САБАКТЫН МАҢЫЗЫ
Дидактика, методика, педагогикалык технологиялар боюнча кеңири адабияттарда "Сабактын" аныктамасы, адатта, бирдиктүү, логикалык жактан аяктаган, окуу процессинин көлөмү менен чектелген, кыскарган, анда окуу иштери болжол менен бирдей деңгээлдеги студенттердин туруктуу курамы менен жүргүзүлөт. Төмөнкү өзгөчөлүктөр топтому ага мүнөздүү:
- билим берүүчү, билим берүүнү өнүктүрүүнүн белгилүү максаттарынын болушу; - конкреттүү окуу материалынын коюлган максаттарына жана аны өздөштүрүүнүн деңгээлдерине ылайык тандоо;
- ылайыктуу каражаттарды жана окутуу методдорун тандоо менен алдыга коюлган максаттарга жетишүү;
- студенттердин тиешелүү билим берүү иштерин уюштуруу.
Негизги белгилердин ичинен негизги позицияны сабактын максаттары ээлейт: билим берүү, тарбиялоо жана өнүктүрүү. Алардын бардыгы бири-бири менен тыгыз байланышта жана конкреттүү шарттарга жараша, алардын сабакты уюштуруудагы жана өткөрүүдөгү ролу ар башка.
Алдыга коюлган максаттарга ылайык, сабактын мазмуну тандалып алынат. Окуу программаларынын, окуу китептеринин, окуу куралдарынын жардамы менен конкреттештирилген.
Белгиленген материал боюнча коюлган максаттарга жетүү үчүн ага ылайыктуу каражаттар жана окутуунун усулдары (методикасы) колдонулат. Салттуу (традициялык) жана салттуу эмес (традициялык эмес), жалпы жана атайын окутуу методдорунун өзгөчөлүктөрүн терең билмейинче, аларды тандоонун натыйжалуулу болушу мүмкүн эмес.
Ар бир каражаттын, техниканын жана окутуунун методдорунун тутуму мугалим менен студенттердин ортосундагы мамиле менен аныкталуучу өзүнүн уюштуруу формасына ээ. Бул учурда мугалимдер менен студенттердин ортосундагы жекече, жуптук, топтук жана жамааттык байланыш формалары колдонулат.
Булар заманбап сабактын маңызын мүнөздөгөн негизги позициялар.
САБАКТАРДЫН ТИПОЛОГИЯСЫ
Сабактын маңызын жана структурасын изилдөө сабак татаал педагогикалык объект деген жыйынтыкка келет. Ар кандай татаал объектилер сыяктуу эле, сабактарды да ар кандай чен өлчөмдөр (критерийлер) боюнча түрлөргө бөлүүгө болот. Бул сабактардын көптөгөн классификацияларынын бар экендигин түшүндүрөт.
Окутуунун теориясында жана практикасында сабактардын төмөнкү типологияларына жетектөөчү орун берилет:
- негизги дидактикалык максат үчүн;
- аларды ишке ашыруунун негизги ыкмасы боюнча;
- билим берүү процессинин негизги этаптары жөнүндө.
Негизги дидактикалык максатка ылайык, сабактын төмөнкү түрлөрү айырмаланат:
жаңы материал менен таанышуу сабагы;
үйрөнгөн нерсени консолидациялоо үчүн сабак;
билимди жана көндүмдөрдү колдонуу сабагы;
билимди жалпылоо жана тутумдаштыруу сабагы;
билимди жана билгичтикти текшерүү жана оңдоо сабагы;
курама сабак.
Типология, аларды өткөрүүнүн негизги усулуна ылайык, алар төмөндөгүдөй сабактарга бөлүнөт:
баарлашуу түрүндө;
лекциялар;
экскурсиялар;
кино сабактары;
студенттердин өз алдынча иштөөсү;
лабораториялык жана практикалык иштер;
ар кандай формаларын айкалыштыруу.
Эгерде типологиянын негизи катары билим берүү процессинин негизги этаптары алынса, анда сабактар төмөнкүдөй айырмаланат:
кириш сөз;
материал менен алгачкы таанышуу;
түшүнүктөрдү калыптандыруу, мыйзамдарды жана ченемдик укуктук актыларды белгилөө;
алынган эрежелерди практикада колдонуу;
кайталоо жана жалпылоо;
көзөмөлдөө;
аралаш же аралаш.
Окутуу практикасында курулган, ар кандай багыттагы сабактарды толук чагылдыруу үчүн, алар түрлөрү боюнча гана эмес, типтери боюнча да бөлүнөт. Сабактарды төмөнкүдөй типтерге бөлүнөт: түрлөрү мугалимдин жана студенттердин иш-аракетинин мүнөзүнө ылайык жүзөгө ашырууга эң ылайыктуу. Бул учурда, колдонулган типологиянын алкагында ар бир сабактын түрлөрү боюнча түрлөргө бөлүнүү болот. Ошентип, мисалы, окуу процессинин негизги этаптары үчүн типологиянын элементтеринин бири болгон КОНТРОЛДУК САБАКТАР, алар төмөнкү түрлөргө бөлүнөт: оозеки суроо сабактары; жазуу жүзүндөгү сурамжылоо; ордун толтуруу; лабораториялык жана практикалык иштер; өз алдынча жана контролдук иш; ар кандай түрлөрдүн айкалышы. Сабактарды түрлөргө жана типтерге бөлүштүрүү, бирок жеткиликтүү типологияны толук аяктаган жок. Мындай типологиялардын мисалдары катары сабактардын төмөнкү түрлөрүн келтирүүгө болот, сабактарды аларды өткөрүү формасына жараша бөлүштүрөт:
1. Конкурс жана оюн түрүндөгү сабактар: мелдеш, турнир, эстафета, дуэль, КВН, ишкердик оюну, роль ойноо оюну, кроссворд, викторина ж.б.
2. Коомдук практикада белгилүү болгон иштөө формаларына, жанрларына жана методдоруна негизделген сабактар: изилдөө, ойлоп табуу, баштапкы булактарды талдоо, комментарийлер, ой чабуулдар, маектешүүлөр, отчеттор, обзорлор ж.б.
3. Окуу материалын салттуу эмес уюштурууга негизделген сабактар: акылдуулук сабагы, аян, сабак блогу, сабак - "окубай аракет кыла баштайт" ж.б.
4. Байланыштын коомдук түрлөрүн эске салган сабактар: пресс-конференция, брифинг, аукцион, жөлөкпулдарды аткаруу, жөнгө салынуучу талкуу, панорама, телекөпүрө, репортаж, диалог, "түз гезит", оозеки журнал ж.б.
5. Мекемелердин жана уюмдардын ишмердүүлүгүн туураганга негизделген сабактар: тергөө, патенттик бюро, окумуштуулар кеңеши ж.б.
6. Коомдук жана маданий иш-чараларды өткөрүүдө иш-аракеттерди тууроого негизделген сабактар: сырттан экскурсия, өткөнгө экскурсия, саякат, сейилдөө ж.б.
7. Фантазияга негизделген сабактар: жомок сабагы, сюрприз сабагы ж.б.
8. Класстан тышкаркы иштин салттуу түрлөрүн сабакта колдонуу: "тергөө эксперттер тарабынан жүргүзүлөт", аткаруу, "брейн-ринг", талаш-тартыш ж.б.
9. Интеграцияланган сабактар.
10. Сабакты уюштуруунун салттуу ыкмаларын өзгөртүү: лекция-парадокс, жуп сурамжылоо, экспресс-сурамжылоо, сабакты коргоого баа берүү, сабак-консультация, сабак-семинар, сабак-семинар жана башкалар.
Сабактардын типологиясын жүргүзүү типологиядагы дагы бир мамиленин мисалы катары, биз ушул эле типтеги сабактардын төмөнкү блокторун келтирсек болот:
- Чыгармачылык сабактары: ойлоп табуу сабагы, сабак-көргөзмө, сабак-композиция, сабак - чыгармачыл отчет ж.б.
- Коомдук тенденцияларга шайкеш келген сабактар: билимди коомдук кароо - сабагы, сабак-дебат, сабак-диалог ж.б.
- Предметтер аралык жана сабак ичиндеги сабактар: бир эле учурда эки сабак боюнча, бир эле учурда ар кандай курактагы студенттер үчүн ж.б.
- Историзм элементтери менен сабактар: илимпоздор жөнүндө сабак, пайда (бенефизм) сабагы, сабак-тарыхый сурамжылоо, сабак портрети ж.б.
- Театрлаштырылган сабактар: аткаруу сабагы, эс тутум сабагы, сот сабагы, аукцион сабагы ж.б.
- Оюн сабактары: сабак - ишкердик оюну, сабак - ролдук оюн, дидактикалык оюн менен сабак, сабак-таймаш, сабак-саякат ж.б.
- Көмөкчү сабактар: тест сабагы, ата-энелер сабагы, консультация сабагы ж.б.
Сабактардын ар кандай типологияларын салыштыруу белгилүү бир тенденцияны - сабакты уюштуруунун заманбап формаларын толук камтууга умтулууну белгилөөгө мүмкүндүк берет. Ошол эле учурда, акыркы мезгилде түзүлгөн типологиялар такай жаңыланып, өркүндөтүлүп, кайра каралып турушу керек. Ошондой эле мугалим бул тууралуу бардык маалыматтарды ар дайым көзөмөлдөп, жакшы түшүнүп турушу керек. Мындан тышкары, окутуу практикасында мугалимдин сабак тутумун куруу, эреже боюнча, бир дагы типологиянын алкагына туура келбейт. Ошол эле учурда, тигил же бул сабактар тутумун тандоого же жайгаштырууга байланыштуу маселелерди чечүү керек.
Калган сабактардын мүнөздүү конструктивдүү элементтери топтолгон сабактардын жыйындысынын түзүлүшүнүн өзгөчөлүктөрүн билүү бул жерде олуттуу жардам бере алат.
5 525
7 348 
