Өсүмдүк органдарынын клеткалык түзүлүшү

Биология 6-класс . Тема: Өсүмдүк органдарынын клеткалык түзүлүшү

Сабактын максаты:

• Өсүмдүк органдарынын клеткалык түзүлүшү жөнүндө маалымат алышат

• Пластидалардын түрлөрүн жана кызматын талдап, үйрөнүшөт

• Өсүмдүк клеткаларынын түзүлүшүн башка клеткалардан айырмасын билишет

Өсүмдүк органдарынын клеткалык түзүлүшү

Клетка – өз алдынча жашоого, көбөйүүгө, өсүүгө жана өрчүүгө жөндөмдүү болгон элементардык тирүү система. Клетка – тирүү организмдердин түзүлүштүк жана функциялык бирдиги. Клетка жөнүндөгү илим -цитология деп аталат.

Клетка клетка кабыгы , цитоплазма жана ядродон түзүлгөн

Клетка кабыгы клетчаткадан турат , тунук жана

бекем болот . Ал клетканы тышкы таасирден коргойт жана

формасын сактап , тышкы чөйрө менен байланыштырып

турат .

2

Өсүмдүк клеткасы

Өсүмдүк

4

клеткасы.

1 – клетка кабыгы;

2 - цитоплазма;

3 - хлоропласт;

4 - ядро; 5 - хромопласт 6-вакуоль

5

6

3

1

Цитоплазма

• Цитоплазма – клетканын негизги курамдык бөлүгү .

• Ал түссүз , тунук , суюк же илээшкек абалда болуп , дайыма

• аракеттенип ( кыймылдап ) турат .

• Ядро – клетканын эң маанилүү курамдык бөлүгү . Ал

• клеткалардын бөлүнүшүндө чоң роль ойнойт .

• Көк - жашыл балырлар , бактериялардын ядросу калып -

• танбаган , анын заттары цитоплазмада чачыранды түрдө

• жайгашкан . Ядро мурастык тукум куучулук белгилердин

• жаңы муунга өтүшүндө өзгөчө мааниге ээ .

Пластидалар

Пластидалар – клетканын негизги тирүү бөлүктөрүнөн бири . Козу карындар , бактериялар жана көк - жашыл

балырларда пластидалар болбойт . Пластидалар үч түрдүү болот : лейкопласттар ( түссүз ); хромопласттар ( күрөң ,

кызгылт ); хлоропласттар ( жашыл ). Хлоропласттар

жашыл хлорофилл пигментине ээ болгон пластидалар

болуп , аларда фотосинтез процесси жүрөт . Хромопласттарда кызыл , сары түстүү пигменттер болот . Хромопласттар гүл жана мөмөлөргө түс берет . Лейкопласттар түссүз пластидалар . Аларда уулуу заттар сакталат

Клетканын азык заттары

• Цитоплазмада мындан башка дагы азык заттар бар. Азык заттар топтолуп, кээде клетканын көпчүлүк бөлүгүн ээлеп, клетка үчүн белен азык катары кармалып тура берет. Айрым өсүмдүктөрдүн клеткасы крахмалды көп санда кармайт. Мисалы, картошка, дан өсүмдүктөрү. Крахмал көбүнчө түссүз пластидаларда топтолот.

• Урукта кандай зат топтолгонун билиш үчүн, ага йодду тамызышат. Йоддун эритмесинин таасиринен крахмал көк түскө, ал эми белок сары түскө боёлот.

• Клеткадагы крахмал, май, белок заттарынын клетканын тиричилигинде мааниси чоң.

Вакуоль

Вакуоль – цитоплазманын ичиндеги клетка ширеси

менен толгон көңдөйчө . Ал түрдүү формада болот .

Микроскоптон караганда боштук болуп көрүнөт. Ошондуктан вакуоль «боштук» деген сөздөн келип чыккан

Клетка ширесинин курамында 70–95% суу жана анда

эриген көптөгөн минерал жана белок , май , кант сыяктуу

органикалык заттар болот . Бул ширенин курамына карата

жемиштердин даамы ширин , кычкыл жана ачуу болот

Пияздын чел кабыгынын клеткалык түзүлүшү

Клеткалардын көп түрдүүлүгүн көрүш үчүн өсүм -

дүктөрдүн түрдүү органдарынан препарат даярдоо

керек .

Мисал үчүн пияздын жука чел кабыгынан препарат

даярдоо кыйла оңой . Бул үчүн анын эттүү калың кабы -

гынан жука чел кабыкчасы ажыратып алынып , буюм

айнегиндеги тамчы сууга коюлат . Анын клеткаларынын

формасынын сүйрү экендиги , жыш жайгашкандыгы

жана пластидаларынын түссүздүгү менен башка өсүмдүк

клеткаларынан айырмаланат

Пияздын чел кабыгынан препарат даярдоо жана анын клеткалык түзүлүшү

Клетка бөлүктөрү

ядро

вакуоль

цитоплазма

Пияздын чел кабыгынын клеткаларынын микроскопто көрүнүшү

Бышыктоо

• Мөмөнүн бүртүкчөлөрү, көбүкчөлөрөрү . Же пиядын чел кабыгынын куб сыяктуу болгон ар бир бөлүкчөсү эмнеден турат?

• Клетканын негизги бөлүктөрү кайсылар?

• Пластида деген эмне?Анын кандай түрлөрү бар?

• Жалбырак эмне үчүн жашыл болот?

Тапшырма

Эгер клетканын түзүлүшүн салыштырмалуу кичинекей мамлекетке окшоштурсаң анда клетка менен мамлекеттин түзүлүшүндө кандай окшоштук болоор эле?

Клетканын органоиддери

Мамлекеттик түзүлүшү

Клетканын кабы

Эмне себептен окшош?

Чек ара

Цитоплазма

Ядро

Вакуоль

Хлоропласт

11-параграфф. 32-33-беттерди окуу.

Эмне себептен бир эле өсүмдүктүн клеткалары ар түрдүү түзүлүштө болушат? Эссе жазуу.

Көңул бурганыңыздарга чоң рахмат!

-75%

Курсы повышения квалификации

Инновационные технологии обучения русскому языку как основа реализации ФГОС ОО

Продолжительность 72 часа

4000

Өсүмдүк органдарынын клеткалык түзүлүшү. Чонойтуп көрсөтүүчү приборлор

«Өсүмдүк органдарынын клеткалык түзүлүшү. Чонойтуп көрсөтүүчү приборлор»

Биология 6-класс

Тема: §10. Өсүмдүк органдарынын ички түзүлүшү.

Чоңойтуп көрсөтүүчү приборлор.

Сабактын максаты

• Чоңойтуп көрсөтүүчү приборлор жөнүндө маалыматка ээ болушат

• Лупа жана микроскоптун түрлөрү жана түзүлүштөрү менен таанышып, колдонууну үйрөнүшөт.

• Убактылуу преперат даярдоону жана даяр преператтарды пайдаланууну өздөштүрүшөт

Жандуу организмдердин ички түзүлүшү кандай?

Мөмө – жемиштертерди карасак, алар майда бүртүкчө же көбүкчөлөрдөн турат.

- адамдын көзү менен

- лупа менен

Бүртүкчөлөрдүн формасы органдардын аткарган кызматына жараша болот

Мисалы:

• Өсүмдүктөрдүн кабыгынын бүртүкчөлөрү куб формасында жана бири-бирине тыгыз жатат.

• Мөмөлөрдө тоголок болот

Өсүмдүктүн ички түзүлүшүн алгачкылардан болуп Англиялык табият изилдөөчү Роберт Гук изилдеген

1662-жылы өсүмдүктүн кабыгынын түзүлүшүн микроскоптон көрүп, «клетка» деп атаган

Роберт Гук

1635-1703

Клетка – өз алдынча жашоого, көбөйүүгө, өсүүгө жана өрчүүгө жөндөмдүү болгон элементардык тирүү система. Клетка – тирүү организмдердин түзүлүштүк жана функциялык бирдиги.

Тирүү организмдер клеткадан турат(үй кирпичтен курулгандай),ошондой эле тирүү организмдерге тиешелүү касиеттер (зат алмашуу, көбөйүү,өсүү ж.б) клеткага да тиешелүү. Ошондуктан клетка функционалдык бирдик Клеткалар органдардын кызматына жараша формага, белгиге жана касиетке ээ болот

Чоңойтуп көрсөтүүчү приборлор

Лупа

• эң жөнөкөй чоңойтуп көрсөтүүчү прибор

• негизги бөлүгү – чоңойтуучу айнек

• 2- 5 кээде 20 эсеге чоңойтуп көрсөтө алат

Микроскоп

• бул нерсени бир нече чоңойтуп көрсөтүүчү татаал прибор

• миллион эсе чоңойтуп көрсөтө алат

• XVII кылымда жасалып башталган. Голландиялык Антони ван Левенгук тарабынан конструкцияланган

Анын микроскоптору 270 эсе чоңойтуп көрсөткөн

Жарык микроскобунун түзүлүшү

Микроскоптун бөлүктөрү

Окуляр,обьективдер,күзгү, диафрагма, конденсор , жарык фильтрлөөчү айнек

Оптикалы к

Микроскоп

Микро жана макровинттер, тубус, препарат бекемдөөчү кыпчыгычтар,предметтик столчо , негиз

Механикалы к

Пияздын чел кабыгынан убактылуу преперат даярдоо

Бышыктоо

• Өсүмдүк, жаныбар, адам эмнеден жана кандай көзгө көрүнбөгөн майда бөлүк-

чөлөрдөн турат?

• Ал бөлүкчөлөр кандай касиетке ээ болушат?

• Аларды кантип окуп-үйрөнүүгө болот?

Үй тапшырма

Чоңойтуп көрсөтүүчү приборлордун түзүлүшү

Иштөө эрежелери

Лупанын түзүлүшү

1

Жарык микроскобунун түзүлүшү

2

1

3…

2

3...

§10. Окуу китебинин 29-32- беттери