Сүйлөмдүн бир өңчөй мүчөлөрү

Сабактын темасы: Сүйлөмдүн бир өңчөй мүчөлөрү (5-класстар үчүн)

Сабактын максаты:

а) билим берүүчүлүк максаты: Окуучулар сүйлөмдүн баш жана айкындооч мүчөлөрү боюнча алган билимдерин бышыктоо менен сүйлөмдүн бир өңчөй мүчөлөрү боюнча түшүнүк алышат. Алардын бирдей суроого жооп берип, сүйлөмдө бир милдетти аткарарын үйрөнүшөт;

б) өнүктүрүүчүлүк максаты: Окуучулар сүйлөмдүн бир өңчөй мүчөлөрүнүн аткарган милдеттерин түшүнүп, синтаксистик талдоо жүргүзүүгө машыгышат;

в) тарбиялык максаты: Топтордо иштөөдө бири-бирин угуп, сыйлап өз ара түшүнүүгө багыт алышат. Жогорудагы максаттарга жетти деп эсептейбиз, эгерде окучулар…

а) сүйлөмдүн бир өңчөй мүчөлөрү жөнүндө түшүнүк алса, алардын бирдей суроого жооп берип, сүйлөмдө бир милдетти аткарарын үйрөнсө;

б) сүйлөмдүн бир өңчөй мүчөлөрүнүн кандай милдетти аткара тургандыктарын түшүнсө жана синтаксистик талдоо жүргүзө билишсе;

в) топтордо иштөөдө бири-бирин угуп сыйласа.

Сабактын тиби: Жаңы билимди берүү сабагы

Сабактын методу: Проблемалуу метод жана интерактивдүү методдордун айрым стратегиялары.

Сабактын жабдылышы: Таблица, сабакка колдонулуучу таяныч белгилер жана схемалар.

Сабактын жүрүшү: Уюштуруу. Өтүлгөн теманы кайталоо (бул учурда окуучулар топко бөлүнүшөт)

1-топко: -Эмне үчүн ээ жана баяндооч баш мүчөлөр деп аталат? -Ээнин милдетин зат атооч, заттанган сын атооч, сан атооч, ат атооч аткаргандай кылып, сүйлөмдөрдү түзгүлө

2-топко: -Баяндоочтун милдетин кайсы сөз түркүмдөрү аткарат? - Ар бир түрүнө мисалдар келтиргиле? (Мында зат атооч, сын атооч, сан атооч, ат атооч сүйлөмдө баяндооч болгондой кылып сүйлөм түзүшөт).

3-топко: - Аныктооч менен бышыктоочтун окшош жана айырмачылыктуу белгилерин түшүндүрүп бергиле? - Кызыктуу, жакшы деген сөздөрдү катыштырып сүйлөм түзгүлө. Ал сөздөр бирде аныктооч болсо, экинчисинде бышыктооч болгондой болсун? Ар бир топ өз алдынча иштеп жатканда, мугалим доскага сүйлөмдөр жазат:

1. Чыдамкай, токтоо, эмгекчил адам гана баарын жеңет.

2. Адам үчүн адамкерчилик-асыл, кымбат.

Ар бир топтон чыгып, өз тапшырмаларын презентациялап беришет. Кемчиликтер болсо калгандары толуктап, түшүндүрүп беришет. Андан кийин мугалим жалпы окуучулар менен доскадагы сүйлөмдөрдү окуп, маанисин сурайт да талдоону төмөндөгүдөй тартипте баштайт. Чыдамкай, токтоо, эмгекчил адам баарын жеңет. - Чыдамкай, токтоо, эмгекчил адам баарын эмне кылат? - Жеңет-баяндооч (астын сыз). - Ким баарын жеңет? –адам-ээ. -Чыдамкай, токтоо, эмгекчил адам эмнени жеңет? – баарын-тике толуктооч (астын сыз). -Кандай адам баарын жеңет? – Чыдамкай, токто, эмгекчил- аныктооч (астын сыз). - Байкадыңарбы, балдар, чыдамкай, токоо, эмгекчил деген сөздөргө бир гана кандай деген суроо берилди. Үчөө тең сүйлөмдө бирдей милдетти (аныктооч) аткарды. Мындай мүчөлөрдү сүйлөмдүн бир өңчөй мүчөлөрү дейбиз. - Кана эми өзүңөр эреже чыгарып көргүлөчү? Бир өнчөй мүчө деп кандай мүчөлөрдү айтабыз ? Окуучулар «Бирдей суроого жооп берип, бирдей милдет аткарган сөздөр сүйлөмдүн бир өңчөй мүчөлөрү деп аталат» деп жооп беришет.

Мугалим: -Туура айтасыңар, балдар. Сүйлөмдүн бир өңчөй мүчөлөрү сүйлөмдө бирдей суроого жооп берип, бир милдетти аткарышат (таблица илинет да, аны мугалим түшүндүрөт). Бирдей суроого жооп милдет аткарат. Алар бири-бирине багынбай, тең укукта болушат. Сүйлөмдүн бардык мүчөсү бир өңчөй болуп келе берет.

Окуучулар кайрадан топ-топ болуп иштешет.

1-топко: Көп чекиттин ордуна бир өңчөй мүчөлөрдү коюп, сүйлөмдү толуктап жазышат. 1.________________, _______________, _____________ бир класста окушат.

2.Биздин класс ===========, =============, ==============.

3.Жайлоодо ______ ______, ________________, _____________ гүлдөр өсөт.

2-топко: Берилген зат атооч сөздөрдүн кыймылын билдирген сөздөрдөн тапкыла.

Алар кандай милдет аткарарын түшүндүргүлө. Дыйкан, окуучу

3-топко: Берилген схема боюнча сүйлөмдөр түзгүлө.

1._____________, _______________, ____________ ==============.

2.____________, ___,___,____,____,__ , ==========, ===========, ===========.

3.______________, __ __ __ __ __ __, __ __ __ __ __, __ __ __ __ ==========.

4._._._._._._._._., __.__.__.__.__.__, __.__.__.__.__. ============== . Ар бир топ өзүнчө иштеп жатканда мугалим доскада кийинки таблицаны илет. Мисалы: 1.Карыянын үнү кырааттуу, ыргактуу , муңайым чыкты. (Мында интонация менен байланышты, арасына үтүр коюлду. Окулганда үтүр коюлган жерде тыным болот). 1.Сыдырым жел жумшак жана назик болуп турду. Элди эмгек менен эрдик көп нерсеге шыктандырат. ( Мында бир өңчөй мүчөлөр жана, менен байламталары аркылуу байланышты. Ошондуктан үтүр коюлбайт). Бир өңчөй мүчөлөрдүн байланышуу жолдору жана тыныш белгилери. Интонация Байламталар аркылуу 1.Интонация менен байланышканда алардын үтүр белгиси. 2.Окулганда, ошол белги коюлган жерде пауза (тыным) 1.Жана, менен байламталары аркылуу байланышса, үтүр белгиси коюлбайт. 1.Да, дагы байламталары аркылуу байланышса, үтүр белгиси байламтадан кийин коюлат.

Мугалим: Демек, бир өңчөй мүчөлүү сүйлөмдөрдүн араларына жазууда үтүр коюлса, окуган учурда ошол жерде эмне болот экен?

Сабакты суроо-жооп менен бышыктоо.

1.Бир өңчөй мүчөлөр деп кандай сөздөрдү айтабыз?

2.Бир өңчөй мүчөлөрдү катыштырып, сүйлөмдөр түзгүлө.

3.Буларды эмне үчүн бир өңчөй мүчө деп атадыңар?

4.Бир өңчөй мүчөлөр өз ара кандай жолдор менен байланышат?

5.Кайсы учурда үтүр белгиси коюлбайт? Мисал келтир.

6.Кайсы учурда үтүр коюлат? Мисал келтиргиле

Сабакты жыйынтыктоо. Демек, балдар сабактын башында койгон максаттарыбызга жеттикпи? (Максаттарын айтып жыйынтыкташат).

Үйгө тапшырма берүү. Бир өңчөй мүчөлөрдү катыштырып чакан текст түзүп келүү.

Окуучулардын билимин анализдеп, баалоо.