Монгол империясы

§17. Монгол империясы

1. Монгол мамлекетинин түзүлүшү

2. Чыңгыз хан

3. Чыңгыз хандын аскерлери

4. Чыңгыз хандын басып алуучулук жортуулдары

5. Монгол империясы

6. Монгол басып алуучуларынын түрк элдеринин тарыхына жана маданиятына тийгизген таасири

XIIк аягы XIIIк башына чейин монгол эли бирдиктүү өзүнчө атайын улут болуп түзүлгөн эмес.

Бул аймакта жүзгө жакын уруулардын жашагандыгы белгилүү.

Алардын ичинен эң ири уруулар:

татар

найман

меркит

керей

конурат

оңгут

ойрот

XIIк башында татар уруу бирикмеси бузула баштап, монголдор менен татарлардын арасында карама-каршылыктар күчөйт.

Монгол уруусунун башчысы Есугей баатыр бир нече уруулар менен биргип, татарларга каршы согушуп турган.

1164-жылы Есугей татарлар тарабынан өлтүрүлгөн, Темучин жетим калып, кыйынчылыктарды көрүп чоңоёт.

Монгол уруусунун башка уруулар менен болгон согушунда Темучин өзүнүн баатырдыгын көрсөткөн. Ал бүткүл татарларды жана бир нече түрк урууларын өзүнө баш ийдирген.

XIII к баш. Түштүк Сибирдин жана Борбордук Азиянын көчмөн элдеринде Темучиндин башчылыгы менен согуштук -феодалдык Монгол мамлекети түзүлүп, империяга айланган.

Чыңгыз хан - Монгол империясынын негиздөөчүсү

жана колбашчысы

Перси тарыхчысы – улуу өкүмдар

Кытай тилинен – теңирдин белеги

Түркчөдөн - деңиз, ааламдын кожоюну

дегенди билдирет

Темучин

• 1155-жылы Онон дарыясынын боюндагы Делигюн Болдок деген жерде туулган.

• 9 жашында атадан жетим калып, өгөй ата Миңликтин тарбиясында чоңойгон.

• Жардылыктын айынан энеси Алан Гоа (Сулуу марал) жана инилери менен балык кармап, оокат кылышкан.

1206-жылы

46 уруу элден курултай чакырып, Темучин атын өзгөтүп, “Чынгыз” деген ат менен өзүн “хан” жарылаган.

Күчтүү жана тартиптүү аскер курамы

Монголдордун атчан аскерлер курамы

Жеңил куралданган атчандар

Оор куралданган атчандар

Атчан аскерлер – монгол аскерлеринде негизги согуштук күч катары эсептелген.

Аскерлердин куралдары

Оор куралданган аскерлер

Монголдор

Негизги кесиби – мал чарбачылык

Эң маанилүү байлыгы – үйүр-үйүр жылкылар, короо –короо мүйүздүү малдар

Ар дайым жайыт үчүн күрөшүп турушкан

Бала чагынан ээрге отуруп, курал-жарактарга ээ болгон.

Чынгыз хандын жүрүштөрү

Жылдары

Багыты

1206-1211 гг.

1211-1215 гг.

Түндүк-чыгыш Азия,

Натыйжасы

1218 г.

Кытай

Кыргыздарды, буряттарды, якуттарды, уйгурларды, алтайлыктарды өзүнө каратып алат. Тунгус хандыгын талкалап, кыйраткан.

Түндүк-батыш Азия

Корея

1219-1221 гг.

Түндүк Кытайды басып алат

Мамлекетти басып алып, жеңишке ээ болот

Орто Азия

Жеңип алат

Хронологиялык табышмак

1164-ж

Монгол мамлекети түзүлүп, империяга айланган

1155-ж

Чыңгыз хан дүйнөдөн кайткан

1206-ж

Монгол империясы кулаган

Чынгыз хандын такка отурган биринчи мураскери анын үчүнчү баласы Угедей болгон Ташбака – акылмандыктын жана узак жашоонун символу Каракорумдагы Угедейдин хан сарайы

Империя – бул ири монархиялык держава, курамына башка элдердин жерин кыйнап, кошуп алган аймагы кеңири мамлекет

Чыңгыз хан жана анын урпактарынын мамлекети. Кайсы аймактарды каратып алган толуктап жазгыла

Чыңгыз хан

Чагатай улусу

Жучи улусу

Угедей улусу

Тулуй улусу

Батый хан

Баскынчылыктын натыйжасында

• 1.Өлкөлөрдүн калкынын саны кыскарды.
• 2. Ондон ашык шаарлар талкаланды.
• 3.Чарба жашоосунда өнүгүү темпи басаңдады.
• 4. Таш курулуштары токтоду.
• 5. Көптөгөн маданий чыгармалар жана көркөм чыгармалар жок болду.
• 6. Мыкты тажрыйбалуу аскерлер өлгөн.

Үй тапшырма

• Суроолор тапшырмаларындагы суроолорго жооп жазгыла.

• “ Чыңгыз хандын каар заманы” деген темада кыскача аңгеме жазып келгиле.