§30 Сутек. Сутектің табиғатта таралуы және алынуы. §31 Сутектің физикалық қасиеті. §32 Сутектің химиялық қасиеттері, қолданылуы

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға сутек туралы жалпы сипаттама беру, оның маңыздылығын түсіндіру.

Сабақтың міндеттері:

Білімділік: Сутекті жер бетіндегі ең маңызды қосылыстардың бірі екенін айта отырып, физикалық қасиеті және химиялық қасиетімен таныстыру. 

Тәрбиелік: Оқушыларды тазалыққа, қоршаған ортаны қорғауға, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға тәрбиелеу.

Дамытушылық: Оқушыларды саналы ойлау мен тәжірибелік жағынан дамуын жетілдіру. Өзі бақылаған тәжірибеден дұрыс қорытынды жасап, реакция теңдеуін жазып, типін анықтай білуге үйрету.

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың типі: жаңа сабақ

Көрнекі құралдар: интерактивтік тақта, презентация

Құрал-жабдықтар: Газ жинайтын құрал (тұрғы,сынауық), Кипп аппараты, мырыш түйіршіктері, тұз қышқылы, натрий, су, стакан, периодтық кесте.

Пәнаралық байланыс : әдебиет, тарих, математика

Сабақтың құрылымы:

І. Ұйымдастыру (1минут)

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру (5минут)

ІІІ. Жаңа сабаққа дайындық (2минут)

ІҮ. Жаңа сабақты түсіндіру (20минут)

Ү. Жаңа сабақты бекіту (15минут)

ҮІ. Үй тапсырмасы (1минут)

ҮІІ. Қорытынды (1минут)

Үй тапсырмасын тексеру

1.Заттар нешеге жіктеледі? Жай және күрделі заттар дегеніміз не?

2. Оттек элементіне сипаттама беріп көрелік( аты, таңбасы, молекуласы, сал.мол.массы, валенттілігі, периодтық кестеде орны)

3.Химиялық реакцияның неше типі бар? Атаңыз

4.Термохимиялық реакция дегеніміз қандай реакция,ол нешеге жіктеледі?

2 -тапсырма

« Семантикалық карта »

Қосылу реакция

сы

Са + О 2 = 2СаО

Айырылу реакция

сы

Fe + CuCI 2 = Cu + FeCI 2

Орын

басу реакция

сы

CaCO 3 = CaO + CO 2 - Q

Алмасу

реакци

ясы

HCI + NaOH = NaCI +H 2 O + Q

Экзо

Термия

лық реак

ция

2H 2 O = 2H 2 + O 2 - Q

Эндо

Термия

лық реак

ция

2H 2 + O 2 = 2H 2 O + Q

Са + О 2 = 2СаО

Қосылу реакция

сы

+

Fe + CuCI 2 = Cu + FeCI 2

Айырылу реакция

сы

Орын

басу реакция

сы

CaCO 3 = CaO + CO 2 - Q

Алмасу

реакци

ясы

HCI + NaOH = NaCI +H 2 O + Q

Экзо

Термия

лық реак

ция

+

2H 2 O = 2H 2 + O 2 - Q

+

Эндо

Термия

лық реак

ция

2H 2 + O 2 = 2H 2 O + Q

+

+

+

+

+

+

+

«Мағынаны тану»

«Мені тап»

• «Мені тап»

Мен судың арғы тегімін,

Серігімін оттек атты серінің.

Ежелден ең жеңіл газбын,

Оттекке қарағанда азбын.

1 пайыз ғана жер бетіне тарағам,

Ғаламшарда 92 пайызбын.

Бармын газбен көмір,мұнайда,

Болашақта өзім отын бола алам.

Сөзжұмбақ шешу

1. Екі күрделі заттың арасында атомдардың орнын ауыстыруы арқылы жүретін реакция?

2. Екі немесе бірнеше заттың бірігіп, бір күрделі затқа айналуын қандай реакция деп атайды?

3. Химиялық реакцияның жылдамдығын тездететін, бірақ реакция соңында жұмсалмай қалатын зат қалай аталады?

4. Элементтердің периодтық жүйесінің ҮІ тобындағы, салыстырмалы атомдық массасы

16-ға тең болатын химиялық элемент?

5. Молекула құрамы екі элементтен тұрып, оның бірі оттек болатын күрделі заттар?

Сабақтың тақырыбы:

§30 Сутек. Сутектің табиғатта таралуы және алынуы.

§31 Сутектің физикалық қасиеті.

§32 Сутектің химиялық қасиеттері, қолданылуы

• Сутек ең жеңіл элемент болғандықтан Д.И.Менделеев жасаған элементтердің периодтық кестесінде бірінші орында тұр.
• Химиялық таңбасы Н, ол «аш» деп оқылады.
• Салыстырмалы атомдық массасы –1
• Жай зат күйінде – Н 2
• Сутектің судағы массалық үлесі – 11%
• Жер қыртысындағы сутектің массалық үлесі – 1%
• Жер бетінде оттекке қарағанда сутек едәуір аз.Ең көп тараған қосылысы- Н 2 О
• Күн жүйесі планеталарының 92%-ін сутек атомы құрады.

Жер бетінде сутек бос күйінде кездеспейді, көп тараған қосылысы-су. Судағы сутектің массалық үлесі 11 пайыз. Сонымен қатар сутек табиғатта қосылыстар құрамында кездеседі

Минералдар мен тау жыныстарында

Мұнай құрамындағы метан газында

Жануарлар мен өсімдіктер организмінде

Сутектің ашылуы

▪ Сутекті алғаш ХҮІ ғасырда неміс дәрігері ПАРАЦЕЛЬС ашқан .

▪ 1776 жылы ағылшын ғалымы Г.Кавендиш сутектің қасиетін анықтап,басқа газдардан айырмашылығын анықтап берген.

▪ Француз ғалымы А. Лавуазье сутекті алғаш судың құрамынан бөліп алды және судың құрамы сутек пен оттектен тұратындығын дәлелдеді. Ол сутектің жай зат екенін анықтап, оған “гидрогениум” деп ат берген. Латынша бұл “су тудырушы” дегенді білдіреді.

Генри Кавендиш Антуан Лавуазье

Алынуы:

Өнеркәсіпте алынуы:

• Жер бетінде су кең тарағандықтан өнеркәсіпте сутекті алудың негізгі әдісі – суды тұрақты электр тогының көмегімен айыру болып табылады.

2H 2 O = 2H 2 + O 2

CH 4 + 2H 2 O = CO 2 + 4H 2 -165 кДж

Сутекті отын ретінде пайдаланған тиімді. Әзірше сутекті көп мөлшерде өндіруге болатын шикізаттар – метан мен суды айыру қымбатқа түсіп отыр. Келешекте автомобильдерді сутек отыны көмегімен жүргізуді дамыту көзделуде .

Зертханада алынуы:

Сутек газының бөлінгенін дәлелдеу үшін сутек жиналған сынауықты жанып тұрған спиртшамға жақындатса «пах» деген дыбыс шығарады.

• Zn + H 2 SO 4 = ZnSO 4 + H 2 ↑
• Zn + 2 HСІ = ZnСІ 2 + H 2 ↑

Белсенді ме. + қышқыл = тұз + сутек

1. Са + 2 Н 2 О = Са ( ОН ) 2 + Н 2 ↑

2. 2 N а + 2 Н 2 О = 2 N а ОН + Н 2 ↑

Белсенді ме. + су = тұз + сутек

Зертханада сутекті жинау әдістері

Ауаны ығыстыру арқылы Суды ығыстыру арқылы

Сутегін зертханада алуға арналған құрал - Кипп аппараты

Физикалық қасиеті

Ең жеңіл

газ күйіндегі

бейметалл

Қайнау

температурасы

төмен

Екі атомнан

тұрады

Сутек- Н 2

Жылу өткізгіштігі

өте жоғары

Суда аз ериді

түссіз

иіссіз

Химиялық қасиеттері.

Сутек молекуласының құрылысы қарапайым болғанымен едәуір берік қосылыс. Ол қыздырғанда оттекпен шабытты әрекеттесіп, көп жылу бөледі. Жану нәтижесінде су түзіледі:

2Н 2 + О 2 = 2Н 2 О + 576 кДж

Күкіртты балқыта отырып, оған сутек газын жіберсе, шіріген жұмыртқаның иісіндей иісі бар күкіртсутек газы бөлінеді:

H 2 + S = Н 2 S ↑

Сутек газы хлормен әрекеттесіп, өткір иісті хлорсутек газы бөлінеді: Н 2 + Сl 2 = 2HCl↑

Cутек басқа да бейметалдармен және металдармен реакцияға түседі. Қыздырғанда белсенді металдар: натрий Na, кальций Ca сутекпен әрекеттесіп, гидридтер түзеді:

2Na + H 2 = 2NaH

Ca + H 2 = CaH 2

Сутектің күрделі заттармен әрекеттесуі. Сутек металл оксидімен әрекеттесіп, металл және су түзеді.

СuO+ H 2 = Cu + H 2 O

Металл алуда

Аммиак алуда

Двигательде отын

НСІ алуда

Сутек- Н 2

Хлорсутек

алуда

Ме. кесуде, пісіруде

HNO3 алуда

Ауа шарын

толтыруда

Қатты май

Жаңа сабақты бекіту

Төрт шар әртүрлі газдармен толтырылған. Қай шарда сутек газы бар?

Қай суретте сутек газын алу әдісі дұрыс берілген?

Тест тапсырмалары:

1.Сутектің химиялық таңбасы:

а) Н ә) Не б) Cu в) Si

2.Күн жүйесі планеталарының қанша пайызын сутек атомы құрайды?

а)25 % ә)32 % б)24 % в)92 %

3.Сутекті ең алғаш алған ғалым?

а) Ломоносов ә) Менделеев б) Кавендиш в) Лавуазье

4.Сутек латынша қандай мағынаны береді:

а)түтінді газ ә)су тудырушы б)қопарғыш газ в)су тасушы

5.Сутекті өнеркәсіпте алу жолы:

а)Электр тоғы арқылы ә)белсенді металдан

б)ауаны ығыстыру арқылы в)айдау арқылы

Жауаптары:

1

2

А

3

В

4

Б

5

Ә

А

Есептер шығару

№ 1. Төмендегі айналуларды іске асыруға болатын тиісті реакция теңдеулерін жазыңдар:

Н 2 О → Н 2 → НС l → ZnCl 2

№ 2.Массасы 4 г кальций сумен әрекеттескенде неше грамм сутек газы бөлінетінін есептеңдер.

№ 3. Массасы 2,4 г магний сұйытылған тұз қышқылымен әрекеттескенде, қанша грамм магний хлориді түзілетінін есептеңдер.

Үйге тапсырма:

§30 -32 оқу

№ 11-12 есептер