Məktəblilərin vətənpərvərlik tərbiyəsində muzey pedaqogikası

Məktəblilərin vətənpərvərlik tərbiyəsində muzey pedaqogikası

Müasir dövrdə keçmişin mədəni irsinə, bəşəriyyətin uzun əsrlər boyu topladığı mənəvi təcrübəyə müraciət etmək xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Məhz buna görə bu gün muzeylər keçmiş dəyərlərin qoruyucusu kimi yüksək əhəmiyyətə malikdirlər. Vətənpərvərlik tərbiyəsi üçün uşaq qəlblərinə aparan ən real yol məktəb muzeylərinin yaradılması və çox hallarda da muzeylərdə hadisələrin sanki canlandırılmasıdır. Məktəb muzeyinin unikal mühiti ümumi və əlavə təhsilin məzmunu, təşkili formalarını, pedaqoji texnologiyaları və fəaliyyət metodlarını, müxtəlif elm sahələrinə dair bilikləri birləşdirməyə, məktəblilərin fənn, fənlərarası və səlahiyyətlərini formalaşdırmağa, şəxsiyyətlərarası münasibətləri inkişaf etdirməyə imkan verir. Bu da öz növbəsində məktəblilərdə ünsiyyət bacarıqları formalaşdırır. Məktəb muzeyinin fəaliyyəti məktəblilərin dünyagörüşünü əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirir, şəxsiyyətin intelektual, emosional və yaradıcılıq sahələrini inkişaf etdirir. “Muzey pedaqogikası” anlayışına nəzər salaq. Pedaqoji lüğətdə muzey pedaqogikasına aşağıdakı tərif verilir: “Muzey pedaqogikası muzeylərin tarixini, mədəni-maarifçilik fəaliyyətinin xüsusiyyətlərini, muzeylərin müxtəlif kateqoriyalardan olan ziyarətçilərə təsir üsullarını, muzeylərin təhsil müəssisələri ilə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənən elm sahəsidir”.

Muzey pedaqogikasının özünəməxsus strukturu vardır.

Muzey pedaqogikasının model strukturu:

Məktəbimizdə açılacaq muzeyin adı: “Zəfər” məktəb muzeyi

Məktəbdə muzeyin nəzdində “İrs” Assosiyasiyası fəaliyyət göstərəcəkdir. “İrs” uşaq və böyüklərin birliyi olacaqdır.Muzeydə iş muzey pedaqogikasının strukturuna əsaslanacaq.

“Zəfər” məktəb muzeyini nümunə götürərək muzey pedaqogikasının strukturunu ətraflı nəzərdən keçirək.

Məqsəd:

Zaman əlaqələrinin qorunması vasitəsilə nəsillərə ötürmək imkanının yaradılması

Tapşırıqlar:

1.Tarix-diyarşünaslıq və muzey işi vasitəsilə məktəbliləri öz doğma yurdunun tarixi, mədəni və təbii irsinin öyrənilməsi, mühafizəsi və təbliği üçün ictimai faydalı tədqiqat fəaliyyətlərinə cəlb etmək;

2.Tarix-diyarşünaslıq və muzeyşünaslıq əsasında məktəblilərin yaradıcılıq qabiliyyətlərinin inkişafına, onlarda vətəndaşlıq şüurunun və vətənpərvərlik ruhunun formalaşmasına töhfə vermək;

3.Şagirdlərdə tarixə, siyasi həyata, insanların həyatına, ailəyə marağı inkişaf etdirmək;

4.Əcdadların və müasirlərin əməllərində iştirakdan qürur hissi keçirmək və cəmiyyətdə baş verənlərə görə tarixi məsuliyyət formalaşdırmaq;

5.Özünü dərketmənin formalaşmasına, aktiv həyat mövqeyinin formalaşmasına, ətraf aləmə uğurla uyğunlaşmaq bacarığına töhfə vermək;

6.Şagirdlərdə vətənpərvərlik, humanizm və digər əxlaqi və mədəni dəyərlərin tərbiyəsinə töhfə vermək;

Muzey aşağıdakı istiqamətlərdə fəaliyyət göstərəcəkdir:

-Axtarış-tədqiqat;

-Ekskursiya;

-Ekspozisiya(sənədləşmə);

-Mədəni-kütləvi;

-Muzeylərarası əlaqələr.

Axtarış-tədqiqat: Bu istiqamət şagirdlərə elmi-tədqiqat işində özlərini ifadə etmək, tədqiqat bacarıqlarını göstərmək imkanı verir. Uşaqlar sorğu keçirməyi, söhbət etməyi, sənədləri (gündəlik, xatirələr və hekayələri qeyd etmək üçün dəftər, xronika, foto sənədləri düzəltmək və s.) tərtib etməyi öyrənirlər. Toplanan materiallar əsasında məktəblilər tədqiqat işləri yazırlar. Bu iş prosesində gənc tədqiqatçının sosial uyğunlaşması baş verir, yəni mövcud məsələyə şəxsi münasibət bildirməklə onda vətəndaş mövqeyi, dəyər istiqamətləri və prioritetlər üzə çıxır.

Ekskursiya: Muzey ekskursiyası əvvəlcədən planlaşdırılmış mövzu və xüsusi marşrut üzrə muzeyə kollektiv ekskursiyaya əsaslanır. Məktəblilərin muzey ekskursiyalarında sual-cavab üsulu, oyun texnikası, teatrlaşdırma və uşağın məhsuldar fəaliyyətindən (rəsm, modelləşdirmə) istifadə olunur. Hər kəs bələdçi ola bilər. Bələdçi müsabiqəsi keçirməklə bələdçi təyin edilir. Məktəb muzeyində ekskursiya hazırlamaq və keçirmək əzmkarlıq, böyük bilik və xüsusi bacarıq tələb edir.

Bələdçi turları üçün xüsusi tələblər hazırlanmalıdır. Muzeydə aşağıdakı tematik ekskursiyalar olmalıdır:

Muzeyin görməli yerləri ilə tanışlıq, şəhərin, məktəbin tarixi, məktəbimiz dünən və bu gün, məktəbimizin məzunları, müharibə iştirakçıları və qəhrəmanlarımız.

Ekspozisiya (sənədləşmə): Bu istiqamətlə bağlı da müxtəlif ekspozisiyaları toplamaq olar. Şəhər, məktəb və ya bir şəxsin tarixi, “Zəfər”i qazandıranlar, məktəbimizin əlaçıları, ənənələrimiz, həmyerlilərimiz və s. Məktəbin bütün şagirdləri ekspozisiyaların yaradılması üzərində işləyə bilərlər. Belə ki, tarix dərslərində ekspozisiyanın ayrı-ayrı bölmələri üçün mövzular hazırlamaq, rəsm dərslərində uşaqlar rəsmlər və stendlərin ezkizlərini çəkə bilər, texnologiya dərslərində plan tərtib edə, riyaziyyat dərslərində lazımı materialların və onların dəyərinin hesablanmasını aparmaq, informatika dərslərində komputer dizaynı və ekspozisiyanın tərtibatı ilə məşğul ola bilərlər. Azərbaycan dili dərslərində isə səriştəli mətn hazırlaya bilərlər. Hər il siniflər arasında ən yaxşı ekspozisiya işi üçün müsabiqə keçirmək olar.

Mədəni-kütləvi: Bu istiqamət bayramlar, xüsusi günlər, dərslər, oyunlar, görüşlər, dəyirmi masalar və s. keçirilməsini nəzərdə tutur. Belə işlər xüsusilə kiçik məktəbliləri çox sevindirmiş olar.

Muzeylərarası əlaqələr: Bu istiqamətdə muzey digər muzeylərlə əlaqələr qurmağı qarşısına məqsəd qoyur. Bu zaman məktəblilər materialı paylaşmaq, yeni şeylər öyrənmək və digər məktəblilərlə dostluq etməyi öyrənirlər. Rayon (şəhər) muzeyi ilə əməkdaşlıq işi fəal şəkildə aparılır. Muzeylərarası əlaqəlar zamanı işin forma və üsulları aşağıdakılardan ibarət olur. Məktəb muzeyində muzey pedaqogikası çərçivəsində ən yaxşı səmərəli iş formaları bunlardır. Kütləvi, qrup və fərdi. Kütləvi formaya ekskursiyalar, şənliklər, tədbirlər, açıq qapı günləri, digər muzeylərə səyahətlər daxildir. Qrup işi formasına dərnək, video çəkilişlər, işlərin hazırlanması, sərgi və ekspozisiyaların bəzədilməsi işi aiddir. Fərdi iş ekskursiyanın keçirilməsi, mesajların, təqdimatların hazırlanması, dizayn və tədqiqat işləri, eksponatların toplanmasından ibarətdir. Müasir dövrün ruhunu tutmaq üçün “Mənə müharibədən danış” adlı layihələr həyata keçirmək olar.

Muzey pedaqogikasına aşağıdakı iş üsulları daxildir:

1)Şifahi-hekayə, söhbət,izahat, müsahibə, ədəbiyatlarla iş;

2) eksponatların, köhnə fotoşəkillərin, əvvəlki illərdən sənəd nümunələrinin nümayişi, təqdimatlara, filmlərə, video çıxışlara baxmaq, xalq mahnılarına qulaq asmaq;

3)Praktik-yaradıcı layihələr, dramatizadiya, virtual ekskursiyalar, mövzular üzrə fəaliyyətlər;

4)Emosional “uğur vəziyyəti” yaratmaq.

Məktəb muzeyi daxilində tədbir və ya hər hansı mədəniyyət işi hazırlayan və həyata keçirərkən aşağıdakı tarixən formalaşmış prinsipləri nəzərə almaq lazımdır:

İnteraktivlik -insan ancaq gördüyünü dərk edir;

Konplektlik -bütün qavrayış növlərinin daxil edilməsi;

Proqramlaşdırma-məlumatların mənimsənilməsini və bacarıq və vərdişlərin əldə edilməsini təmin etmək;

Məşğələlərin keçirilməsi şagirdlərə differensial yanaşmanı, fərdiləşdirmə prinsiplərinə əməl etməyi, hər bir şagirdin maraq və imkanlarına diqqətlə yanaşmağı tələb edir. Alman alimi Hans Froydental (Hans Freudenthal,1905-1990) muzeydə dərslərin keçirilməsi üçün bu gündə öz aktuallığını qoruyub saxlamış bir sıra tələblər tərtib etmişdir:

-muzeyə hər bir səfər bir fəaliyyətdir və onun konkret (elmi, tərbiyəvi, inkişaf etdirici) məqsədi olmalıdır;

-müəllim və şagird bilməlidir ki, muzeyə baş çəkmək əyləncə deyil, ciddi işdir və buna görə də hazırlaşmaq lazımdır;

-muzeyə ancaq ilkin hazırlıqlardan sonra, uşağı yormadan və qavramağa hazır olduqda baş çəkmək olar;

-təkcə uşağın deyil, həm də böyükləri də yoran turlardan imtina etməlisiniz;

-uşaqların yaş maraqlarına əsaslnaraq bələdçi eksponat seçib nümayiş etdirməlidir;

-muzeyi ziyarət etməyin nəticəsi uşaqların müstəqil yaradıcılıq imkanlarına (rəsm, gördükləri mövzuda esse yazmaq, maketlər hazırlamaq və s.) uyğunlaşmalıdır.

Uzun illər keçəcək və yeni nəsillər muzeyin astanasından keçəndə onun ilk təşkilatçılarını minnətdarlıqla xatırlayacaqlar.Hesab edirəm ki, hər bir kəndin, hər bir məktəbin öz muzeyi olmalıdır! Belə muzeylərin bütün eksponatları və materialları bizim əvəzsiz irsimizdir və biz bunu bilməli və hörmət etməliyik.

Əgər məndən soruşsalar ki, “Məktəb muzeyi nəyə lazımdır?” Cavab verərəm: “Vətənimizin tarixini bilmək, onun sakinlərinin yaddaşını qorumaq və tariximizdən qürur hissi keçirmək üçün!”.

İstifadə olunmuş ədəbiyyat

Azərbaycan dilində

1.Seyyub Əsədov “V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” Bakı, 2021

Rus dilində

2.Ванслова Е.Г. Музей и школа. М, 1985

3.Столяров Б.А. Педагогика художественного музея: от истоков до современности. СПб, Специальная литература, 1999

4.Столяров Б. А. Музейная педагогика. История, теория, практика. Учеб. пособие/Б.А. Столяров.М, 2004

İnternet resursları

1.https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%80%D0%BE%D0%B9%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C,_%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D1%81

2.Hans Freudenthal

https://mathshistory.standrews.ac.uk/Biographies/Freudenthal/

3.https://studfile.net/preview/2165010/

4.http://multiurok.ru/seyyubasadov2/

5.https://sinxronfenler.blogspot.com/

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu - Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il),

Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi