Sinif rəhbəri fənn müəllimləri və şagirdlər arasında əlaqələndirici kimi

Sinif rəhbəri fənn müəllimləri və şagirdlər arasında əlaqələndirici kimi

Yazıda “Sinif rəhbərləri ilə fənn müəllimləri arasında qarşılıqlı əlaqənin qurulması imkanları” və “Sinif rəhbərinin fənn müəllimləri ilə qarşılıqlı əlaqəsi təlim-tərbiyə işinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün ən vacib şərtdir” məsələlərinə toxunulur.

Təhsilin əsas vəzifələri şagirdlərdə vətəndaş məsuliyyəti və hüquqi özünüdərk, mənəviyyat və mədəniyyət, təşəbbüskarlıq, tolerantlıq, cəmiyyətdə uğurla sosiallaşmaq və əmək bazarına fəal uyğunlaşma bacarığının formalaşdırılmasıdır. Ümumi təhsil müəssisəsində tərbiyə funksiyaları bütün pedaqoji işçilər tərəfindən yerinə yetirilir. Bununla belə, təhsil problemlərinin həllində əsas rol “uşaqlar - valideynlər - müəllimlər” əlaqəsinin əsas halqası olan sinif rəhbərinə aiddir. Bu və ya digər tərəfdən şəxsiyyətlərarası münasibətlərdə yol verilən səhvlər tədris prosesini çətinləşdirsə də, sinif rəhbəri ilə fənn müəllimləri arasında qarşılıqlı əlaqə problemini yeni adlandırmaq olmaz. Bu problem aktualdır, çünki bütün sinif rəhbərləri həm də fənn müəllimləridir, yəni, iki peşəkar rolu birləşdirən adamdır.

Sinif müəlliminin funksiyaları:

• Şagirdlərin həyat və sağlamlığının təmin edilməsi

• Şagirdlər və müəllimlər arasında müsbət şəxsiyyətlərarası münasibətlərin təmin edilməsi

• Məktəblilərin təhsil proqramlarını mənimsəməsinə köməklik

• Şagirdlərdə vətənpərvərlik hisslərinin tərbiyəsi

• Məktəblilər arasında mülki-hüquqi davranış təcrübəsinin formalaşdırılması

• Şagirdlərin sosial səriştəsinin inkişafı

• Siniflə tədris işinin proqramlaşdırılması

• Profilaktik iş

Sinif rəhbərinin fənn müəllimləri ilə qarşılıqlı fəaliyyətinin mahiyyəti sinifdə işləyən müəllimlərin səylərini birləşdirmək, təhsilin və təlimin fərdiləşdirilməsi və differensiallaşdırılmasına şərait yaratmaqdır. Sinif müəllimi ilə fənn müəllimləri arasında peşəkar qarşılıqlı əlaqənin məzmununu təşkil edən ən aktual sahələrə aşağıdakı kimi suallar daxildir:

- təhsil prosesinin ətraf mühitə uyğunluğu (sağlamlıq göstəricilərini, fərdi psixoloji xüsusiyyətlərini və kollektivin və şəxsiyyətin digər spesifik xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq sinif şagirdlərinin tərbiyəsi prosesini təhlükəsiz etmək);

- təşkilatçılıq (nizam - intizamın təmin edilməsi, sinfin özünü təşkili),

- fərqləndirmə və fərdiləşdirmə (məktəblilərin tərbiyəsi və təhsili üçün təlimatların müəyyən edilməsində, pedaqoji müdaxilələrin hədəflənməsinin xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla),

- Şagirdlərin inkişafına təsirin ardıcıllığı və mürəkkəbliyinin nəzərə alınması.

Sinif rəhbəri ilə fənn müəllimləri arasında qarşılıqlı əlaqə aşağıdakılara əsaslanır: uşaqlar, onların münasibətləri, təhsil prosesinin təşkili və nəticələri haqqında qarşılıqlı məlumatlılıq; mürəkkəb problemlərin həllində qarşılıqlı yardım, qarşılıqlı dəstək; sinfin və hər bir şagirdin uğurlu işinə maraq; pedaqoji problemlərin həlli yollarının birgə axtarışı, nəzərdə tutulan tapşırıqların icrası üzrə birgə iş; görülən işlərin, həll olunan pedaqoji problemlərin, əldə olunan nəticələrin birgə təhlili; sinif komandası, fərdi şagirdlərlə işdə perspektivlərin birgə müəyyən edilməsi. Fənn müəllimləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan sinif rəhbəri şagirdlər və kollektivlə pedaqoji işin təşkilatçısı və əlaqələndiricisi kimi çıxış edir. Müəllimləri uşaqların və sinif kollektivinin öyrənilməsinin nəticələri ilə tanış edir, fənn müəllimləri ilə birlikdə uşağın təhsil fəaliyyətində uğur qazanmasını, sinifdə və dərsdənkənar vaxtlarda özünü həyata keçirməsini təmin etmək üçün vasitələrin, yolların axtarışını təşkil edir. Sinif rəhbəri sistematik olaraq uşağın inkişaf dinamikası, onun çətinlikləri və nailiyyətləri, ailədəki vəziyyətin dəyişməsi barədə müəllimlərə məlumat verir. Uşağın və valideynlərinin öyrənmə ilə bağlı çətinlikləri yarandıqda, o, bu çətinliklərin aradan qaldırılması yollarının müzakirəsinə müəllimləri cəlb etməyə çalışır və müəllimlərə onların hərəkətlərini düzəltməyə kömək edir, təhsil haqqında məlumat mübadiləsi aparmaq üçün valideynlərlə fənn müəllimləri arasında görüşlər təşkil edir. Sinif rəhbəri həm də uşağın öyrədilməsi və tərbiyəsinin uğuruna, şagirdlərlə ev tapşırıqlarının təşkilində valideynlərə köməklik etməlidir. Bəzi hallarda, uşaqla problemlər yaranarsa, müəllimin mütəxəssislərlə fərdi məsləhətləşməsini təşkil etmək lazımdır. Bütün sinif rəhbərləri bilirlər ki, işin uğuru, ilk növbədə, bütün müəllimlərin əlaqələndirilmiş fəaliyyətindən asılıdır, çünki belə qarşılıqlı əlaqə çox vacib təhsil vəzifələrini həll edir.

Bunun üçün lazımdır:

-Koqnitiv maraqların inkişafına kömək etmək;

-Şagirdlərin valideynləri ilə təmasda köməklik;

-Təlim prosesində şagirdə fərdi yanaşmanın təşviq edilməsi;

Sinif rəhbərləri ilə fənn müəllimləri arasında ən çox yayılmış qarşılıqlı əlaqə formaları bunlardır: tədris və fənn üzrə şagirdlərlə tanışlıq, şagirdlərin fənnə münasibətinin öyrənilməsi, fənnin gedişatına nəzarət; həmkarlarının şagirdlərlə iş üslubunu, üsul və ya üsullarını öyrənmək, uğurları, problemləri, nailiyyətləri, müəllimlərin şagird və valideynlərlə işinin səmərəli yollarını müəyyən etmək. Eyni zamanda, sinif rəhbəri müəllimlərin təkliflərini, onların təşəbbüskarlığının təzahürünü qəbul etməkdə maraqlı olmalı, iradlara, müəllimlərin qoyduğu problemlərə cavab verməlidir. Sinif rəhbərinin dərslərdə iştirak etmək, ardınca müəyyən bir uşağa münasibətdə müəllimlərin hərəkətləri və müəllimlərlə sinif arasında qarşılıqlı əlaqə yollarının müzakirəsi də vacibdir. Burada uşağa hərtərəfli baxış formalaşır. Şagirdlə işləyən hər bir şəxs uşağın əqli, fiziki inkişafı, onun fərdi qabiliyyətləri, imkanları və çətinlikləri haqqında məlumat almalıdır. Fənn müəllimlərinin valideyn iclaslarına dəvət edilməsi, sinif rəhbərlərinin valideynlərlə və fənn müəllimləri ilə qrup iclasları, sinif rəhbərinin fənn müəllimləri ilə fərdi söhbətləri də bura daxildir. Bu söhbətlər müəllimin uşaqla işinin təşkilində mühüm mərhələni qaçırmamaq və mümkün çətinliklərin və münaqişələrin qarşısını almaq üçün planlaşdırılmalıdır. Birgə düşüncə, müəyyən bir problemin həlli üçün birgə axtarış kimi söhbətlərin aparılması vacibdir. Hər bir sinif rəhbəri müəllimlərlə görüşün və sinif haqqında məlumat almasının tezliyini müstəqil şəkildə müəyyən etməlidir. Müəllimlər problemli vəziyyətin baş verməsi barədə sinif rəhbərinə vaxtında məlumat verməlidirlər. Fənn həftələrinin və dərsdənkənar tədbirlərin hazırlanması və keçirilməsi zamanı bu münasibətlər daha yaxşı nəticələr əldə etməyə kömək edir. Sinif rəhbəri fənn müəllimlərini sinifdə sinifdənkənar işlərin planlaşdırılmasına və təşkilinə cəlb edir, şagirdlərin sinifdə əldə etdikləri bilik və bacarıqların sinifdənkənar fəaliyyətlərdə möhkəmləndirilməsinə kömək edir, təhsil problemlərinin həlli üçün valideynlərlə müəllimlərin qarşılıqlı əlaqəsini təmin edir, valideynlər üçün açıq qapı günləri keçirir.

Şagirdlərimizin bir çoxu müxtəlif səviyyələrdə keçirilən fənn olimpiadalarında, yaradıcılıq müsabiqələrində və idman yarışlarında fəal və səmərəli iştirak etdiyinə görə sinif rəhbəri və fənn müəllimləri şagirdlərin özünüdərkində uğuru təmin etmək üçün vasitə və yolları birgə axtarmalıdırlar. Unutmayın ki, sinif rəhbəri iş deyil, həyat tərzidir. Əsas odur ki, uşaqlara təhsil vermək deyil, təsadüfən birlikdə olduğunuz müddət ərzində onlarla birgə fəaliyyətlərdə yaşamaqdır. Yaxşı müəllim olmaq üçün öyrətdiklərinizi sevməklə yanaşı həm də, tədris etdiyiniz fənni də sevməlisiniz. Yalnız təhsil prosesinin bütün iştirakçılarının əməkdaşlığı şagirdlərə sinifdə və məktəb kollektivində öz yerlərini tapmağa, təhsil və ictimai fəaliyyət istiqamətlərini müəyyənləşdirməyə, öz ehtiyaclarını tam ödəməyə və çoxşaxəli şəxsiyyətə çevrilməyə kömək edə bilər. İstənilən təcrübə əsasları dərk etməklə başlayır. Təhsil müəssisəsində bu ibtidai məktəbdir. İbtidai məktəbdə sinif rəhbəri rolunu müəllimin özü yerinə yetirir. Bütün dərslərə rəhbərlik edir, uşaqlarla daim əlaqə saxlayır. Ailəni, övladlarının valideynlərini tanımaq imkanı var. Uşaqların hobbiləri, hər bir uşağın sağlamlıq vəziyyəti haqqında bütün məlumatlara sahibdir. İbtidai siniflərdə çalışan müəllimlərin əsas vəzifəsi təlim fəaliyyəti üçün motivasiya formalaşdırmaq, başqa sözlə desək, “Uşaqlara öyrənməyi öyrət!” prinsipini həyata keçirməkdir. Uşaqların sonrakı siniflərdə uğurlu təhsili ibtidai məktəbdə universal təhsil fəaliyyətinin formalaşmasından asılıdır. Təbii ki, şagirdin ilk dərs illərini sinifdə keçirəcək müəllimdən çox şey asılıdır. Amma məktəbdə şagird şəxsiyyətinin hərtərəfli inkişafına, uşağın fərdi inkişaf imkanlarının maksimum inkişafına, onun yaradıcı və intellektual fəaliyyətinin təzahürünə fənn müəllimlərinin sayəsində nail olunur. Fənn təhsili artıq birinci sinifdən fəaliyyətə başlayır- bunlar bədən tərbiyəsi, təsviri incəsənət, musiqi dərsləri, xarici dil, informatika, və s. fənlər, bir sıra bir sıra sinifdənkənar fəaliyyətlərdir. Fənn müəllimləri yadda saxlamalıdırlar ki, təlim şəraitinin kəskin dəyişməsi, müxtəlif müəllimlər tərəfindən şagirdlərə qoyulan tələblərin çətinləşdirilməsi, bütün bunlar ibtidai sinif şagirdinin psixikası üçün ciddi sınaqlardır.

Həmçinin, öyrənmə prosesi bəzən ağırlaşır və çətinləşir:

Fənn müəllimlərinin və sinif rəhbərlərinin fərqli və uyğun olmayan tələbləri;

Hər bir müəllimin özünəməxsus tempi, dərs tərzi;

Bəzən şagirdlər üçün eyni tələbləri irəli sürmək;

Bunlar hər bir şagirdə fərdi yanaşmanın olmamasından irəli gəlir. Ona görə də tədris prosesinin təşkilinə xüsusi diqqət yetirmək, şagirdlərə qarşı vahid intizam tələblərini normaya çevirmək lazımdır. Üstəlik, bu sistemli şəkildə aparılmalıdır, o zaman davranış dinamikası, müəyyən məqamlarda akademik göstəricilər və ümumi nəticələr daha aydın izləniləcək. Doğrudan da, fənn müəlliminin dərsdə uşağa verdiyi qiymət özlüyündə həmişə şagirdin başına gələnləri izah edə bilmir. Fənn müəllimi heç də həmişə şagirdin ailədəki vəziyyət, səhhəti, hətta uşağın psixi vəziyyətinin ağırlaşması barədə məlumatlara malik olmur, bəzən nə isə görəndə həyəcan təbili çalmağa tələsmir. Ona görə də sinif rəhbərinin vəzifəsi təkcə şagirdlə işləyən hər kəsi uşağın əqli, fiziki inkişafı, onun fərdi qabiliyyətləri, imkanları və çətinlikləri barədə məlumatlandırmaq deyil, həm də bu problemlərin aradan qaldırılması üçün fənn müəllimləri ilə birgə fəaliyyət göstərməkdir. Çox vaxt valideynlər tədris prosesində, müəyyən bir mövzuda mövcud vəziyyətə aydınlıq gətirmək üçün, ilk növbədə, uşaq haqqında hər şeyi bilməli olduğunu instinktiv olaraq başa düşərək, sinif rəhbərinə müraciət edirlər. Bir çox ibtidai sinif müəllimləri belə fikirləşirlər ki, valideynin sözü varsa mənə desin, fənlə bağlı problemi varsa fənn müəlliminə müraciət etsin. Uşaq və onun istəklərini sinif rəhbəri vasitəsilə çatdırmaqla iş bitmir. Təlim məşğələlərinə səfərlər təşkil etmək, ardınca müəyyən bir uşaqla bağlı müəllimlərin hərəkətləri və müəllimlər arasında qarşılıqlı əlaqə yollarının müzakirəsi də faydalıdır.

Yekun olaraq qeyd etmək istərdim ki, sinif rəhbəri və fənn müəlliminin işinin uğuru, ilk növbədə, şagirdlərin tədris və tərbiyəsi məsələlərinin ardıcıl və məqsədyönlü müzakirəsi və həllindən, onların vaxtında və səmərəli şəkildə təmin edilməsindən asılıdır. Hər bir şagirdə köməklik göstərmək, habelə psixoloji xidmət məktəbin imkanlarından da istifadə etmək mütləq lazımdır.

İstifadə edilmiş resurs

http://www.tinlib.ru/psihologija/teorija_i_metodika_vospitanija

Materialı hazırladı:

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi), Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü