Месца беларускай савецкай літаратуры ў грамадска – палітычным жыцці рэспублікі ў другой палове 1950-х – 1980-я г.г.
План
- Умовы развіцця беларускай літаратуры.
- Тэма Вялікай Айчыннай вайны ў беларускай літаратуры.
- Гістарычная тэматыка ў беларускай літаратуры.
Умовы развіцця беларускай літаратуры
В. Галубок
Т.Гартны
М.Гарэцкі
Частковая дэмакратызацыя грамадска-палітычнага жыцця стала найбольш істотнай з'явай у культурным жыцці БССР у гады "адлігі" (другая палова 1950-х - першая палова 1960-х гг.). Пачаўся працэс дэсталінізацыі грамадства і выкрыцця культу асобы. У БССР былі рэабілітаваны такія вядомыя дзеячы культуры, як У. Галубок, Ц. Гартны, М. Гарэцкі і інш. Аднак рэабілітацыя вялася выбарачна.
Умовы развіцця беларускай літаратуры
«Государство - это мы - трудовой советский народ!» Плакат. 1962 г.
Умовы развіцця літаратуры ў другой палове 1960-х - першай палове 1980-х гг. вызначаліся захаваннем ролі камуністычнай партыі як кіруючай і накіроўваючай сілы грамадства. Партыйныя органы імкнуліся зарыентаваць дзеячаў літаратуры на ўслаўленне вялікіх здзяйсненняў савецкай краіны і рашэнне задачы пабудовы камунізму. У адпаведнасці з метадам сацыялістычнага рэалізму савецкая рэчаіснасць разглядалася як найвышэйшае дасягненне чалавецтва. У цэнтры ўвагі літаратараў знаходзілася новая гістарычная супольнасць людзей - савецкі народ. Гэтыя абставіны абумовілі недастатковую ўвагу да адлюстравання ў літаратуры нацыянальна-культурных асаблівасцей беларускага народа.
Умовы развіцця беларускай літаратуры
«Гласность!» Плакат. 1988 г.
Перабудова другой паловы 1980 - х гг. аказала станоўчы ўплыў на ўсе бакі культурнага жыцця краіны. Прынцып галоснасці, страта КПБ манаполіі на ўладу спрыялі паступоваму змякчэнню адміністрацыйна-камандных метадаў кіраўніцтва культурай. Дзеячы беларускай літаратуры атрымалі магчымасць праяўляць свой талент. Сваёй першаснай задачай яны лічылі выхаванне гуманістычных адносін да чалавека, сцвярджэнне велічы чалавека-працаўніка. Паглыбленне ў духоўны свет чалавека стала важным дасягненнем беларускай літаратуры.
Тэма Вялікай Айчыннай вайны ў беларускай літаратуры
І. Чыгрынаў
І. Навуменка
Для беларускіх пісьменнікаў тэма Вялікай Айчыннай вайны стала вызначальнай на дзесяцігоддзі. У мастацкіх творах гэтая тэма разглядалася як выпрабаванне чалавека ў цяжкіх ваенных умовах, яго годнасці, адданасці гуманістычным ідэалам. Гэта найбольш ярка ўвасобілася ў раманах І. Чыгрынава «Плач перапёлкі», «Апраўданне крыві», І. Навуменкі «Сасна пры дарозе», «Вецер у соснах», «Сорак трэці».
Тэма Вялікай Айчыннай вайны ў беларускай літаратуры
А.Адамовіч
У. Калеснік
Я.Брыль
Сярод твораў беларускай літаратуры, прысвечаных ваеннай тэме, - дылогія А. Адамовіча «Партызаны» і «Хатынская аповесць», дакументальная кніга
«Я з вогненнай вёскі...» (сумесна з Я. Брылём і У. Калеснікам).
Тэма Вялікай Айчыннай вайны ў беларускай літаратуры
Значнае месца займае Вялікая Айчынная вайна ў творчасці В. Быкава, народнага пісьменніка Беларусі, Героя Сацыялістычнай Працы, лаўрэата Ленінскай прэміі. Кнігі Быкава напоўнены верай ў вялікія духоўныя магчымасці чалавека, служаць выхаванню патрыёта сваёй Радзімы, свайго народа. Пісьменнік асуджае хлусню, здраду. У яго творах паказаны звычайны савецкі чалавек ва ўмовах вайны, для якога штодзённы гераізм стаў нормай паводзін, перадумовай перамогі над ворагам. У першай палове 1960-х гг. выйшла кніга Быкава "Жураўліны крык«, аповесці «Здрада», «Трэцяя ракета».
В.Быкаў 1944 г.
Тэма Вялікай Айчыннай вайны ў беларускай літаратуры
У канцы 1960-х гг.В. Быкаў у аповесцях «Круглянскі мост», «Сотнікаў», «Абеліск» звярнуўся да тэмы партызанскай і падпольнай барацьбы беларускага народа. У 1970-1980-я гг. з'явіліся творы «Дажыць да світання», «Пайсці і не вярнуцца», "Знак бяды«, «Сотнікаў». Па творах В. Быкава пастаўлены кінафільмы («Трэцяя ракета», «Альпійская балада», «Дажыць да світання», «Воўчая зграя», «Абеліск» і інш.), опера «Сцежкаю жыцця». В. Быкаву прысвечаны фільм В. Дашука "Узыходжанне". Кнігі пісьменніка надрукаваны на 35 мовах свету, а іх агульны тыраж склаў звыш
3 млн. асобнікаў.
В.Быкаў
Тэма вялікай Айчыннай вайны ў беларускай літаратуры
Новае асэнсаванне ваенных падзей, аналіз псіхалогіі простага салдата, набліжэнне да праўды жыцця характэрны і для творчасці вядомага беларускага пісьменніка Янкі Брыля. Ён адным з першых у рамане «Птушкі і гнёзды» увёў у беларускую ваенную прозу тэму духоўных каштоўнасцей і праблему выбару паводзін чалавека на вайне, у цяжкіх умовах.
Я.Брыль
Гістарычная тэматыка ў беларускай літаратуры
Дасягненнем у творчасці беларускіх пісьменнікаў стала тое, што яны імкнуліся адлюстроўваць падзеі тагачаснага жыцця ва ўзаемасувязі з гістарычным мінулым і перспектывамі будучага развіцця рэспублікі. У шэрагу твораў знайшлі мастацкае ўвасабленне шматлікія гістарычныя падзеі. У іх ліку раманы Івана Мележа «Людзі на балоце», «Подых навальніцы», «Завеі, снежань», якія склалі трылогію «Палеская хроніка». У гэтых творах пісьменнік апавядае пра лёс беларускага сялянства ў 1920-1930-я гг. на Палессі. Трылогія з'яўляецца гімнам беларускага народа і роздумам над яго гісторыяй.
І.Мележ
Гістарычная тэматыка ў беларускай літаратуры
Падзеяй у беларускай літаратуры гэтага часу стаў выхад цэлага шэрагу твораў у. Караткевіча. Ён планаваў напісаць трылогію, прысвечаную падзеям 1863-1864 гг. але паспеў стварыць толькі першы раман "Каласы пад сярпом тваім". Тэме паўстання прысвечана героіка-рамантычная драма «Кастусь Каліноўскі». Аповесць "Дзікае паляванне караля Стаха", створаная ў жанры Гістарычнага дэтэктыва, апісвае падзеі 1880-х гг.у адным з куткоў Беларусі.
У. Караткевіч
Гістарычная тэматыка ў беларускай літаратуры
Гістарычная тэматыка адлюстравана ў рамане «Хрыстос прызямліўся ў Гародні». Асновай для напісання з'явіўся запіс хронікі Вялікага Княства Літоўскага аб з'яўленні ў XVI ст. чалавека, які прысвоіў сабе імя Хрыста. Гэты раман - філасофскі роздум аб прызначэнні чалавека на Зямлі. У дэтэктыўным жанры быў створаны раман "Чорны замак Альшанскі", за які пісьменнік быў удастоены Дзяржаўнай прэміі БССР. Раман адлюстроўвае непарыўную сувязь паміж гістарычным мінулым і сучаснасцю. Пачуццём любові да Радзімы і павагі да яе гісторыі напоўнены нарыс "Зямля пад белымі крыламі". У. Караткевіч з'яўляецца аўтарам п'ес «Званы Віцебска», «Маці ўрагану» і інш.
У. Караткевіч
Гістарычная тэматыка ў беларускай літаратуры
Асабліва плённа працаваў у галіне літаратуры І. Шамякін. Літаратурную дзейнасць ён пачаў у 1941 г. з нарысаў і вершаў. У рамане «Крыніцы» сцвярджаецца актыўнае стаўленне чалавека да свету, паэтызуецца грамадзянская непрымірымасць да праяў кансерватызму. У кнізе «Трывожнае шчасце» лёс герояў Пятра Шапятовіча і Сашы Траянавай асацыіруецца з лёсам усяго пакалення, якое прайшло праз цяжкія выпрабаванні вайны, змагаючыся з ворагамі на фронце, у партызанскіх атрадах, і ў цяжкіх пасляваенных умовах актыўна ўдзельнічала ў аднаўленні народнай гаспадаркі.
І. Шамякін
Гістарычная тэматыка ў беларусскай літаратуры
Раман "Сэрца на далоні" ставіць важкія праблемы грамадскага жыцця: выхаванне моладзі, станаўленне чалавека як асобы. Раман "Снежныя зімы" адрозніваецца глыбінёй мастацкага асэнсавання складаных грамадскіх працэсаў сучаснасці. Праблемы Чарнобыля раскрыты ў рамане «Злая зорка». Шэраг твораў пісьменніка прысвечаны гісторыка-рэвалюцыйным падзеям. Гэта аповесць «Браняпоезд «Таварыш Ленін», раман «Петраград - Брэст». Творы І. Шамякіна перакладзены на многія замежныя мовы. Яго імя прысвоена Мазырскаму дзяржаўнаму педагагічнаму універсітэту.
І. Шамякін
АБАГУЛЬНЕННЕ
№
Пісьменнік
Назвы твораў
Тэматыка