; müxtəlif situasiyalarda davranış motivlərini anlamaq; qiymətləndirmələrin və özünüqiymətləndirmənin adekvatlığı; birgə fəaliyyətə münasibətin üst-üstə düşməsi);

• münasibətlərə görə (nəzakət nümayişi, bir-birinin fikir və təkliflərinə diqqət; birgə fəaliyyətə emosional hazırlıq, onun nəticələrindən məmnunluq; bir-birinin mövqeyinə hörmət, empatiya, rəğbət; rəsmi və qeyri-rəsmi ünsiyyət istəyi; stimullaşdırıcı münasibətlərin yaradıcı xarakteri; uşaqların təşəbbüskarlığı və müstəqilliyi);

• qarşılıqlı fəaliyyət üzrə (daimi əlaqələrin həyata keçirilməsi, birgə fəaliyyətdə fəal iştirak; hər iki tərəfdən gələn əlaqələrin qurulmasında təşəbbüs; sinergiya (kəmiyyət, keyfiyyət, görülən işin sürəti), qarşılıqlı yardıma əsaslanan hərəkətlərin əlaqələndirilməsi, ardıcıllıq; təhlükəsizlik; təhlükəsizlik şəbəkə, kömək, bir-birinə dəstək);

• qarşılıqlı təsir yolu ilə (mübahisəli məsələlərdə razılığa gəlmək bacarığı; işi təşkil edərkən bir-birinin fikirlərini nəzərə almaq; əsaslandırılmış və formaca düzgün olan qarşılıqlı şərhlərin səmərəliliyi, ünvanlanan tövsiyələrdən sonra davranış və hərəkət yollarının dəyişdirilməsi; bir-birini; digərini izləmək üçün nümunə kimi qəbul etmək). ...

Mənbə:

http://www.tinlib.ru/psihologija/teorija_i_metodika_vospitanija_konspekt_lekcii/p11.php

Fotonun mənbəyi: https://www.arti.edu.az/az/presentation/854-metodik-xidmati-neca-taskil-etmali

Materialı hazırladı:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi), Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü