Педагогикалык карым-катнаш

Тема: Педагогикалык карым катнаш

Аткарган: Эртабылды кызы Д,

Нурдинбекова Элзат

Карым-катнаш деген бул?

Карым-катнаш адамдардын

ортосундагы байланыш, анын натыйжасында адамдар бири-бирине таасир этип, татаал

мамилелердин системасын ѳздѳштүрүшѳт. Карым-катнаш процессинде инсандык ѳз ара

мамиле пайда болуп калыптанат.

инсандын психологиялык мамилеси эки жактуу белгиленет:

В.Н.Мясищев белгилегендей инсандын психологиялык мамилеси эки жактуу белгиленет. Карым-катнаш инсандын ѳнүгүүсүндѳ

маанилүү, анткени карым-катнаш процессинде инсандын духовный керектѳѳсү,

моралдык, эстетикалык ж.б. сезимдери калыптанат, мүнѳзү түзүлѳт. Карым-катнаш

инсандын ѳнүгүүсүндѳ гана эмес коомдун ѳнүгүүсүндѳ да чоң мааниге ээ.

Карым-

катнашта инсандык жана коомдук мамилелер түзүлүп жѳнгѳ салынат.

Коомдун ѳнүгүүсү жана адамдардын мамилеси татаал диалектикалык процесс.

Карым-катнаш баарынан мурда ѳз ара түшүнѳ билүү.

Психологиялык адабиятта чоң кишилердин жана баланын мамилесинин ар кандай түрлѳрү бѳлүнүп берилген:

1) демократиялык ѳз ара пикир алмашууда ишенич,

активдүүлүк, тең укуктуу болууга умтулуу, түшүнѳ билүү;

2) авторитардык-педагогдук,

чоңдордун толук активдүүлүгү, балага ишенбѳѳчүлүк, баланын ѳз алдынчалыгын

баалабоо белгиленет;

3) конформисттик – баланын мамилесин жеткиликтүү түшүнѳ

албоо, мамиле түзүүнүн сырткы формада ѳтүшү;

4) конфликтүүлүк – балдар менен

чоңдордун мамилесинин татаалдашы, педагогдун ишиндеги пассивдүүлүк;

Илимий адабияттарда карым-катнаштын психологиялык-педагогикалык функциясы катары тѳмѳнкүлѳр бѳлүнүп берилген:

а) Бала үчүн коллективде, үйдѳ жагымдуу психологиялык климат, оң

эмоционалдык шартты түзүү;

б) бир жаш курактан, экинчи жаш курагына ѳтүүдѳ ыраатуулукту сактап карым-

катнаштардын алкагында болууга даярдап үйрѳтүү.

в) балада “мен” деген түшүнүктү калыптандыруу б.а. айлана-чѳйрѳдѳгү

адамдардан, сырткы дүйнѳдѳн ѳзүн бѳлүп кѳрѳ билүүгѳ кѳнүктүрүү.

Психолог Т.Шибутани изилдѳѳсүндѳ “баланын курбалдаштары менен карым-катнаш түзүүдѳ тажрыйбасынын жоктугу, башка адамдарды түшүнѳ билүүсүн татаалдаштырат”, -деп белгилеген. Психологияда белгиленгендей кичине бѳбѳктүн башкалар менен болгон мамилеси, анын инсан катары калыптанып, балдар коллективине кѳнүгүшүн жеңилдетет. Психолог М.И.Лисина 1-7 жашка чейинки балдардын курбалдаштары менен карым-катнашынын тѳмѳнкү маанилүү ѳзгѳчѳлүктѳрүн белгилеген.

1.Башка адамга, курбалдаштарына болгон кызыгуу, анын ѳңүн, турпатын карап, аракетин байкоодо чагылдырылат. Ыйлаган баланы кароо ля-ля ы-ы-ы деп туурайт.

2. Өнѳктѳшүнүнѳ эмоционалдык мамиле, анын аракетин кѳңүл бѳлүп карап, ага карата ѳзүнүн мамилесин чагылдыруу менен мүнѳздѳлѳт. Мындай ѳзгѳчѳлүк 2-3 жашар баланын курбалдашы менен болгон мамилесинде байкалат. Бул эки ѳзгѳчѳлүк карым-катнаштын маанилүү жагы, анткени таанып-билүүгѳ болгон керектѳѳ, кызыгуу 1-3 жашка чейинки, балада пайда болуп активдешет.

3. Башка кишилер менен ѳз ара мамиледе болууга умтулуу.

4. Өзүнѳ карта болгон аракеттерге жооп кайтарууга умтулуу, ѳнѳгүнүн мамилесине

болгон сезимталдык, кийинки эки ѳзгѳчѳлүк пикир алмашуудагы акт.

Бала курбалдаштары менен карым- катнашта болууга муктажбы? Мындай карама-катнаш психикасынын ѳнүгүүсүнѳ таасир этеби?”

суроолорду ачып берүүдѳ психолог М.И.Лисинанын изилдѳѳсүнѳ

таянышкан. Алар эксперименттин негизинде 1-3 жашка чейинки бала курбалдаштарынын

турпатына кызыгуу менен карап, ѳзүн ага салыштырып б.а. “ѳзүн элестетет” деп

белгилешкен. Бир жарым жаштагы эки кызды (Маша,Ира) жанаша отургузуп ойногондо,

Ира Машанын жүзүн, кѳйнѳгүн карап, анан ѳзүнүн кѳйнѳгүнѳ кѳз жүгүртѳт. Бир аздан

кийин курбалдаштырынын бутун кармалап, ѳзүнүн бутун ага салыштыргандай

кыймылдатат. Мындай аракеттер карым-катнаштын уюшулган түрү болбостон, баланын

таанып билүүсүнүн активдүүлүгү.

Психологдордун изилдөөлөрү

Психологдор А.Р.Лурия, Ф.Я.Юдовичтин изилдѳѳлѳрүндѳ белгилегендей үйдѳ

тарбияланган эгиз балдар ѳз ара пикир алмашууда аракет жана тыбыштарды пайдалануу

менен чектелишет. Алардын карым-катнашын активдештирүү максатында аларды эки

башка группага жайгаштырышкан. Алар курбалдаштары менен карым-катнашта болуп, үч

айдан кийин оюн аракеттерин, сѳз менен түшүндүрүшкѳн. Курбалдаштары менен болгон

пикир алмашуу, аларды түшүнүп, ѳзүнүн аракетин пландаштыруу эгиз балдардын речин

ж.б. психикалык процесстеринин ѳнүгүүсүнѳ таасир этет.