Презентация: "Мақал-мәтелдер" (Қазақ тілі, 5-сынып)

Зымыран сұрақтар

• Үріп ауызға салғандай, ит арқасы қиянда,

көзі ашық .

Бұлар қандай тіркестер?

2) Тұрақты тіркесті ғылым тілінде басқаша қалай атаймыз?

3) Тұрақты тіркестер мән-мағынасы жағынан бір-біріне антоним бола тындай мысалдар келтіріңіз.

4) Тұрақты тіркестер сөйлем мүшесі бола ала ма?

5) Ана тілімізде тұрақты тіркестерді не үшін қолданамыз?

Ақыл, өсиет айтылып, адамгершілікке үндейді.

Қалыптасқан дайын сөйлемдер қалпында жұмсалады.

Белгілі бір тұжырым, түйінді береді.

Мақал мен мәтелдің ерекшеліктері

Мақал

Мәтел

Мақал мен мәтелдің ерекшеліктері

Мақал

Мәтел

• Құрылымы жағынан екі, үш бөлімді.

Әке-асқар тау,

Ана-қайнар бұлақ,

Бала-жағасындағы құрақ.

Мақал мен мәтелдің ерекшеліктері

Мақал

Мәтел

• Құрылымы жағынан екі, үш бөлімді.

Әке-асқар тау,

Ана-қайнар бұлақ,

Бала-жағасындағы құрақ.

• Көбіне бір бөлімді болып келеді.

Кәрі түлкі қақпанға түспес.

Мақал мен мәтелдің ерекшеліктері

Мақал

Мәтел

• Құрылымы жағынан екі, үш бөлімді.

Әке-асқар тау,

Ана-қайнар бұлақ,

Бала-жағасындағы құрақ.

• Көбіне бір бөлімді болып келеді.

2. Ой неғұрлым ашық айтылады.

Кәрі түлкі қақпанға түспес.

Батыр туса-ел ырысы,

Жаңбыр жауса-жер ырысы.

Мақал мен мәтелдің ерекшеліктері

Мақал

Мәтел

• Құрылымы жағынан екі, үш бөлімді.

Әке-асқар тау,

Ана-қайнар бұлақ,

Бала-жағасындағы құрақ.

• Көбіне бір бөлімді болып келеді.

2. Ой неғұрлым ашық айтылады.

Кәрі түлкі қақпанға түспес.

Батыр туса-ел ырысы,

Жаңбыр жауса-жер ырысы.

2. Ой-пікір ишара, тұспал түрінде беріледі.

Көп түкірсе-көл.

Мақал мен мәтелдің ерекшеліктері

Мақал

Мәтел

• Құрылымы жағынан екі, үш бөлімді.

Әке-асқар тау,

Ана-қайнар бұлақ,

Бала-жағасындағы құрақ.

• Көбіне бір бөлімді болып келеді.

2. Ой неғұрлым ашық айтылады.

Кәрі түлкі қақпанға түспес.

Батыр туса-ел ырысы,

Жаңбыр жауса-жер ырысы.

2. Ой-пікір ишара, тұспал түрінде беріледі.

3. Ақыл, өсиет түрінде келеді:

Көп түкірсе-көл.

Бірлігі күшті ел озады,

Бірлігі жоқ ел тозады.

Мақал мен мәтелдің ерекшеліктері

Мақал

Мәтел

• Құрылымы жағынан екі, үш бөлімді.

Әке-асқар тау,

Ана-қайнар бұлақ,

Бала-жағасындағы құрақ.

• Көбіне бір бөлімді болып келеді.

2. Ой неғұрлым ашық айтылады.

Кәрі түлкі қақпанға түспес.

Батыр туса-ел ырысы,

Жаңбыр жауса-жер ырысы.

2. Ой-пікір ишара, тұспал түрінде беріледі.

3. Ақыл, өсиет түрінде келеді:

Көп түкірсе-көл.

Бірлігі күшті ел озады,

Бірлігі жоқ ел тозады.

3. Көбіне эмоциялық реңк басым болады.

Қызым саған айтам, келінім, сен тыңда.

“ Ер қаруы – бес қару”

Осынау бос жатқан иен даланы түйенің қомы, аттың жалында жүріп бізге қалдырған бабаларымыз ер жігітте бес қару болу керек деп санаған.Олар :1. Садақ (кейін келе мылтық. Білтелі мылтықтар мен бердеңкелерді кеңінен пайдаланған). 2. Найза. 3. Қылыш. 4. Шоқпар. 5. Айбалта.Ату қаруына садақты, кесетінге – қылышты, шаншитынға – найзаны, шабатынға – айбалтаны, соғатынға – шоқпарды таңдап бес қару деп атаған.

1-қару: садақ

Құлаты тауға қол салып, Садақтың оғын мол салып, Бетпақтың ен бір шөлінен Төтелеп жүріп жол салып, Қолды бір бастар ма екеміз?!

Ақтамберді жырау

1-тапсырма:

Төмендегі мақал-мәтелдердің жалғасын тап.

• Досы көппен сыйлас, _______________________
• Кісі елінде сұлтан болғанша, ________________
• Өнер алды – _________________
• Кісінің кісілігі киімінде емес, ________________
• Өтірік сөз ________________________
• Тұз астың дәмін келтірсе, __________________
• Ерді намыс өлтіреді, _______________________

2-қару: найза

Ақ найза қолда ойнаған толғамалы, Ақ сауыт, ақ берендер жолда қалды…

Маралтай ақын

Оқулықпен жұмыс.

128-жаттығу.

Мәтінді оқып, ондағы қанатты сөздерді тауып, көшіріп жазыңдар. Жазған сөйлемдеріңнің мағынасын ауызша түсіндіріңдер.

3-қару: қылыш

Ат — жігіттің майданы, Қылыш — жанның дәрмені, Өлім — хақтың пәрмені. Атақты ермен бірге өлсе, Жігіттің болмас арманы.

Махамбет Өтемісұлы

2-тапсырма:

Мақал-мәтелдерді көшіріп жазып, мағынасын ашыңдар.

1) Сауыттың қасиеті - қылышпен ұрғанда,

Аттың қасиеті - жаудан алып шыққанда көрінер.

2) Қылыш жарасы - бітеді, тіл жарасы - бітпейді.

3) Қылыш үстінде серт жүрмейді.

4) Қылыш - ел шауып, қазына құрайды.

5) Қылышты қорқақты сойылды батыр соғып алады.

6) Алтын кемер – белге сән, Алтын қылыш – ерге сән. 7) Қайқы қылыш — ер сәні, Қалі кілем — жер сәні.

8) Қынапсыз қылыштан шошын, Күтпеген ұрыстан шошын. 9) Қылыш түбі — ұрыс.

10) Қылыштың міндеті — кесу, Қолдың міндеті — шешу.        

4-қару: шоқпар

Шоқпарды сала білмеген, Өзіне тигізер. Инені ұстай білмеген, Көзіне кіргізер.

Мақал

3-тапсырма:

“ Жылдам жауап” ойыны.

1. Жеті рет өлшеп, неше рет кес дейді?

2.Оқусыз не жоқ, Білімсіз не жоқ?

3.Ананың сүті мен баланың тілі бірдей дейді, сонда қандай?

4.Тауықтың түсіне не кіреді?

5.Ашу не? Ақыл не?

6.Қанша тал кессең, қанша тал егу керек?

7.Балалы үй қандай?

5-қару: айбалта

Орыстан досың болса,

айбалтаңды жастанып жат.

Мақал

4-тапсырма:

Берілген мақал-мәтелдерді сәйкестендір.

Еңбек түбі- зейнет

Бейнет түбі- береке

Ұрлық түбі- бұлақ

Сөз анасы- қорлық

Су анасы- құлақ

Қосымша тапсырма:

Мына мақал-мәтелдердің ішіндегі көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойп, оны орысша, ағылшынша аударыңыз:

• Балалы ... - базар, баласыз ... - мазар.
• Отанды сүю ... басталады.
• ... көпті жау алмайды,

Ақылы көпті дау алмайды.

4) ... – қорқақ, ...-батыр.

5) ... - асқар тау,

... - қайнар бұлақ,

... - жағасындағы құрақ.

6) ... жылатып айтады,

Дұшпан күлдіріп айтады.

7) Өнер алды - қызыл ... .

8) Ердің ... сөйлегені - өлгені.

* Орақшы орақ таңдамайды, Батыр жарақ таңдамайды.

* Батырға таяқ та жарақ.

Үйге тапсырма:

• 128-жаттығу
• “ Мақал – сөздің мәйегі” тақырыбында шағын ойтолғау

Сабақ аяқталды!

Сау болыңыздар!