Психология творчества (Чыгармачылыктын психологиясы)

Психология творчества

План.

1. Понятие творчества. Творческая активность.

2. Теоретические подходы к психологии творчества зарубежных психологов.

3. Творческое мышление.

4. Психологические барьеры в творчестве.

Понятие творчества

Психология творчества – раздел психологии, изучающий процесс научных открытий, изобретений, создания произведений искусств.

Следует отметить многозначность толкования понятия «творчества» (более 100 определений). Объясняется это тем, что данное понятие является предметом исследования разных наук (философии, психологии, педагогики, эстетики и др.). В зависимости от широты употребления выделяются всеобщие, общие и единичные определения творчества. Выделим три определения творчества.

Творчество – это созидание общественно значимых новых ценностей, индивидуальная неповторимость результатов (всеобщее определение, поскольку такие функции признаются всеми авторами).

Творчество – это способ самоутверждения личности, целенаправленная преобразующая деятельность (общее определение, поскольку используется большинством авторов).

Творчество – это психологическая структура произведения, или «творчество» - есть творчество»(единичое, так как дается только одним автором).

Основателем психологии творчества в отечественной науке считают Я.А.Пономарева. Он рассматривал творчество как форму развития, а психологию творчества - как науку о психологическом механизме развития живых систем, построенном на принципе их внутрисистемного взаимодействия.

Я .А.Пономарев, применяя системный подход к изучению творчества, сформулировал важный принцип формирования, развития и реализации творческих способностей – закон ЭУС (этапы, уровни, ступени): в развитом психологическом механизме поведения этапы его развития, трансформируясь, превращаются в структурные уровни его организации и выступают как функциональные ступени решения творческих задач. Важным фактором является способность действовать «в уме», определяемая высоким уровнем развития внутреннего плана действий. Основная особенность психологического механизма творчества – единство интуитивного и логического. Функция интуитивного (бессознательного) – созидание нового, функция логического (рационального, рефлексивного) – его выявления.

Я.А.Пономарев орус илиминдеги чыгармачылык психологиясынын негиздөөчүсү деп эсептелет. Ал чыгармачылыкты өнүгүүнүн бир түрү катары, ал эми чыгармачылык психологиясын алардын системалар аралык өз ара аракеттенүү принцибинде курулган тирүү системалардын өнүгүшүнүн психологиялык механизми жөнүндөгү илим катары караган.

В качестве элемента творческой деятельности рассматривается творческий акт. Критерием творческого акта является уровневый переход: потребность в новом знании складывается на высшем структурном уровне организации творческой деятельности; средства удовлетворения этой потребности складываются на более низких структурных уровнях. Они включаются в процесс, происходящий на высшем уровне, что приводит к возникновению нового, оригинального продукта. Творческий акт проходит несколько этапов:

1. Этап постановки проблемы ( где активно сознание).

2. Этап решения (ведущую роль играет бессознательное).

3. Этап отбора и проверки правильности решения (активно сознание).

Творческая активность. В психологии творчества исследователи большое внимание уделяют творческой активности как важнейшему аспекту творческой уникальности человека. Выделяют следующие основные факторы, обеспечивающие творческую активность человека – креативность, творческий потенциал, интеллектуальная активность, надситуативная активность. Среди перечисленных факторов последний (надситуативная активность) требует пояснения. В.А.Петровский для характеристики творческой активности ввел принцип надситуативной активности, который предполагает способность субъекта подниматься над уровнем требований ситуации, ставить цели, избыточные с точки зрения исходной задачи. Посредством этого субъект преодолевает внешние и внутренние ограничения («барьеры») деятельности. Категория надситуативной активности применима к человеку как субъекту (то есть источнику собственной активности). Таким образом, творческая активность понимается В.А.Петровским как избыточная по отношению к стимулу деятельность, которая характеризуется самостоятельностью выбора объекта мышления, выходом за пределы задания, преобразованием задания и стимула.

Общими чертами творчески активных людей являются ярко выраженная индивидуальность и эмоциональная гибкость.

Теоретические подходы к психологии творчества зарубежных психологов

В изучении творчества зарубежными психологами выделяются четыре направления: креативность как продукт, как процесс, как способность и как черта личности. Рассмотрим специфику каждого из направлений.

В первом направлении выделяются три особенности творческого продукта: количество, качество, значимость. Признается, что продукт является одним из критериев, а не универсальным показателем.

И зучение процесса творчества тесно связано с выделением различных стадий, уровней и типов творческого мышления. Под стадиями понимаются подготовка, созревание, вдохновение и проверка истинности (Уоллес). Изучение уровней творческого процесса тесно связано с пониманием творческого акта как результата перераспределения энергии.

Рассмотрение творчества как способности (Симпсон, Гилфорд, Торранс). Эти психологи определяют творчество как способность человека отказываться от стереотипных способов мышления. Известный исследователь креативности Дж.Гилфорд под творческим мышлением понимает систему качественных различий способностей, которые располагаются внутри общей модели интеллекта. Он выделяет четыре основных фактора креативности: оригинальность мышления, семантическую (обозначающую) гибкость, образную адаптивную гибкость, семантическую спонтанную гибкость (подробнее будут рассмотрены ниже в п.3).

Четвертое направление в изучении творчества ориентируется на исследование личности (Гольдештейн, Роджерс, Маслоу). Они исходят из того, что, с одной стороны, творческая деятельность характерна для творческих личностей, и, с другой, творчество может иметь место лишь при полном поглощении человека его деятельностью. По Роджерсу, главное условие творческого развития личности – в самом человеке, в его открытости конструктивному творчеству, в психологической безопасности, в свободе личности, движения, переходе от потенциально творческого к актуально творческому состоянию.

Творческое мышление

Психологами было затрачено много усилий и времени на выяснение того, как человек решает новые, необычные, творческие задачи. Однако до сих пор ясного ответа на вопрос о психологической природе нет. Но многие психологи сходятся во мнении, что одним из условий осуществления творческого процесса является наличие творческого мышления.

Ч то же такое творческое мышление? Одним из первых попытался сформулировать ответ на данный вопрос Дж.Гилфорд. Он считал, что «творческость» мышления связана с доминированием в нем четырех особенностей:

А. Оригинальность, нетравиальность высказываемых идей, т.е. способность продуцировать необычные ответы, ярко выраженное стремление к интеллектуальной новизне. Творческий человек почти всегда и везде стремится найти свое собственное, отличное от других решение.

Б. Семантическая гибкость, т.е. способность видеть объект под новым углом зрения, обнаруживать его новое использование, расширять функциональное применение на практике.

В. Образная адаптивная гибкость, т. е. способность изменить восприятие объекта таким образом, чтобы видеть его новые, скрытые от наблюдения стороны.

Г. Семантическая спонтанная гибкость, т.е. способность продуцировать разнообразные идеи в неопределенной ситуации, в частности в такой, которая не содержит ориентиров для этих идей.

В ходе исследований творческого мышления были выявлены условия, которые способствуют или препятствуют быстрому нахождению решения творческой задачи. Рассмотрим эти условия в обобщенном виде.

1. Если в прошлом определенный способ решения человеком некоторых задач оказался достаточно успешным, то это обстоятельство побуждает его и в дальнейшем придерживаться данного способа решения. При встрече с новой задачей человек стремится применить его в первую очередь.

2. Чем больше усилий было потрачено на то, чтобы найти и применить на практике новый способ решения задачи, тем вероятнее обращение к нему в будущем. Психологические затраты на обнаружение некоторого нового способа решения пропорциональны стремлению использовать его как можно чаще на практике.

3. Возникновение стереотипа мышления, который в силу указанных выше условий мешает человеку отказаться от прежнего и искать новый, более подходящий путь решения задачи. Один из способов преодоления такого сложившегося стереотипа состоит в том, чтобы на некоторое время вообще прекратить попытки решения задачи, а затем вернуться к ней с твердой установкой пробовать для поиска решения только новые пути.

4. Интеллектуальные способности человека, как правило, страдают от частых неудач, и боязнь очередной неудачи начинает автоматически возникать при встрече с новой задачей. Она порождает защитные реакции, которые мешают творческому мышлению, обычно связанному с риском для собственного «Я». В итоге человек теряет веру в себя, у него накапливаются отрицательные эмоции, которые мешают ему думать. Чувство успеха для усиления интеллектуальных потенций людей столь же необходимо, как и ощущение правильности какого-либо движения для его усвоения.

5. Максимум эффективности в решении интеллектуальных задач достигается при оптимальной мотивации и соответствующем уровне эмоционального возбуждения. Этот уровень для каждого человека сугубо индивидуален.

6. Чем больше знаний имеет человек, тем разнообразнее будут его подходы к решению творческих задач. Однако соответствующие знания должны быть разнонаправленными, так как они обладают способностью ориентировать мышление на различные подходы к решению.

  Что же мешает человеку быть творческой личностью и проявлять оригинальность мышления? Психология творчества отвечает на данный вопрос, используя понятие «психологический барьер».

Психологические барьеры в творчестве

Психологический барьер в творчестве – это психологическое препятствие обнаружению решения творческой задачи, то есть вся совокупность привычных представлений, образов, способов действий, которая мешает увидеть иной не стереотипный вариант рассмотрения задачи.

А.В.Антонов выделяет следующие виды психологических барьеров:

1) барьер оценки объекта изобретения, как не отвечающего общественным потребностям;

2) барьеры неверия в собственные силы (гиперсложности, боязни авторитетов, «принципа невозможности»);

3) «функционально-мыслительные» барьеры (стереотипности мышления, выбора и переноса знаний);

4)  семантические барьеры.

Американские психологи Г.Линдсей, К.Халл и К.Томпсон (Линдсей Г., Халл К., Томпсон Р. Творчкское и критическое мышление //Хрестоматия по общей психологии: Психология мышления. – М.,1981) считают серьезными препятствиями на пути к творческому мышлению такие моменты, как:

– конформизм. Если первые детские фантазии не находят поддержки у взрослых, может получить развитие боязнь показаться смешным или не очень умным. По этой причине ребенок опасается высказывать необычные, творческие идеи;

– внутренняя и внешняя цензура. Если люди бояться собственных идей, они склонны к пассивному реагированию на окружающее и не пытаются творчески решать возникающие проблемы;

–  регидность, что означает недостаточную подвижность, переключаемость, приспособляемость мышления по отношению к меняющимся требованиям среды. Указанные авторы утверждают, что типичные учебные методы помогают закрепить знания, принятые на сегодняшний день, но не позволяют учить постановке и решению новых проблем, улучшать уже существующие решения;

–  желание найти ответ немедленно. Чрезмерно высокая мотивация часто способствует принятию непродуманных, неадекватных решений, что и становится тормозом в развитии творческого начала;

–  отсутствие критичности мышления.

Остановимся подробнее на критичности мышления. Данные авторы рассматривают два конкурирующих между собой способа мышления: критический и творческий. Критическое мышление направлено на выявление недостатков в  суждениях других людей. Творческое мышление связано с открытием принципиально нового знания с генерацией собственных оригинальных идей, а не с оцениванием чужих мыслей. Человек, у которого критическая тенденция слишком выражена, уделяет основное внимание критике, хотя сам бы мог творить и неплохо. Напротив, тот человек, у которого конструктивное, творческое мышление доминирует над критическим, часто оказывается неспособным видеть недостатки в собственных суждениях и оценках.

Выход из этого положения в том, чтобы у ребенка с самого детства развивать как критическое, так и творческое мышление, заботясь о том, чтобы они находились в равновесии, сопровождали и периодически сменяли друг друга в любом мыслительном акте. Если человеком высказывается собственная идея, то он сам должен ее сразу же критически осмыслить. Если оригинальная, новая мысль высказана кем-то другим, то наряду с ее критикой необходимо обязательно предлагать свою. В жизни большинства людей, для того, чтобы их творческая отдача была максимальной, необходимо разумное сочетание творческого и критического мышления.

 Америкалык психологдор Г.Линдсей, К.Халл жана К.Томпсон (Линдсей Г., Халл К., Томпсон Р. Чыгармачыл жана сынчыл ой жолундагы олуттуу тоскоолдуктарды төмөнкүдөй учурларды чыгармачыл ой жүгүртүүлөрдө карашат.

- конформизм. Эгерде эрте курактагы кыялдар чоңдордо колдоо таба албаса, анда күлкүлүү же анчалык деле акылдуу эмес болуп калуудан коркуу сезими пайда болушу мүмкүн. Ушул себептен бала адаттан тыш, чыгармачыл идеяларды билдирүүдөн коркот;

- ички жана тышкы цензура. Эгерде адамдар өзүлөрүнүн идеяларынан корксо, анда алар айлана-чөйрөгө пассивдүү реакция жасашат жана келип чыккан көйгөйлөрдү чыгармачылык менен чечүүгө аракет кылышпайт;

Вопросы и задания для самоконтроля

1. Что является предметом изучения психологии творчества? Дайте ему определение.

2. В чем заключается принцип формирования творческих способностей Я.А.Пономарева?

3. Выделите этапы творческого акта.

4. Какие основные факторы творческой активности вы знаете?

5. Назовите направления в изучении творчества зарубежных психологов.

6. Сформулируйте условия, которые способствуют быстрому нахождению решения творческой задачи.

7. Приведите примеры, иллюстрирующие психологические барьеры в творчестве.

8. В каком соотношении необходимо развивать у ребенка творческое и критическое мышление?

9. *Познакомьтесь с представлениями К.Леонгарда о творческой личности. Согласны ли вы с его мнением и почему? Какими чертами, на ваш взгляд, обладают творческие, артистические натуры?

…Неотъемлемым свойством поэта или художника прежде всего должна быть эмоциональная возбудимость. Вторым стимулирующим моментом для артистической натуры может быть наличие демонстративных черт. Наконец, с третьим моментом мы столкнемся, рассматривая интровертированность.

Литература

1. Брушлинский А.В. Продуктивное мышление и проблемное обучение. М., 1983.

1. Гальперин П.Я., Котик Н.Р. К психологии творческого мышления // Вопросы психологии. 1982. № 5. С. 80-84.

2. Галин А.Л. Личность и творчество. Психологические этюды. Новосибирск, 1989.

3. Пономарев Я.А. Психология творчества. М., 1976.

4. Розет И.М. Психология фантазии. Минск, 1991.

5. Страхов И.В. Психология творчества. Саратов, 1968.

6. Ярошевский М.Г. Психология творчества и творчество в психологии // Вопросы психологии, 1985. № 6.

Чыгармачылыктын психологиясы

План.

1. Чыгармачылык түшүнүгү. Чыгармачылык ишмердүүлүк.

2. Чет элдик психологдордун чыгармачылыгынын психологиясына теориялык мамилелер.

3. Чыгармачыл ой жүгүртүү.

4. Чыгармачылыктагы психологиялык тоскоолдуктар.

Чыгармачылык түшүнүгү

Чыгармачылык психологиясы – психологиянын илимий ачылыштар, ойлоп табуулар жана көркөм чыгармаларды жаратуу процессин изилдеген бир бөлүмү .

«Чыгармачылык» түшүнүгүн чечмелөөнүн эки ачалыгын белгилей кетүү керек (100дөн ашык аныктамалар). Бул бул түшүнүк ар түрдүү илимдердин (философия, психология, педагогика, эстетика ж. б.) изилдөө предмети экендиги менен түшүндүрүлөт. Колдонуу кеңдигине жараша чыгармачылыктын универсалдуу, жалпы жана жеке аныктамалары бөлүнөт . Биз чыгармачылыктын үч аныктамасын бөлүп атабыз.

Чыгармачылык - бул коомдук мааниге ээ жаңы баалуулуктарды түзүү, натыйжалардын жекече кайталангыстыгы (универсалдуу аныктама, анткени мындай функциялар бардык авторлор тарабынан таанылган).

Чыгармачылык – инсандын өзүн-өзү ырастоо ыкмасы, максаттуу өзгөртүүчү ишмердүүлүк (жалпы аныктама, анткени аны көпчүлүк авторлор колдонушат).

Чыгармачылык – чыгарманын психологиялык түзүмү, же “чыгармачылык” – чыгармачылык” ( жалгыз , аны бир гана автор берген).

Я.А.Пономарев ата мекендик илимде чыгармачылык психологиясынын негиздөөчүсү болуп эсептелет . Ал чыгармачылыкты өнүгүү формасы катары, ал эми чыгармачылыктын психологиясын алардын система ичиндеги өз ара аракеттенүү принцибинде курулган жандуу системалардын өнүгүүсүнүн психологиялык механизми жөнүндөгү илим катары караган.

Я .А.Пономарев чыгармачылыкты изилдөөгө системалуу мамилени колдонуп, чыгармачылык жөндөмдүүлүктөрдү калыптандыруунун, өнүктүрүүнүн жана ишке ашыруунун маанилүү принцибин – ЕУС мыйзамын (этаптары, деңгээли, кадамдары) формулировкалаган: жүрүм-турумдун өнүккөн психологиялык механизминде. , анын өнүгүү этаптары, кайра түзүлүшү, анын уюмдарынын структуралык деңгээлдерине айланат жана чыгармачылык маселелерди чечүүнүн функционалдык кадамдары болуп саналат. Маанилүү фактор болуп саналат "акыл-эсте" иш-аракет кылуу жөндөмдүүлүгү , иш- аракеттердин ички планын иштеп чыгуунун жогорку деңгээли менен аныкталат. Чыгармачылыктын психологиялык механизминин негизги өзгөчөлүгү интуитивдик жана логикалык биримдик болуп саналат . Интуитивдик (сезсиздиктин) функциясы – жаңыны түзүү, логикалык (рационалдык, рефлексивдүү) функциясы – анын ачылышы.

Я.А.Пономарев орус илиминдеги чыгармачылык психологиясынын негиздөөчүсү деп эсептелет. Ал чыгармачылыкты өнүгүүнүн бир түрү катары, ал эми чыгармачылык психологиясын алардын системалар аралык өз ара аракеттенүү принцибинде курулган тирүү системалардын өнүгүшүнүн психологиялык механизми жөнүндөгү илим катары караган.

Чыгармачыл акт чыгармачылык ишмердүүлүктүн элементи катары каралат . Чыгармачыл актынын критерийи болуп деңгээлге өтүү саналат: жаңы билимге болгон муктаждык чыгармачылык ишти уюштуруунун эң жогорку структуралык деңгээлинде калыптанат; бул муктаждыкты канааттандыруунун каражаттары теменку структуралык децгээлдерде тузулет. Алар жаңы, оригиналдуу буюмдун пайда болушуна алып келген эң жогорку деңгээлде жүрүп жаткан процесске киргизилет. Чыгармачылык иш бир нече этаптан өтөт:

1. Проблеманы коюу этабы (ан - сезим активдүү болгон жерде).

2. Чечим кабыл алуу стадиясы (башкы ролду аң-сезимсиздик ойнойт).

3. Чечимдин тууралыгын тандоо жана текшерүү этабы (активдүү аң-сезим).

Чыгармачылык ишмердүүлүк. Чыгармачылык психологиясында изилдөөчүлөр чыгармачылык ишмердүүлүккө адамдын чыгармачылык өзгөчөлүгүнүн эң маанилүү жагы катары чоң көңүл бурушат. Адамдын чыгармачылык активдүүлүгүн камсыз кылуучу төмөнкүдөй негизги факторлор бар - чыгармачылык, чыгармачылык, интеллектуалдык активдүүлүк, кырдаалдан жогору . Бул факторлордун ичинен акыркысы ( супер -ситуациялык активдүүлүк) түшүндүрүүнү талап кылат. Чыгармачыл ишмердүүлүккө мүнөздөмө берүү үчүн В.А.Петровский кырдаалдан жогору турган ишмердүүлүк принцибин киргизген, ал субъекттин кырдаалдын талаптарынын деңгээлинен жогору көтөрүлө алуу, баштапкы милдеттин көз карашынан ашыкча максаттарды коюу жөндөмүн билдирет . . Бул аркылуу субъект ишмердүүлүктүн тышкы жана ички чектөөлөрүн («тоскоолдуктарды») жеңет. Кырдаалдан жогору турган иш-аракет категориясы субъект катары адамга (б.а. өзүнүн ишмердүүлүгүнүн булагы) тиешелүү. Ошентип, чыгармачылык ишмердүүлүк деп В.А.Петровский ой жүгүртүүнүн объектисин тандоонун өз алдынчалыгы, тапшырманын чегинен чыгуу, тапшырманы өзгөртүү жана кайра түзүү менен мүнөздөлгөн стимулга карата ашыкча иш -аракет деп түшүнөт. стимул.

Чыгармачыл жигердүү адамдардын жалпы өзгөчөлүктөрү - бул айкын индивидуалдык жана эмоционалдык ийкемдүүлүк.

Чет элдик психологдордун чыгармачылыгынын психологиясына теориялык мамилелер

Чет элдик психологдор тарабынан чыгармачылыкты изилдөөдө төрт багыт бөлүнөт: чыгармачылык продукт катары, процесс катары, жөндөмдүүлүк жана инсандын өзгөчөлүгү катары. Ар бир багыттын өзгөчөлүктөрүн карап көрөлү.

Биринчи багыт боюнча чыгармачыл буюмдун үч өзгөчөлүгү бөлүнөт: саны, сапаты, мааниси . Бул продукт универсалдуу көрсөткүч эмес, критерийлердин бири болуп саналат деп таанылат.

Ч ыгармачылык процессти изилдөө чыгармачылык ой жүгүртүүнүн ар кандай этаптарын, деңгээлин жана түрлөрүн аныктоо менен тыгыз байланышта. Этаптар - даярдоо, жетилүү , илхам жана чындыкты текшерүү (Уоллес). Чыгармачылык процессинин деңгээлдерин изилдөө энергиянын кайра бөлүштүрүлүшүнүн натыйжасында чыгармачыл актыны түшүнүү менен тыгыз байланышта.

Чыгармачылыкты жөндөмдүүлүк катары кароо (Симпсон, Гилфорд , Торранс ). Бул психологдор чыгармачылыкты адамдын стереотиптик ой жүгүртүү ыкмаларынан баш тартуу жөндөмдүүлүгү катары аныкташат. Белгилүү чыгармачыл изилдөөчү Дж.Гилфорд чыгармачыл ой жүгүртүүнү интеллекттин жалпы моделинин чегинде жайгашкан жөндөмдүүлүктөрдүн сапаттык айырмаларынын системасы катары түшүнөт . Ал чыгармачылыктын төрт негизги факторун аныктайт: ой жүгүртүүнүн оригиналдуулугу, семантикалык (белгилөөчү) ийкемдүүлүк, образдуу адаптациялык ийкемдүүлүк, семантикалык стихиялуу ийкемдүүлүк (толук маалымат төмөндө 3-пунктта каралат).

Чыгармачылыкты изилдөөнүн төртүнчү багыты инсанды изилдөөгө багытталган ( Голдштейн , Роджерс, Маслоу). Алар бир жагынан чыгармачыл инсандарга мүнөздүү болсо, экинчи жагынан адам өзүнүн ишмердүүлүгүнө толук сиңгенде гана чыгармачылык ишке ашат дегенден келип чыгат. Роджерстин ою боюнча , инсандын чыгармачылык өнүгүүсүнүн негизги шарты адамдын өзүндө , анын конструктивдүү чыгармачылыкка ачыктыгында, психологиялык коопсуздукта, инсандын эркиндигинде, кыймыл-аракетинде, потенциалдуу чыгармачылдан иш жүзүндө чыгармачылга өтүүдө. мамлекет.

Чыгармачыл ой жүгүртүү

Психологдор адам жаңы, адаттан тыш, чыгармачылык көйгөйлөрдү кантип чечерин билүү үчүн көп күч-аракетти жана убакытты коротушту. Бирок, психологиялык мүнөздөгү суроого дагы эле так жооп жок . Бирок көптөгөн психологдор чыгармачылык процессти ишке ашыруунун шарттарынын бири чыгармачылык ой жүгүртүүнүн болушу дегенге кошулат .

Ч ыгармачыл ой жүгүртүү деген эмне? Бул суроого биринчилерден болуп жооп берүүгө аракет кылгандардын бири Дж.Гилфорд болгон . Ал ой жүгүртүүнүн « чыгармачылыгы » андагы төрт өзгөчөлүктүн үстөмдүгү менен байланыштуу деп эсептеген:

А. Айтылган ойлордун оригиналдуулугу, травиалдуу эместиги , б.а. адаттан тыш жоопторду жаратуу жөндөмдүүлүгү, интеллектуалдык жаңылыкка болгон ачык каалоо. Чыгармачыл адам дээрлик ар дайым жана бардык жерде башкалардан айырмаланып, өз алдынча чечим табууга умтулат.

B. Семантикалык ийкемдүүлүк , б.а. объектти жаңы көз караштан көрүү, анын жаңы колдонулушун ачуу, иш жүзүндө функционалдык колдонулушун кеңейтүү.

B. Объекттин кабылдоосун анын байкоодон жашырылган жаңы жактарын көрө тургандай кылып өзгөртүү жөндөмдүүлүгү.

D. Семантикалык стихиялуу ийкемдүүлүк , б.а. белгисиз жагдайда, атап айтканда, бул идеялар үчүн көрсөтмөлөрдү камтыбайт, ар кандай идеяларды өндүрүү жөндөмдүүлүгү.

Чыгармачыл ой жүгүртүү боюнча изилдөөлөрдүн жүрүшүндө чыгармачыл маселенин чечилишин тез табууга көмөктөшүүчү же тоскоолдук кылган шарттар аныкталган. Бул шарттарды жалпыланган түрдө карап көрөлү.

1. Эгерде мурда адам тарабынан белгилүү бир маселелерди чечүүнүн белгилүү бир жолу кыйла ийгиликтүү болуп чыкса, анда бул жагдай аны мындан ары да ушул чечүү ыкмасын карманууга үндөйт. Жаңы тапшырмага туш болгондо, адам биринчи кезекте аны колдонууга умтулат.

2. Маселени чечүүнүн жаңы жолун табууга жана иш жүзүндө колдонууга канчалык көп күч жумшалса, келечекте анын колдонулушу мүмкүн. Кандайдыр бир жаңы чечимди ачуунун психологиялык баасы аны практикада мүмкүн болушунча көп колдонуу каалоосуна пропорционалдуу.

3. Ой жүгүртүү стереотипинин пайда болушу, ал жогорудагы шарттардан улам адамдын мурункусун таштап, маселени чечүүнүн жаңы, ылайыктуу жолун издөөгө тоскоол болот. Бул стереотипти жеңүүнүн бир жолу - көйгөйдү бир аз убакытка толугу менен чечүүгө аракет кылууну токтотуп, андан кийин чечимди табуу үчүн жаңы гана жолдорду сынап көрүү үчүн бекем мамиле менен ага кайтуу.

4. Адамдын интеллектуалдык жөндөмдүүлүгү, эреже катары, тез-тез ийгиликсиздиктен жабыркайт жана жаңы ишке кабылганда дагы бир ийгиликсиздиктен коркуу автоматтык түрдө пайда боло баштайт. Ал чыгармачыл ой жүгүртүүгө тоскоол болгон коргонуу реакцияларын жаратат, адатта өзүнүн "мени" үчүн коркунуч менен байланышкан. Натыйжада адам өзүнө болгон ишенимин жоготот, ага ойлонууга тоскоол болгон терс эмоциялар топтолот. Ийгилик сезими адамдардын интеллектуалдык потенциалын чыңдоо үчүн, аны өздөштүрүү үчүн кандайдыр бир кыймылдын тууралыгын сезүү сыяктуу эле зарыл.

5. Интеллектуалдык маселелерди чечүүдө максималдуу натыйжалуулукка оптималдуу мотивация жана эмоционалдык дүүлүктүрүүнүн тиешелүү деңгээли менен жетишилет. Бул деңгээл ар бир адам үчүн жекече болуп саналат.

6. Адамдын билими канчалык көп болсо, анын чыгармачылык маселелерин чечүүгө болгон мамилеси ошончолук ар түрдүү болот. Бирок, тиешелүү билим көп багыттуу болушу керек, анткени ал ой жүгүртүүнү чечүүнүн ар кандай жолдоруна багыттоо мүмкүнчүлүгүнө ээ.

Адамдын чыгармачыл адам болууга жана ой жүгүртүүнүн оригиналдуулугун көрсөтүүсүнө эмне тоскоол болот? Чыгармачылык психологиясы бул суроого “психологиялык тоскоолдук” түшүнүгүн колдонуу менен жооп берет.

Чыгармачылыктагы психологиялык тоскоолдуктар

психологиялык тоскоолдук – бул чыгармачылык маселенин чечүү жолун табууга психологиялык тоскоолдук, башкача айтканда, көнүмүш идеялардын, образдардын, иш-аракеттердин ыкмаларынын бүтүндөй жыйындысы, бул тапшырманын башка стереотиптик эмес вариантын көрүүнү кыйындатат.

А.В.Антонов психологическай тосхоллорун өйдүүр:

1) ойлоп табуунун объектисин коомдук керектөөлөргө жооп бербейт деп баалоого тоскоолдук;

2) өзүнүн күчтүү жактарына ишенбөөчүлүк тоскоолдуктары ( гипер татаалдык , бийликтен коркуу, "мүмкүн эместик принциби");

3) "функционалдык-ой жүгүртүү" тоскоолдуктары (ойлоонун стереотиптери, билимди тандоо жана берүү);

4) семантикалык тоскоолдуктар.

Америкалык психологдор Г. Линдсей , К. Халл жана К. Томпсон (Линдсей Г., Халл К., Томпсон Р. Чыгармачылык жана критикалык ой жүгүртүү // Жалпы психологиядагы окурман: ой жүгүртүү психологиясы. - М., 1981) олуттуу тоскоолдуктар болуп саналат. чыгармачыл ой жүгүртүү жолунда мындай учурлар:

- конформизм . Эгерде биринчи балалык кыялдар чоңдордо колдоо таппаса, анда күлкүлүү же өтө акылдуу эместей көрүнүү коркунучу пайда болушу мүмкүн. Ушул себептен бала адаттан тыш, чыгармачыл ойлорду айтуудан коркот;

- ички жана тышкы цензура . Эгерде адамдар өз идеяларынан корксо, алар айлана-чөйрөгө пассивдүү реакция жасоого жакын болушат жана пайда болгон маселелерди чыгармачылык менен чечүүгө аракет кылышпайт;

- ригиддүүлүк , бул чөйрөнүн өзгөрүп жаткан талаптарына карата ой жүгүртүүнүн жетишсиз мобилдүүлүгүн, алмашуусун, адаптациясын билдирет. Бул авторлор окутуунун типтүү методдору бүгүнкү күндө кабыл алынган билимди бекемдөөгө жардам берет, бирок жаңы маселелерди калыптандырууга жана чечүүгө, учурдагы чечимдерди жакшыртууга үйрөтүүгө мүмкүндүк бербейт деп ырасташат;

- дароо жооп табуу каалоосу . Ашыкча жогорку мотивация көбүнчө ойлонулбаган, адекваттуу эмес чечимдерди кабыл алууга өбөлгө түзөт, бул чыгармачылыктын өнүгүшүнө тоскоол болуп калат;

- Критикалык ой жүгүртүүнүн жоктугу .

Келгиле, критикалык ой жүгүртүүнү жакшыраак карап көрөлү. Бул авторлор ой жүгүртүүнүн эки атаандаш жолун карашат: критикалык жана чыгармачыл. Критикалык ой жүгүртүү башка адамдардын ой жүгүртүүсүндөгү кемчиликтерди аныктоого багытталган . Чыгармачыл ой жүгүртүү башка адамдардын ойлорун баалоо менен эмес , өзүнүн оригиналдуу идеяларын түзүү менен принципиалдуу жаңы билимдерди ачуу менен байланышкан . Критикалык тенденциясы өтө эле айкын болгон адам, өзү жакшы жарата алганы менен сынга негизги көңүл бурат. Тескерисинче, конструктивдүү, чыгармачыл ой жүгүртүүсү критикалык ой жүгүртүүгө үстөмдүк кылган адам көбүнчө өз баамдарында жана баалоолорунда кемчиликтерди көрө албайт.

Бул абалдан чыгуунун жолу – бала кезинен эле баланын критикалык да, чыгармачыл да ой жүгүртүүсүн калыптандыруу, ар кандай психикалык иш-аракеттерде алардын тең салмакта болуп, коштоп, мезгил-мезгили менен бири-бирин алмаштырып туруусуна ынануу. Эгерде адам өз оюн айтса, анда ал өзү дароо аны сын көз менен түшүнүшү керек. Эгерде оригиналдуу, жаңы ойду башка бирөө айткан болсо, анда анын сыны менен бирге өзүңүздүн оюңузду да сунуштаңыз. Көпчүлүк адамдардын жашоосунда, алардын чыгармачылык натыйжасын максималдуу жогорулатуу үчүн, чыгармачыл жана критикалык ой жүгүртүүнүн акылга сыярлык айкалышы зарыл.

 Америкалык психологдор Г.Линдсей, К.Халл жана К.Томпсон (Линдсей Г., Халл К., Томпсон Р. Чыгармачыл жана сынчыл ой жолундагы олуттуу тоскоолдуктарды төмөнкүдөй учурларды чыгармачыл ой жүгүртүүлөрдө карашат.

- конформизм. Эгерде эрте курактагы кыялдар чоңдордо колдоо таба албаса, анда күлкүлүү же анчалык деле акылдуу эмес болуп калуудан коркуу сезими пайда болушу мүмкүн. Ушул себептен бала адаттан тыш, чыгармачыл идеяларды билдирүүдөн коркот;

- ички жана тышкы цензура. Эгерде адамдар өзүлөрүнүн идеяларынан корксо, анда алар айлана-чөйрөгө пассивдүү реакция жасашат жана келип чыккан көйгөйлөрдү чыгармачылык менен чечүүгө аракет кылышпайт;

Өзүн өзү башкаруу үчүн суроолор жана тапшырмалар

1. Чыгармачылык психологиясынын изилдөө предмети эмне? Ага аныктама бериңиз.

2. Я.А.Пономаревдин чыгармачылык жөндөмдүүлүгүнүн калыптануу принциби кандай ?

3. Чыгармачылык актынын этаптарын белгилеңиз.

4. Чыгармачылык ишмердүүлүктүн негизги факторлорун билесизби?

5. Чет элдик психологдордун эмгектерин изилдөөдөгү багыттарды атаңыз.

6. Чыгармачыл маселенин чечүү жолун тез табууга шарт түзгөн шарттарды түзүңүз.

7. Чыгармачылыктагы психологиялык тоскоолдуктарды чагылдырган мисалдарды келтириңиз.

8. Баланын чыгармачыл жана критикалык ой жүгүртүүсүн өнүктүрүү кандай катышта зарыл?

9. * К.Леонхардтын чыгармачыл адам жөнүндөгү ойлору менен таанышыңыз. Анын пикирине кошуласызбы жана эмне үчүн? Сиздин оюңузча, чыгармачылык, көркөм мүнөз кандай сапаттарга ээ?

...Акындын же сүрөтчүнүн ажырагыс касиети эң оболу эмоционалдык толкундануу болушу керек. Көркөмдүк мүнөздөгү экинчи дем берүүчү учур демонстративдик өзгөчөлүктөрдүн болушу болушу мүмкүн. Акыр-аягы, биз интроверсияны карап жатканда үчүнчү пунктка туш болобуз .

Адабият

1. Брушлинский А.В. Жемиштүү ой жүгүртүү жана көйгөйгө негизделген окутуу. М., 1983.

1. Галперин П.Я., Котик Н.Р. Чыгармачыл ой жүгүртүү психологиясына // Психология суроолору. 1982. № 5. С. 80-84.

2. Галин А.Л. Инсандык жана чыгармачылык. Психологиялык изилдөөлөр. Новосибирск, 1989-ж.

3. Пономарев Я.А. Чыгармачылыктын психологиясы. М., 1976.

4. Розет И.М. Фантазия психологиясы. Минск, 1991.

5. Страхов И.В. Чыгармачылыктын психологиясы. Саратов, 1968.

6. Ярошевский М.Г. Психологиядагы чыгармачылык жана чыгармачылык психологиясы // Психология суроолору, 1985. № 6.