Способы определения эффективности реализуемых преобразовний школьной практики

Карбузова Қаракөз Сейтказиевна І деңгей С есебі

№ 4 топ Мұғалім портфолиосы

Талдықорған қаласы 24.10.2014

Өз мектебімде өзгеріс енгізу үшін маған не істеу керек?

Бұл сұраққа жауап беру үшін мен Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы ұстанымдарына сәйкес мектебімнің оқыту мен оқу тәжірибесіне қандай өзгеріс енгізу қажет екендігін анықтап, жоспарлауым керек деген мақсат қойдым. Осы мақсатта мектептегі тәжірибе кезеңіндегі аз ғана уақытта мен не өзгерте аламын, қалай өзгертемін және нені өзгертемін - деген сұрақтардың төңірегінде ойландым. Әрине мен жалғыз өзім ешқандай өзгеріс енгізе алмаймын, өзгеріс енгізу үшін маған әріптестерімнің, ата-аналардың, мектеп оқушыларының келісімі мен қолдауы керек екендігін түсіндім. Мен ең бірінші қадамымды мектеп басшысымен кездесуден бастау керек деп шешіп, тәжірибенің алғашқы күні мектеп директорының қабылдауында болғанымды, мұғалімдер, оқушылар және ата-аналардан алған сауалнамаларды қорытындылай келе мектептің басымдықтарын анықтағанымды алдыңғы есебімде айтып өткенмін.

Өз мектебіме өзгеріс енгізу үшін өзімнің жаныма әріптестерімді, өзімді түсінетін ұстаздарды жинасам дұрыс болады деп ойладым, сол себептен таныстырылым өткізгенім дұрыс болады деп шешім қабылдадым.

Таныстырылымымда Қазақстан Республикасы педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру курстарының бірінші деңгейлі бағдарламасының мақсаты - мектептегі еңбек тәжірибесі әртүрлі мұғалімдерді қатыстыру арқылы мұғалімдерге мектеп жүйесін жан-жақты дамыту үшін қажетті білімдер мен дағдыларды беру болып табылады-деген бірінші деңгей бағдарламасының жалпы мақсатымен таныстырдым және белсенді стратегияларды, оларды қолдану тәсілдерін көрсеттім. Содан соң нақты басымдық іс-әрекетті зерттеу барысында анықталады деген оймен бірнеше сабақтарға қатыстым.

Іс- әрекетті зерттеу кезінде әріптестерімнің сабақ беру әдістемесі мен сабақ жоспарларына талдау жүргізе отырып, оқыту мен оқу үдерісінде кері байланыстың назардан сырт қалғанын, тіпті кейбір әріптесімнің «кері байланыс» ұғымымен таныс емес екеніне көзім жетті. Оқушылардың жұмыс үлгілеріне (жұмыс дәптері, өздік жұмыстары) талдау жасай отырып, әріптестерімнің сабаққа тек өздері үлкен дайындықпен келетінін, ал оқушылар дайынды «тыңдаушы» екеніне қарап, деңгейлік курсына келгенге дейін өзімнің де топтық жұмыс түрін тек үлгілі сабақтарда қолданғанымды ескеріп, мен қолымдағы деректер қорын барынша мұқият зерделедім. Сауалнама, сұхбат, әңгіме әдістері біраз деректерді анықтауға көмектескенімен, іс-әрекетке зерттеу жүргізу өнімді екен. Өйткені, қолжетімді деректерге (сауалнама жауаптары) қарағанда әріптестерімнің сыныптағы әрекетін бақылаудан анағұрлым маңызды ақпарат алдым.

Әріптестерімнің оқушыны оқытуға байланысты кемшіліктер жіберетініне сыни баға бере отырып, сабақ үстінде оқушылардың белсенділігін арттыру мақсатында топпен жұмыс жүргізуді негізгі басымдығым деп шештім. Бұл басымдықты өзім құрған шығармашылық топ мүшелерімен талқыладым. Мектептегі тәжірибе барысында анықтап алған «Оқу үрдісінде топтық жұмысты ұйымдастыру жолдары» мәселесін шешу мақсатында мектепке өзгеріс енгізу үшін мектептің даму жоспарын жасадым.

Мектептің даму жоспарын қайта құруда мектеп әкімшілігін, шығармашылықпен жұмыс істейтін әріптестер пікірін, желілік қауымдастық арқылы өз тобымдағы тыңдаушылар ұсынысын ескере отырып, нақты жүзеге асатын 11 қадамды қамтитын жоспар құрдым. Бірақ, деректер қорын жинақтауда және бірінші «Бетпе-бет» кезеңінде алдын ала құрған бастапқы жоспарда кеткен кемшіліктерден кейін өз әрекетіме сыни талдау жасау барысында, менің өзгеріс енгізем деген мақсатта құрған даму жоспарымның алғашқы қадамы тек мектеп туралы деректер қорын жинауды қамтитынын анықтадым. Осы кезеңде әртүрлі идеялар ойыма келді, ең алдымен тағы да басқа жоспар жасау керек деп шештім, алайда, бастапқы қадам көшбасшы мұғалім ретінде өзімнің кәсіби дамуыма үлкен ықпал етті емес пе? Мектептің даму жоспарын жоспарлау туралы ресурстарды қайта қарау барысында көрсетілген үлгілерге қарап, деректер жинаудың өзі дамудың бастапқы сатысы екенін түсіндім.

Келесі менің алдымда тұрған жұмыс - ол оқу үдерісінің жағдайын анықтау мақсатында мұғалімдермен «Мектептің оқу үдерісінің қазіргі жағдайы қандай?» тақырыбында дөңгелек стол өткізу болды. Бұл мәселе мұғалімдерден «Неліктен біз өзгеруіміз керек?» сұрағына жауап алу арқылы мектептегі өзгеріс енгізу бағыттарын және қандай мақсатты алға қойып, қандай міндеттерді орындауға тырысу қажеттілігін анықтау үшін қажет еді. Дөңгелек столға қатысушылар қазіргі оқыту мен оқу үдерісіндегі проблемаларды бірлесе отырып анықтады және оларды шешу жолдарын ұсынды. Жинақталған деректерге сүйене отырып, осы курс бағдарламасы негізінде педагогикалық қызметімді жақсартуда төмендегідей өзгерістер жасаймын:

1.Өзімнің сыни тұрғыдан ойлауымды дамыту;

2.Бағдарламаның 7 модулін сабақ үдерісіне енгізу;

3.Құзырлы тапсырмаларды жасай алу;

4.Өзімнің әрбір жұмысыма үздіксіз рефлексия жасау;

5.Мәтінді игерудің қолайлы жолдарын іздеу;

6.Топтық жұмыстарды ұйымдастыру арқылы оқушының қызығушылығын ояту, оқушылардың өз бетінше оқуын, еркін сөйлеуін қалыптастыру, білім сапасының артуына ықпал ету;

7.Оқушылардың білім алуға деген қызығушылықтарын арттыру;

8.Оқушылармен кері байланыс жасай отырып, әрбір жұмыстарына рефлексия жасауды үйрету;

9.Әріптестерімде сын тұрғысынан ойлау дағдыларын қалыптастыру.

Ендігі қадамым тәлімгерлік үдерісі, яғни тәлім алушымен сұхбат жүргізу, кәсіби қолдау көрсету болды. Мектептің дамуына бір кісідей үлес қосатын адам ол – тәлім алушы. Тәлімгерліктің өзіне тән негізгі сипаттамасы екі адам арасында оқу қарым-қатынасын құруға негізделген және түйінді дағдыларды: белсенді тыңдай білу, тәжірибені дамыту үшін бірқатар күрделі сұрақтар қоя білу дағдыларын дамытуға бағытталған. Тәлімгер тәлім алушыға күрделі тапсырмалар беріп, қолдау көрсетуге; соның ішінде қажетті түйінді қасиеттерді: сенімділік, ортақтастық, шынайылық, адалдық танытуға дайын болады.(Garret-Harris & Garvey, 2005).

Өзгеремін, сабақ беру үрдісіне өзгеріс енгіземін, жеті модуль стратегияларын үйренемін деген мұғалімдер болды және де олар біртіндеп менің командама қосылып отырды, соның бірі менің тәлім алушым еді. Мектебімдегі жоғарыдағы қасиеттерге ие Ж. есімді әріптесім жұмысқа қызығушылықпен қарап, менімен бірге өзгеріп, жұмыс істеуге ниет білдірді. Мен оның ниетін қабыл алдым және тәлім алушының атқаратын жұмыстары бойынша жоспар құрдым.

Мектеп оқушыларының білім сапасын арттыруда, кәсіби дағдыларды қолдану туралы ресурстармен қамтамасыз ете отырып, жеке әңгімелесу, пікір алмасу барысында тәлім алушының атқаратын функциялары мен міндеттерін біртіндеп үйретуді, бірінші «Бетпе-бет» кезеңінде жинақтаған видеожазбаларды, кәсіби әңгімелерді көрсету арқылы жүзеге асыруды, түсініксіздеу болған тұстарды көрші мектептің І, ІІ деңгей бағдарламасын меңгерген мұғалімдерімен пікірлесу, ой алмасу арқылы кәсіби білімін жетілдіруді жоспарладым. Бұл әрекетте мен мектепаралық байланыс құрудың да маңызы зор екенін ескеріп, даму жоспарымның қадамдарына қосуға болатындығын байқадым. Осы тұста желілік қоғамдастық құрудың қажеттілігі айқындала түсті.

Көшбасшы мұғалім функцияларын есепке ала отырып, тәлімгерлік үдерісін жетілдіру және мектепке өзгеріс енгізу үдерісінің сапасын арттыру мақсатында тәлім алушымен тренинг жүргізуді де жоспарыма қостым. Күтілетін нәтиже ретінде өзгеріс енгізу үдерісіндегі өз үлесін, әріптестерге тигізер ықпалын түсініп, жауапкершілігі артады деп көрсеттім. «Мектептегі тәжірибе кезеңінде орындауға арналған тапсырмалар» жинағының өзі нұсқаулықтан кем емес деңгейде көмек берді. Себебі, әр қадамымды тапсыр-ма сұрақтарына жауап беретіндей құруға тырыстым және ол қолымнан келді деп ойлаймын.

Таңдаған басымдықты шешу үшін бірінші коучингті «Топтық жұмыстың тиімділігі», келесі коучингті І деңгей курсынан өткен әріптестеріммен бірлесе отырып «Сын тұрғысынан ойлаудың ерекшеліктері» атты тақырып-пен өткізуді жоспарладық. Бұл тақырыпта өткізілген коучингтерде жаңа бағдарламамен және жеті модульмен таныстыра отырып, сындарлы оқытудың мақсаты - оқушының пәнді терең түсіну қабілетін дамыту, алған білімдерін сыныптан тыс жерлерде, кез-келген жағдайда тиімді пайдалана білуін қамтамасыз ету екендігі айтылды. Мұғалімдердің өздерін топқа бөліп, әртүрлі тапсырмалар орындатып, плакаттармен жұмыс істеуге негізделген форматта өткізді. Өткізілген коучингтің нәтижесінде бірлестік жетекшілері, жас мамандар жеті модуль туралы толық ақпарат алып, топтық жұмысты ұйымдастыруды үйренді және өз бірлестіктеріндегі мұғалімдермен дәл осындай коучинг өткізіп, сабақтарына топтық жұмысты енгіземіз деп шешті.

Курста алған білімімді қолдана отырып, мектеп әкімшілігін, тәжірибелі мұғалімдерді, психологтарды серіктестікке тартып, оқушылардың білім алуға деген көзқарасын өзгерткенім мектептегі тәжірибе кезеңінде өткізген коучинг семинарларынан айқын көрініс тапты.

Мұғалімдердің сабақтарына топтық жұмысты енгізуіне ықпал ету мақсатында тәлім алушының шеберлік класын өткізуді жоспарладық. Сонымен қатар сабақ өткізетін мұғалімдерге орта және қысқа мерзімді сабақ жоспарларын қалай құру керектігін үйрету көзделді. Жоспарға сәйкес тәлім алушы шеберлік класын өткізіп шығармашылық топқа тартылған мұғалімдерге жаңа форматта өтілетін сабақтар үлгілерін көрсету арқылы олардың сабақ беру үрдістеріне біртіндеп жаңалық енгізу керектігін ұсынды. Коуч семинарлар мен шеберлік кластарына қатыса отырып үйренген жаңа әдіс-тәсілдерін, топтық жұмысты ұйымдастыруды меңгерген мұғалімдер сабақтарына өзгеріс енгізетіндіктері даусыз.

Шығармашылық топ мүшелері осы топқа тартылған 4 мұғалімнің сабақтарын жоспарлауды ұйғардық. Әр мұғалімнің сабағын бақылап, зерттеп отыруды шештік. Өтілген сабақтар бойынша коуч сессияларын өткізіп, сабақтар бойынша кері байланыс жасап отырғанды дұрыс деп шештік. Сол кезде мұғалімдер әр сабағына талдау жасауды, кері байланысты, алдыңғы сабағында жіберген кемшіліктерін келесі сабағында жібермейді деп түйдік. Осындай жұмыстар алты аптаның өн бойында жүріп отырады деп жоспарладық және аралық бақылау жүргізуді жөн деп шештік.

Мектептегі тәжірибе кезеңінде бірлескен зерттеу «Lesson study» сияқты ауқымды іс шараны жүргізу үшін уақыт тығыз, әрі өзіме де әріптестеріме де көп дайындықты қажет ететіндігін ескере отырып, кейінге қалдырдық, бірақ LS өз мектебімізде міндетті түрде жүргіземіз деп шештік. Себебі оқу сапасы үнемі сын көтермейтін кейбір сыныптардағы білім сапасын, оқушылардың қажеттіліктерін айқындап, соған байланысты әрекет жасауды жоспарлауды қажетсінеді.

Шығармашылық топтағы мұғалімдердің білім алып, оқыту мен оқу тәжірибесін дамытуына арналған құралдардың бірі LS деп ұйғардық, себебі осы арқылы топ мүшелері бағалаудың басқа түрлеріне тартылды. Ол жерде шығармашылық топтағы мұғалімдер жаңа сабақтарды бірлесіп жоспарлап оқытады, өзара сын айтып, жаңа сабақтарды әзірлейді, әрі мектебімде бүгінгі күні өзекті мәселенің бірі әрі үнемі өзгеріссіз қалып отырған кейбір сыныптың білім сапасының төмендегі, яғни әр тоқсан сайын 18-20% аспауы мектептің басымдықтарын анықтауда белгілі болған, ендеше осы сыныптағы әдеттегі тәртіпті және мұғалімдердің оқыту тәжірибесін өзгертуді ұйғаруға негіз бар және сыныптағы оқыту мен оқудың қазіргі кейбір аспектілерін зерттеуге болды.

Ал шығармашылық топтағы мұғалімдер үшін оқытудың жаңашылдығын бағалайды десек іс-әрекетті зерттеу барысында кәсіби жұмыстың кейбір аспектілерін жақсартады деп түйіндедік. Олар өзінің жеке тәжірибесін түсіну және жетілдірумен қатар, өзіндік рефлексифтік зерттеу үдерісіне қызығушылықпен тартылады деген сенімдемін.

Іс-әрекетті зерттеу Кеммис және Мак Таггарат (1998) айналымы бойынша жүзеге асырылады. Ең бастысы «сабақты зерттеу» үдерісі арқылы оқу сапасын арттыруды мақсат етеміз, ол үшін белгілі бір тәсілдерді қалай дамытуға болатындығын анықтау топ мұғалімдерімен «LS-дің түйінді сипаты креативтілік және ғылыми дәлдік» екеніне көз жеткізу.

Креативтілік арқылы оқытудың жаңа тәсілдерін әзірлеу мақсатында бірлесіп жұмыс істейміз, ал ғылыми дәлдік ол жаңа тәсілдің тиімділігін көрсететін оқушының оқуы туралы деректер жинаймыз деп жоспарладық. Келесі қадамда тәжрибені талдау алтыншы аптаның басында деп қарап, соңғы күндерге тәжірибені қорыту деп шешіп, жоспарладық. Ал болашақта кәсіби қоғамдастық құру керек екендігіне, мұғалімдер арасында кәсіби қоғамдастық тәжірибе алмасу үшін өте қажет екендігіне көзім жетті.

«Топтық оқытудың тиімділігі арқылы оқушылар белсенділігін арттыру, ынтымақтастық орта қалыптастыру, мұғалімдердің кәсіби дамуына қолдау көрсету» туралы мәселені басшылыққа ала отырып, мен оқыту мен оқу үдерісіне топтық оқытудың тиімді тәсілдерін біртіндеп қарқынды енгіземін. Неге мұны дәл қазір енгіземін?

Өйткені осы мәселелер ақсап тұр, дәлірек айтқанда, мұғалімнің сабақ жоспарының тиімсіздігі, сабақты бағалау мәліметтеріне және оқушылары туралы мәліметтерге сүйене отырып жоспарламайтындығы, жеке, жұптық топтық жұмыстарды қамтитын іс-шаралар сирек, оқушыларға топта жұмыс жасауды сирек білетіндігі оқушыларға проблемаларды шешудің түрлі жолдарын табуға мүмкіндік беруі сирек, оқушылар өздері сұрақ құрастыруы мүлдем ескерілмейтіндігі айқындалған. Сұрақ қою Блум таксономиясымен қамтылмайтындығы, оқушылардың мінез-құлқын қадағалау мұғалім үшін маңызды емес екендігі анықталған, сабақ мақсатын нақты қою, жүзеге асыру жолдарын және нәтижесі қандай болмақ деген түйіндегі мәселеге мән бермейтіндігі, сабақ жоспары оқушылардың қажеттіліктерін өтеуге бағытталмай жасалатын тұстары анықталған. Сабақ жоспарының орындалуы барысында қол жеткізген нәтижелері ескерілмейтіндігі көрініс тапқан.

Аталған олқылықтарды негізге ала отырып оқыту мен оқу үдерісіне жаңа стратегияларды қолданысқа енгізіп, әріптестердің нәтижелерін біле аламыз. Біздің қолда бар ресурстарымызды, сонымен бірге уақытты есепке ала отырып, мақсатқа қол жеткізе аламыз ба? Міне, сондықтан Қазақстан үшін де, менің мектебім үшін де осы мақсатқа қол жеткізу дәл қазір маңызды. Көшбасшы мұғалім ретінде маған өз мектебіме басымдық негізінде өзгеріс енгізу салмағы түсіп тұр.

Оқу сияқты, көшбасшылық та адамның басты, бірақ аса күрделі әлеуеттерінің бірі болып табылады. Өзгеріс енгізу үдерісін басқару оңай емес әрине, оның басында жұмыста әртүрлі қиындықтар мен кедергілер туындап жатуы мүмкін. Мүмкіндігінше тәжірибеден өту кезінде қадамдар бойынша жоғарыда жоспарланған шараларды тиісті мерзімде жүзеге асыруды ұйымдастыра алсам, шағын шығармашылық тобыма өз жауапкершіліктерінің салмағын сезіндіре алсам мақсат орындалады деп ойлаймын. Мұғалім ретінде, біз өзімізге әрекет етуге, басқаруға, шешім қабылдауға жеткілікті билік пен өкілеттіліктер берілмейтіндігін түсінеміз, алайда тәжірибе көрсетіп отырғандай, білікті мұғалім ретінде өзіміздің кәсіби және жеке тұлға ретінде моральдық беделімізге сүйене отырып , оқыту мен оқу тәжірибесіне өзгеріс енгізуге ықпал ете аламыз. Сонымен қатар біз өзіміздің тәжірибелік дағдыларымызды дамытып, стратегиялық тұрғыдан ойлануды меңгере аламыз.

Мектептің даму жоспары, бірінші кезекте, мектепте қолданылатын іс-құжат. Ол өнімділіктің қазіргі деңгейінің талдауы, қазіргі үрдістер мен болашақ факторлар мектептерге қаншалықты әсер ететіндігіне мектептің берген бағасының негізінде жасалады және алдағы жұмысты жетілдіру бойынша басымдық пен міндеттерді анықтайды.

Жоспарлаудың нәтижелілігі – әрбір табысты ұйымның маңызды элементі. Мектеп жағдайында бұл үдеріс: мектептің қазіргі қалпын, күшті жақтарын, оқыту және оқу сапасын жетілдіру салаларын және таяудағы 3 жыл бойы мектепті басқару мен дамуына әсер ететін басқа да факторларды бағалауды т.б. көздейді. (Мұғалімге арналған нұсқаулық 2014ж.)

Қорыта айтқанда, Мектепті дамыту жоспары мектепке өзгеріс енгізуге бағытталған алғашқы қадам екенін және өз мектебімнің сыртқы, ішкі мүмкіндіктерін ескере отырып жоспарлауды үйрендім. Дегенмен, оқыту мен оқу үдерісіне өзгеріс енгізу барысында кәсіби қауымдастық мүшелерімен (психолог, мектеп директоры, әкімшілік мүшелері, ата-аналар, оқушы) ақылдаса отырып, жоспарға өзгерістер енгізіп, қайта жоспарлауға болатынын білдім. Яғни, Мектептің даму жоспары қатып қалған қағида емес, тиісті жерінде, нақты әрекет барысында толықтырулар енгізуге болатынын түйдім.

Пaйдаланылған әдебиeттеp:

1. ҚР педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы. Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. І (ілгері) деңгей Екінші басылым, «Назарбаев зияткерлік мектептері» ДББҰ, 2014 ж.

2. ҚР педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру бағдарламасы. Үлестірме материалдар. Екінші басылым, 2014ж.

Қосымша 1 Бекітемін _________

Мектеп директоры

Ахтамова А.Н.

Бірінші (ілгері) деңгейлік курс тыңдаушысы Еңбекші орта мектебі мұғалімі Қ.С.Карбузованың

2014ж 02.09 – 11.10. аралығында мектептегі тәжірибе кезінде жүргізетін жеке жоспары