Презентация "Аиле дегерликлери"

«АИЛЕ ДЕГЕРЛИКЛЕРИ.

КЪАВЕ ДЕГИРМЕННИНЪ ТАРИХЫ»

Джанкой районы

МОУ «Рощино мектеби»

11сыныф талебеси

Караманова Зайденинъ

иджадий иши

Къырым – меним Ватаным! Кунешли, аджайип эфсаневий ве башындан чокъ беляларны яшап кечирген Къырымым!

Мен Ватанымнынъ къадимий Джанкой районнынъ Тимирязево коюнде догъдым ве шимди МОУ «Рощино мектеби» 11 сыныф талебеси олам.

Рощино кою 20-джи асырнынъ 6 0 сенелери Къырымнынъ харитасында пейда олды. Онынъ этрафларында эски койлер:Борлакъ. Узун-Сакъал, Янъы-Джанкой ерлешкенлер.

90-джы сенелери мында Узбекистаннынъ чешит ерлеринден къырымтатар къоранталары кочип кельди.

Мектебимизде музей бар, онынъ бир кошеси этнографик болюгине багъышлангъан. Музейде чокъ тербиевий тедбирлер кече, ве анда олгъан экспонатлар пек чокъ сырларны ача биле. Экспонатларнынъ арасында къырымтатар халкъына аит олгъан шейлернинъ тарихы пек меракълы.

Оларнынъ арасында Мустафаева Мевиде битай да бар эди. Бу къадын мектеп музейине бир сыра къыйметли шейлерни багъышлады. Бу – къаве дегирмени, марама, анасынен алтын йипекнен нагъышлангъан без, кетенден ишленгег эльбезлер, саватлангъан дувар чанагъы ве чечек савуты. Бу шейлернинъ пек меракълы тарихы бар.

Мектеп музейнинъ экспонатлары

Мустафаева Мевиде битай

Музейнинъ бир экспонаты акъкъында икяе

Къаве – къырымтатарларнынъ мусафирченлик аньанеси ве  къаве ичюв адети яшайышымызнынъ эр бир вакъытынен багълы: саба къавеси, козьайдын къавеси, байрам къавеси. Дегирмен, эр кеске белли олгъаны киби, халкъымыз тарафындан пек севильген ве кутюльген адетлерден бири олгъан «къаве ичме» адетининъ айырылмаз бир парчасыдыр.

.

Мен къаве дегирменнинъ тарихынен пайлашмагъа истейим. Амма икяем толу олмаз, бу дегирменнинъ саиплери акъкъында башта айтып бермесем.

Мевиде битай Къырымнынъ энъ эски ве мешур шеэрлеринден олгъан Къарасувбазар шеэринде Мустафа эфендининъ ве Фатма ханумнынъ къорантасында 1928 сенеси дюньягъа кельди.

Къаравсувбазар сокъакълары

О, 3 яшында анасындан оксюз къала. 1939 сенеси Сервер къардашыны ордугъа олалар. О вакъыт фин дженки кете эди. Къардашы 1941 сенеси гъайып ола.

Мевиде битай 1944 сенеси бабасынен Наманган виляетининъ Пап коюне сюргюн этиле.

1949 сенеси Эмирали адлы дюльбер, пек уста огълангъа акъайгъа чыкъа. Экиси чокъ йыллар девамында Наманган виляетининъ «Гульбах» памукъ совхозынынъ хастаханесинде чалышты ве андан нефакъагъа чыкътылар.

Эмирали деде 1988 сенеси агъыр хасталыкъ себебинден вефат эте. Оларнынъ беш огълу эвли-баркълы олып шимди эписи Къырымда яшайлар.

Эмирали деде огъул ве торунларынен, 1985 с.

Эмирали деде асырлар девамында Судакъ дживарында ярымадамызны яраштыргъан Таракъташ коюнде дюньягъа кельди. Бу кой «Таракъташ», «Бакъаташ» къаялары, юзюм багълары, дюльбер манзаралары ве озь эалисинен белли. Къаяларнынъ узеринде къале диварларыны, инсанларны ве чешит сималарны козетмек мумкюн. Таракъташ ве халкъ къараманы Алим айдамакънынъ адынен багълы, эфсанелер агъыз-агъыздан бу кунюмизге къадар етип кельген. Иште, бойле дженнет кошесинде яшагъан адамларнынъ такъдири пек меракълы.

Таракъташ къаяс ы

Бакъаташ къаясы

1961 сенеси Эмирали деде Къырымгъа профсоюз путёвкасынен раатланмагъа келе ве , эльбетте, тувгъан Таракъташыны зиярет эте. Озь эвини тапа, анда башкъа къоранта яшай. Къомшулары исе Полина битай Эмирали дедени таный ве олар насыл этип бу йыллары яшагъаны акъкъкында тариф эте. Онынъ айткъанына коре, халкъымызны сюргюн эткен сонъ, бош къалгъан эвлерге Русиенинъ чешит ерлеринден кельген адамлар ерлешип башлайлар. «Сизлерни алып кеткен сонъ, эписи бир къайтарырлар деген умютнен яшадыкъ. Эвлериниздеки шейлерни къырсланмасын деп. алып сакъладым. Бир кунь ола, сен келеджегинни бильдим. Мына ананнынъ къаве дегирмени , деп манъа узатты» - хатырлай эди Эмирали деде. Мевиде битай айткъанына коре., бу дегирмен къоранталарында пек къыйметли бир ерни ала. Аля бу куньгедже онда чекильген къавенинъ лезети айырылып тура. Бойлеликнен, халкъымыз Къырымгъа  къайткъанда Мевиде битай бу къаве дегирменини кене де юртумызгъа къайтарып кетирген.

«Къаве дегирмени къулланылгъан адий бир эшья олса да, о бизлер ичюн пек къыйметли ве муимдир,» - дей тургъан Мевиде битай.

Бу аджайип къадыннынъ торунлары бизим мектепни битирдилер, келини оджа олып чалыша. Мектепте музейинде этнографик кошеси тешкиль олгъанда бир сыра экспонатларнынъ саиби Мевиде битадыр. «Бизим тарихымызны, медениетимизни, ким олгъанымызны эр бир миллет векили бильсинъ,» - дей эди Мевиде битай

Мектеп музейнинъ экспонатлары

Къырымтатар халкъы озь тарихындан, медениетинден, дюльбер адетлеринден зенгиндир ве бу адетлер, аньанелер несильден -  несильге кече. Аньанелерден бири – къартана, къартбабаларымыздан сакъланып къалгъан, Къырымда усталар ясагъан эшьяларны дикъкъат ве мукъайтлыкънен сакъламакътыр. Бизим мектеп музейинде сакълангъан бойле аиле дегерликлери осеяткъан несильге буюк тербиевий иш япа.

Дикъкъат ичюн сагъ олунъыз!