Sinif rəhbəri və məktəbdə onun rolu

Sinif rəhbəri və məktəbdə onun rolu

Sinif rəhbəri məktəbdə tərbiyə işinin bilavasitə və əsas təşkilatçısı, sinifdə tərbiyə işini həyata keçirmək üçün direktor tərəfindən təyin edilmiş vəzifəli şəxsdir.

Tədris müəssisələrinin yaranması ilə praktiki olaraq çox uzun müddətdir ki, sinif rəhbərliyi institutu yaranıb. Sinif rəhbərlərinə həvalə edilmiş şagirdlərin bütün həyat hadisələrini dərindən araşdırmaq, onlarda olan münasibətlərə nəzarət etmək, uşaqlar arasında mehriban münasibət qurmaq məsələsi həmişə ön planda olmuşdur. Müəllim hər şeydə örnək olmalıdır, hətta görünüşü belə nümunə olmalıdır.
Keçmiş sovet məktəblərində 1934-cü ildə sinif rəhbəri vəzifəsi tətbiq edilmişdir. Müəllimlərdən biri sinif rəhbəri təyin edilir və bu sinifdə tərbiyə işinə xüsusi nəzarət edirdi. Sinif rəhbərinin vəzifələri əsas tədris işinə əlavə hesab olunurdu.

Hazırda sinfə rəhbərlik institutu xeyli dəyişmişdir, çünki sinif rəhbərliyinin bir neçə növü mövcuddur:

a) eyni zamanda sinif rəhbəri funksiyalarını yerinə yetirən fənn müəllimi;

b) yalnız tərbiyəvi funksiyaları yerinə yetirən sinif rəhbəri;

c) hər hansı işə nəzarət həvalə edilmiş sinif kuratoru;

d) şagirdlərin müəllimin bir sıra təşkilati funksiyalarını öz üzərinə götürdüyü şəraitdə nəzarəti həyata keçirən tərbiyəçi (mühafizəçi, himayədar, qəyyum).

Sinif rəhbərinin əsas funksiyaları bunlardır:

-təhsil (uşağın sosial müdafiəsi)

-təşkilati (sinif və məktəb həyatının bütün pedaqoji aspektləri üzrə iş, fərdin və kollektivin formalaşması, şagirdlərin öyrənilməsi);

-əlaqələndirmə (təhsil prosesinin bütün iştirakçıları - müəllimlər, şagirdlər, valideynlər, ictimaiyyət arasında müsbət qarşılıqlı əlaqənin qurulması);

-idarəetmə (şagirdlərin şəxsi işlərinin aparılması və digər növ sənədləşdirmə əsasında fərdin və kollektivin inkişaf dinamikasına nəzarət).

Onların arasında prioritet olan uşağın sosial müdafiəsi funksiyasıdır ki, bu da uşaq üçün normal şərait və resursları təmin edən praktiki sosial, siyasi, hüquqi, psixoloji-pedaqoji, iqtisadi və tibbi və ekoloji tədbirlərin məqsədyönlü, şüurlu şəkildə tənzimlənən sistemi kimi başa düşülür. Uşaqların fiziki, əqli, mənəvi və əxlaqi inkişafı, onların hüquqlarının və insan ləyaqətinin pozulmasının qarşısını almaq və s. Bu funksiyanın həyata keçirilməsi uşağın adekvat inkişafı üçün şəraitin təmin edilməsini nəzərdə tutur. Bu istiqamətdə sinif rəhbərinin işi təkcə birbaşa icraçının fəaliyyəti deyil, həm də uşaqlara və onların valideynlərinə sosial dəstək və sosial xidmətlər almağa kömək edən koordinatordur. Bu funksiyanı yerinə yetirərək, o, kəskin ani problemləri həll etməli, hadisələri qabaqcadan görməyə hazır olmalı və dəqiq proqnoza arxalanaraq uşağı mümkün problemlərdən və çətinliklərdən qorumalıdır. Sosial müdafiə və sosial təminat obyekti mənşəyindən, valideynlərinin rifahından və yaşayış şəraitindən asılı olmayaraq bütün uşaqlardır. Bununla belə, bu funksiyanı xüsusilə çətin vəziyyətdə olan uşaqlara münasibətdə yerinə yetirmək xüsusilə vacibdir: digərlərindən daha çox təcili sosial müdafiəyə ehtiyacı olan çoxuşaqlı ailələrdən olan uşaqlar, əlil uşaqlar, kimsəsizlər, qaçqınlar və s. Təşkilati funksiyanın əsas məqsədi regionun, mikromühitin, məktəbin və məktəblilərin özlərinin həyatının yaxşılaşdırılması ilə bağlı müsbət uşaq təşəbbüsünü dəstəkləməkdir. Başqa sözlə, sinif rəhbəri təkcə şagirdləri təşkil etmir, həm də onlara müxtəlif fəaliyyətlərin: idrak, əmək, estetik, habelə asudə vaxtın tərkib hissəsi olan sərbəst ünsiyyətin öz-özünə təşkilində kömək edir. Bu səviyyədə vacib olan, özlüyündə məqsəd kimi deyil, sinif qarşısında qoyulmuş məqsədlərə çatmaq üçün bir yol kimi çıxış edən komandanın qurulması funksiyasıdır. Bu halda sinif rəhbərinin vəzifələrindən biri də şagird özünüidarəsinin inkişafıdır.

Sinif rəhbərinin təhsil fəaliyyətinin uğuru əsasən uşaqların daxili dünyasına dərindən nüfuz etməsindən, təcrübələrini və davranış motivlərini dərk etməsindən asılıdır. Bu məqsədlə o, məktəbliləri təkcə sinifdə deyil, həm də dərsdən kənar vaxtlarda, şagirdlərinin ailələrinə baş çəkərkən, ekskursiyalar və gəzintilər zamanı öyrənir. Sinif rəhbərinin əlaqələndirici funksiyası, ilk növbədə, onun tədris fəaliyyətini pedaqoji kollektivin digər üzvləri və ilk növbədə, bu sinfin şagirdləri ilə işləyən müəllimlərlə sıx əməkdaşlıqda həyata keçirməsində özünü göstərir (mikrosinif pedaqoji kollektivi). O, bir tərəfdən müəllimlərdən uşaqlar haqqında aldığı məlumatlardan istifadə edir, digər tərəfdən isə müəllimlərin uşaq haqqında təsəvvürlərini zənginləşdirir, onlara müəllimin hərəkətlərini, onun tərbiyə üsullarını tənzimləməyə kömək edəcək öz məlumatlarını təklif edir. Sinif rəhbəri müəllimlərlə uşağın valideynləri arasında əlaqədir. Şagirdin vəziyyəti, valideynlərin xüsusiyyətləri barədə müəllimlərə məlumat verir, onların fənn müəllimləri ilə görüşlərini təşkil edir. Sinif rəhbəri yeni müəllimlərə xüsusi diqqət yetirməlidir ki, onları sinif kollektivinin və ayrı-ayrı şagirdlərin xüsusiyyətləri ilə, həmçinin əvvəlki müəllim və sinif rəhbərlərinin tələbləri ilə tanış etmək vacibdir. Sinif rəhbəri ilə fənn müəllimləri arasında fəaliyyətin vəhdətini təmin edən və təhsilə ümumi yanaşmaların inkişafına töhfə verən qarşılıqlı əlaqə formalarından biri də uşağa hərtərəfli baxışı formalaşdıran pedaqoji şuradır. İdarəetmə funksiyasının bir hissəsi olaraq sinif rəhbəri təhsil fəaliyyətinin diaqnostikası, məqsəd qoyulması, planlaşdırılması, nəzarəti və korreksiyasını həyata keçirir. Diaqnostik funksiyanın həyata keçirilməsi şagirdlərin ilkin tərbiyə səviyyəsinin müəyyən edilməsini və dəyişikliklərin daim monitorinqini əhatə edir.Bu iş uşağın fərdiliyinin öyrənilməsinə və təhlilinə, nəticələrin səmərəsizliyinin səbəblərini axtarmağa və vahid pedaqoji prosesin səciyyələndirilməsinə yönəldilmişdir. Məqsəd təyinetmə funksiyasına təhsil fəaliyyətinin məqsədlərinin şagirdlərlə birgə inkişafı kimi baxmaq olar. Bu prosesdə sinif rəhbərinin iştirak payı şagirdlərin yaşından və sinif kollektivinin formalaşma səviyyəsindən asılıdır. Məqsədlərin qoyulmasının məntiqi sinif rəhbərinin fəaliyyətinin planlaşdırılması prosesində öz əksini tapır. Nəzarət və korreksiya funksiyasının əsas məqsədi sinfin təhsil sisteminin davamlı inkişafını təmin etməkdir. Nəzarət funksiyasının həyata keçirilməsi həm müsbət nəticələrin, həm də təhsil prosesində yaranan çatışmazlıqların və problemlərin səbəblərinin müəyyən edilməsini nəzərdə tutur. Nəzarət nəticələrinin təhlili əsasında sinif rəhbərinin işi ya bütövlükdə siniflə, ya da müəyyən bir qrup şagird və ya fərdi şagirdlə korrektə edilir. Sinif rəhbərinin işinə nəzarət məktəb rəhbərliyi tərəfindən yox, islah məqsədi ilə özünə nəzarətdir. Düzəliş həmişə sinif rəhbərinin və bütövlükdə sinif kollektivinin, qrup və ya ayrı-ayrı şagirdlərin birgə fəaliyyətidir.

Nəzərə alınan funksiya səviyyələri sinif rəhbərinin fəaliyyətinin məzmununu müəyyən edir. Məktəbin təhsil sistemində sinif rəhbəri müvafiq hüquq və vəzifələrə malik olan inzibati şəxs kimi çıxış edir. Yəni:

– hər bir uşağın psixi və fiziki sağlamlığı haqqında məlumat almaq;

- hər bir şagirdin irəliləyişinə nəzarət etmək;

- uşaqların məktəbə davamiyyətinə nəzarət etmək;

- bu sinfin müəllimlərinin, eləcə də psixoloqun işini vahid istiqamət üzrə əlaqələndirmək və istiqamətləndirmək;

- sinifdə şagirdlərlə tərbiyə işlərini təşkil etmək: “müəllim şuraları”, pedaqoji şuralar, tematik tədbirlər və s. keçirmək;

- sinif kollektivi ilə razılaşdırılmış təklifləri rəhbərlik, məktəb şurası tərəfindən baxılmaq üçün təqdim etmək;

- şagirdlərin tərbiyəsi və təhsili ilə bağlı məsələlərin həlli üçün valideynləri (və ya onları əvəz edən şəxsləri) rəhbərliklə razılaşdırmaqla məktəbə dəvət etmək, yetkinlik yaşına çatmayanların işləri üzrə komissiya, psixoloji-tibbi-pedaqoji komissiya, ailə şuraları ilə əlaqə saxlamaq;

- məktəbin pedaqoji kollektivindən kömək almaq;

- konkret vəziyyətə əsasən uşaqlarla fərdi iş rejimini müəyyən etmək;

- işinin məzmunundan kənarda qalan tapşırıqlardan imtina etmək;

-didaktik və tədris fəaliyyətinin problemləri üzrə eksperimental iş aparmaq;

- ümumi məktəb kollektivinin fəaliyyəti çərçivəsində şagirdlərin şəxsiyyətinin müsbət potensialının inkişafı üçün optimal olan tədris prosesini təşkil etmək;

- şagirdə kəskin problemlərin həllində kömək etmək (özünüz şəxsən və ya psixoloqu cəlb etməklə);

- valideynlərlə əlaqə yaratmaq və uşaqların tərbiyəsində onlara köməklik etmək (şəxsən, psixoloq, sosial pedaqoq vasitəsilə).

Pedaqoji cəhətdən səriştəli, öz vəzifələrini müvəffəqiyyətlə və səmərəli şəkildə yerinə yetirmək üçün sinif rəhbəri uşaqlarla işin psixoloji və pedaqoji əsaslarını yaxşı bilməli, təlim-tərbiyə fəaliyyətinin ən son tendensiyaları, metodları və formaları haqqında məlumatlı olmalı, müasir təhsil texnologiyalarına sahib olmalıdır.

Mənbə:

http://www.tinlib.ru/psihologija/teorija_i_metodika_vospitanija_konspekt_lekcii/p11.php

Materialı hazırladı:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi), Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü