Салыштырмалуу атомдук жана молекулалык масса

ХИМИЯ 8-класс

Химия 8-класс

Салыштырмалуу атомдук жана молекулалык масса

Салыштырмалуу атомдук жана молекулалык масса

Салыштырмалуу атомдун массасы

• Атомдор микроскоптук бөлүкчөлөр болгондуктан, алардын массасы өтө кичине болот. Эгерде бир химиялык элементтин атомунун массасын эсептеп көрсөк, сандын алдына коюлган үтүрдөн кийин жыйырмадан ашык нөл жазылат.
• Бул атомдун массасын грамм менен туюнтуунун ыңгайсыздыгын билдирип турат. Бирок, эгерде кандайдыр бир кичине санды бирдик катары кабыл алсак, калган кичине массаларды ушул бирдикке болгон анын катышы катары карасак болот.
• Ошондуктан, абсолюттук атомдук массанын ордуна салыштырмалуу атомдук масса колдонулат.
• Атомдун массасын өлчөөнүн бирдиги катары көмүртектин атомунун массасынын 1/12 бөлүгү кабыл алынган .

Массанын атомдук бирдиги

• Көмүртектин атомунун массасынын 1/12 бөлүгү массанын атомдук бирдиги (м.а.б.) деп аталат
• Салыштырмалуу атомдук масса (A r ) берилген атомдун массасы, көмүртектин атомунун массасынын 1/12 бөлүгүнө болгон катышына барабар.
• A r  = m ат.  / (1/12)m С
• Абсолюттук атомдук масса өзүнүн мааниси боюнча салыштырмалуу болот жана массанын атомдук бирдиги (м.а.б.) менен өлчөнөт. Б.а. салыштырмалуу атомдук масса берилген атомдун массасы көмүртектин атомунун 1/12 бөлүгүнөн канча эсе чоң экендигин көрсөтөт.

• Эгерде атомдун салыштырмалуу атомдук салмагы A r  = 12 болсо, демек, анын массасы көмүртектин атомунун массасынын 1/12 бөлүгүнөн 12 эсе чоң болот, б.а. массанын атомдук бирдиги 12 барабар болот. Бул көмүртектин атомунда гана болушу мүмкүн.
• Суутектин салыштырмалуу атомдук массасы бирге барабар A r  = 1. Бул анын массасы көмүртектин атомунун массасынын 1/12 бөлүгүнө барабар экендигин билгизет.
• Кычкылтектин атомунун салыштырмалуу атомдук массасы 16 массанын атомдук бирдигине (м.а.б.) барабар болот. Бул кычкылтектин атому көмүртектин атомунун 1/12 бөлүгүнөн 16 эсеге чоң экендигин билгизет.
• Эң жеңил химиялык элемент – суутек болуп саналат. Анын массасы болжол менен 1 массанын атомдук бирдигине барабар.
• Эң оор атомдордун массасы 300 м.а.б. жакын мааниге ээ болот.

Заттардык салыштырмалуу молекулалык массасы

• Бардык элементтердин атомунун абсолюттук массалары бүтүн санга тегеректелет.
• Молекулалар үчүн салыштырмалуу молекулалык масса (M r ) деген түшүнүк колдонулат. Салыштырмалуу молекулалык масса молекуланын массасы көмүртектин атомунун массасынын 1/12 бөлүгүнөн канча эсе чоң экендигин билгизет.
• Бирок, молекуланын массасы ал түзгөн атомдордун массаларынын суммасына барабар болгондуктан, салыштырмалуу молекулалык массаны табуу үчүн бул атомдордун массаларын кошуу керек. Мисалы, суунун молекуласы(H 2 O) эки атом суутектин A r (Н) = 1 жана бир атом кычкылтектин атомунан A r (О) = 16 турат. Демек, M r (Н 2 O) = 2+16=18 болот.

Элементтин молекуладагы же заттагы массалык үлүшү

• Кээ бир заттар, мисалы металлдар молекулалык эмес, атомдук түзүлүштө болушат. Бул учурда алардын салыштырмалуу молекулалык массалары менен салыштырмалуу атомдук массаларынын сандык мааниси бирдей болуп калат.
• Химияда  элементтин молекуладагы же заттагы массалык үлүшү  деген чоңдук маанилүү. Ал салыштырмалуу молекулалык массанын кайсы бөлүгү берилген элементке туура келээрин аныктайт.
• Мисалы, суунун 2 массалык үлүшү суутекке (эки атом болгондуктан), 16 массалык үлүшү кычкылтекке туура келет. Б.а. эгерде 1кг суутек жана 8 кг кычкылтек аракеттенсе, алар калдыксыз реакцияга кирет. Суутектин массалык үлүшү 2/18 = 1/9, ал эми кычкылтектин массалык үлүшү 16/18 = 8/9 барабар болот.

Салыштырма атомдук масса

• Азыркы учурдагы изилдөөнүн методдору атомдордун өтө кичине массаларын да тактык менен аныктай алат. Мисалы,  көмүртектин атомунун массасы 1,993•10 –26  кг барабар . Бул эң кичине чоңдук.
• Ошондуктан, химия илиминде атомдук массалардын абсолюттук эмес, салыштырмалуу мааниси колдонулат.
• Атомдук массанын бирдиги катары көмүртектин атомунун массасынын 1/12 бөлүгү кабыл алынган.
• Химиялык элементтин салыштырмалуу атомдук массасы деп, берилген атомдун массасы көмүртектин атомунун массасынын 1/12 бөлүгүнөн канча эсе чоң экендигин көрсөтүүчү чоңдукту айтабыз.
• Ал А r  тамгасы менен белгиленет.

Салыштырмалуу атомдук массалар мезгилдик таблицада көрсөтүлгөн

Кɵмүртектин салыштырмалуу атомдук массасы стрелка менен кɵрсɵтүлгɵн

Мисалы, А r (Н)=1, А r (С)=12. Бардык элементтердин массалары бүтүн санга тегеректелет. Хлордун атому гана бөлчөк сан менен белгиленет – А r (Cl)=35,5

Салыштырма молекулалык масса

Салыштырмалуу молекулалык масса деп, молекуланын массасы көмүртектин атомунун массасынын 1/12 бөлүгүнөн канча эсе чоң экендигин көрсөтүүчү чоңдукту айтабыз. Ал М r  тамгасы менен белгиленет.

Салыштырма молекулалык массаны эсептөө

• Мисалы, М r (H 2 SO 4 )=1•2+32+16•4=98 .
• Демек, суунун салыштырмалуу молекулалык массасын  (Н 2 O)  табуу үчүн атомдордун санын эсепке алуу менен, суутектин жана кычкылтектин салыштырмалуу атомдук массаларын суммалайбыз.
• Суутектин салыштырмалуу атомдук массасы 1ге барабар.  (Д.И. Менделеевдин таблицасында) , формула боюнча суутектен 2 атом болоорун билебиз  (суутектен кийин 2 деген индекс турат) ;
• Кычкылтектин салыштырмалуу атомдук масасы 16 барабар  (Д.И.Менделеевдин таблицасында) ;
• Суунун салыштырмалуу молекулалык массасын эсептейбиз:

• М r (Н 2 O)=1•2+16=16+2=18