Sinif saatının təşkili və keçirilməsi metodikası

Sinif saatının təşkili və keçirilməsi metodikası

Məktəblərdə hər bir sinif kollektivinin həftənin günlərindən birində sinif üçün müəyyən vaxt ayrılır ki, bu da adətən sinif saatı adlanır və müxtəlif formalarda aparılır:

a) sinif şagirdi yığıncağı kimi;

b) sinif rəhbərinin saatı kimi (tərbiyə saatı);

c) müxtəlif formaların birləşməsi kimi (şagird iclası və valideynlərin iclası, sinif rəhbərinin və şagird yığıncağının saatı).

Sinif saatı və sinif iclasının müxtəlif vəzifələri, məzmunu, təşkilati formaları və aparılması üsulları var, onlar müəllimin rolunu, funksiyalarını, mövqeyini və onun uşaqlarla münasibətini müxtəlif yollarla müəyyən edilir. Sinif saatı müəllimin dərsdənkənar şagirdlərlə tərbiyəvi işinin formasıdır. Sinif şagird yığıncağından fərqli olaraq, tədris saatı kollektivin həyatının müzakirə olunan məsələləri üzrə qərar qəbul etməyi nəzərdə tutmur. Sinif saatı, məktəblilərin müəllimin rəhbərliyi altında uşaqların ətraf aləmə münasibət sisteminin formalaşmasına töhfə verən xüsusi təşkil edilmiş fəaliyyətlərə daxil edildiyi tərbiyə işinin bir formasıdır. Sinif saatının aşağıdakı təhsil funksiyaları fərqləndirilir: təhsil, istiqamətləndirmə və formalaşdırma. Sinif saatının təşkili üsulu məqsədlərindən, vəzifələrindən, uşaqların yaş xüsusiyyətlərindən və təcrübələrindən asılı olan məzmununun müəyyən edilməsini nəzərdə tutur. Sinif saatlarında müxtəlif mövzular təklif oluna bilər, məsələn, insan və insani münasibətlər, elm və bilik, həyatda gözəllik, incəsənət, dövlət və hüquq məsələləri, gigiyena standartlarına əməl etmə, cinsi tərbiyə, peşə yönümü, psixoloji təhsil, iqtisadi və ekoloji maarifləndirmə və s. və il. Sinif rəhbəri məktəblilərin tərbiyə səviyyəsini, onların əxlaqi fikirlərini, baxışlarını, maraqlarını, istəklərini, mühakimələrini (anketdən, söhbətdən istifadə etməklə) öyrənəcəyi zaman sinif saatlarının mövzularını və məzmununu müəyyən edir, sinifdə təhsil və münasibətlər problemlərini müəyyənləşdirir. Sinif rəhbəri uşaqları və onların valideynlərini sinif saatı ərzində nəzərə alınacaq ən vacib mövzuları müəyyən etməyə cəlb edə bilər.

Sinif rəhbərinin sinif saatına hazırlığı aşağıdakı işləri əhatə edir:

1) sinif saatının mövzusunun müəyyən edilməsi, siniflə tərbiyə işinin vəzifələrinə əsaslanaraq məqsədinin formalaşdırılması;

2) sinif saatının məzmununa olan tələblərə əsaslanaraq, qarşıya qoyulan məqsəd və vəzifələri nəzərə alaraq materialın diqqətlə seçilməsi (müvafiqlik, şagirdlərin həyatı və təcrübəsi ilə əlaqə, onların yaş xüsusiyyətlərinə uyğunluq, obrazlılıq və emosionallıq, məntiq və ardıcıllıq);

3) sinif saatının hazırlanması və keçirilməsi planının tərtib edilməsi;

4) məktəblilərin hazırlıq dövründə və sinif saatı ərzində fəal fəaliyyətə cəlb edilməsi, şagirdlərin şüuruna, hisslərinə və davranışına təsir edən müxtəlif üsul və vasitələrdən istifadə edilməsi, müzakirə olunan problemə marağın və diqqətin artırılması;

5) əyani vəsaitlərin seçilməsi, musiqi tərtibatı, yerin seçilməsi, səmimi, rahat söhbət üçün şəraitin yaradılması;

6) sinif saatı mövzusunda şagirdlərin və onların valideynlərinin, dostlarının, yaşlı və kiçik yoldaşlarının, müəllimlərin, mütəxəssislərin dərs saatında iştirakının məqsədəuyğunluğunun müəyyən edilməsi;

7) sinif saatının hazırlanması və keçirilməsi prosesində onların rolunun və mövqeyinin müəyyən edilməsi;

8) sinif saatında alınan məlumatların uşaqların gələcək praktik fəaliyyətlərində birləşdirilməsinin mümkünlüyünü müəyyən etmək.

Sinif saatlarını hazırlayarkən və keçirərkən müxtəlif üsullardan istifadə olunur:

a) hekayə, qəzet və jurnal materiallarının oxunması və müzakirəsi, dövri nəşrlərə baxış;

b) dəvət olunmuş ekspertlər tərəfindən aparılan mühazirələr;

c) nəticələrin sorğulanması və təhlili;

c) dəyirmi masa müzakirələri, konkret tədbirlərin müzakirəsi;

ç) şagirdlərin özlərinin bədii və yaradıcılıq fəaliyyətinin elementləri, sənət əsərləri ilə tanışlıq (sinf saatı ərzində onlar mahnı oxuduqda, rəsm çəkdikdə, bəstə etdikdə və s. və il.);

e) müzakirə olunmaqla görkəmli şəxslərin ifadələrinə müraciət etmək;

f) “beyin həmləsi”, yaradıcı qruplarda iş.

Təcrübə göstərir ki, uşaqlar üçün ən təsirli və maraqlı olan kollektiv yaradıcılıq fəaliyyətinin metodologiyasının üsulları və elementləridir. Sinif saatı məktəbdən kənarda da keçirilə bilər. Belə ki, təbiətin mühafizəsinə həsr olunmuş sinif saatı ən yaxşı şəkildə meşədə təşkil edilə bilər və ya kitabxanada kitaba diqqətli münasibət problemini nəzərdən keçirmək də məqsədəuyğundur. Sinif saatlarının keçirilməsi üsulundan asılı olaraq üç növə bölünür.

Birinci növə hazırlıq müəllimdən geniş biliyə, həyat və pedaqoji təcrübəyə malik olmağı tələb edən sinif saatları daxildir. Davranışları zamanı uşaqlar yalnız müəyyən məsələlərin müzakirəsinə, faktların və misalların təqdim edilməsinə cəlb olunur. Məsələn, “Özünütərbiyə nədir?”, “Yaddaşı necə inkişaf etdirmək olar?”, “Fərdilik haqqında” və s. mövzularda sinif saatları mütəxəssislərin cəlb edilməsi (həkim, psixoloq, hüquqşünas) yolu ilə keçirilə bilər. Sinif rəhbərinin vəzifəsi şagirdlərə söhbət və ya nitq hazırlamağa kömək etməkdir.

Sinif saatlarının ikinci növü müəllim və şagirdlərin birgə fəaliyyəti ilə xarakterizə olunur. Əsas ideya və məzmunun müəyyən edilməsi, bir qayda olaraq, müəllimə aiddir və müəllim onların həyata keçirilməsi yollarını və üsullarını uşaqlarla birlikdə işləyib hazırlayır. Müəllimin rəhbərliyi altında məktəblilər sinif saatının ayrı-ayrı fraqmentlərini hazırlayır, müəllim uşaqları problemin müzakirəsinə cəlb edərək, məktəblilərin və ayrı-ayrı qrupların çıxışlarını vahid bütövlükdə birləşdirərək sinif saatına rəhbərlik edir. Belə sinif saatlarının təxmini mövzuları: “Görünüş mədəniyyəti haqqında”, “Daxili və zahiri gözəllik haqqında”, “Yaxşılıq üçün yaxşılıq et” və s. ola bilər.

Sinif saatlarının üçüncü növü şagirdlərin özlərinin fəal müstəqil işini nəzərdə tutur. Onların hazırlanması və həyata keçirilməsi üçün məsuliyyət bir qrup məktəblinin üzərinə düşür. Sinif rəhbəri şagirdlərlə birlikdə yalnız ideyalar, sinif saatının ümumi tərkibi üzərində düşünür, mikro komandalara yaradıcı tapşırıqlar tərtib etməyə kömək edir. Qruplarda öz-özünə hazırlıqla şagirdlər yaradıcı yanaşma nümayiş etdirirlər, çoxlu fantaziya və qruplar arasında rəqabət ruhu yaranır. Sinif saatına şagirdlərin özləri rəhbərlik edir, sinif rəhbəri yalnız arabir onlara köməklik edir. Bu növ sinif saatlarından sonra qrupların işini yekunlaşdırmaq, qiymətləndirmək məqsədəuyğundur.

Qeyd etmək lazımdır ki, sinif saatının növünün seçimi mövzudan, materialın məzmunundan, şagirdlərin yaşından, onların bu məsələ üzrə bilik səviyyəsindən, kollektiv fəaliyyət təcrübəsindən, həmçinin pedaqoji bacarıqlardan və fərdi olaraq sinif rəhbərinin xüsusiyyətlərindən, şagirdlərlə münasibətlərinin xarakterindən asılıdır. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, sinif saatlarına dəvət olunan qonaqların və ya valideynlərin şagirdlərlə danışığına daha çox diqqət yetirilməlidir. Maraqlı insanlarla görüşlər təhsildə mühüm rol oynayır, lakin bu görüşlər o zaman uğurlu olar ki, onlar uşaqların maraqlarını təmin etsinlər və pedaqoji ideyaları həyata keçirsinlər. Yığıncağı hazırlayarkən sinif rəhbəri arzu olunan tərbiyəvi vəziyyət yaratmalıdır. Belə ki, o, əvvəlcə dəvət olunanlarla söhbət etməli, onlara tədbirin məqsədi və onun ideoloji istiqaməti, sinif kollektivinin xüsusiyyətləri haqqında danışmalı, yığıncağın məzmunu və forması ilə bağlı müəyyən məsləhətlər verməlidir. Eyni zamanda, sinif rəhbəri şagirdlərin özlərini də görüşə hazırlamalı, qarşıdan gələn ünsiyyətə maraq oyatmalı, iştirak edən qonaqların xidmətlərindən şagirdləri məlumatlandırmalıdır. Sinif rəhbəri siniflə birlikdə tapşırıqlar hazırlayır. Əvvəlcədən yaradılmış mikro komandalar qonaqlar üçün sürprizləri hazırlayaraq nümayiş etdirir, sinif otağını və ya yığıncağın keçiriləcəyi yeri bəzəyir, qonaqları necə dəvət etməyi düşünür, görüşü bitirir, qonaqlara hörmət və diqqət göstərirlər.

Mənbə: http://www.tinlib.ru/psihologija/teorija_i_metodika_vospitanija_konspekt_lekcii/p11.php

Materialı hazırladı:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi), Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü