Космостук нурлар. Галактика

Галактикалар. Космостук нурлар жана магнит талаасы

Космостук нурлар

Космос нурлары  – космос мейкиндегинде ылдамдыгы боюнча 100 000 км/сек дан жогору болгон заряддалган бөлүкчөлөр протон, электрон, ядролордун ар түрдүү багыттагы агымы .

• Космостук нурлардын орто эсеп менен 92% протондон, 7% гелий ядорсунан, 1% электрондордон жана химиялык элементтердин ядролорунун бир аз кошулмаларынан турат.

Галактикалардын табияты боюнча XX кылымдын 20-жылдарында Э. Хаббл жаны ачылыштарды ачкан.

  эллипстик

50%

  спиралдык 20%

туура эмес 5%

Линза сыяктуулар 20%

Эллипстик галактиктер  түрдүү формадагы кысылыштарга ээ болуп эллипсоид формасын алат. Ал галактиктер зор жана кидиктер түрүндө Ааламдан кездешип, бардык галактиктердин 1/4 үлүшүн түзөт. Бул галактиктер жалпы түзүлүшү бонча эң жөнөкөй. Жылдыздардын жайланышы анын борборунан алыстаган сайын саны боюнча азая берет.

Спиралдык галактиктер  жалпы галактиктердин өтө көп санын түзөт. Буга биздин Галактика жана Андромеда (М 31) гигант тумандуулугу кирет. Андромеда куралсыз көз менен көрүнгөн аз сандагы галактиктердин ичинен эң жакшы байкалган галактиктердин бири.

Туура эмес галактиктердин  борборунда ядросу жок болуп, анын түзүлүшүндөгү иреттүү законченемдүүлүктү аныктоо өтө кыйын. 

Саманчынын жолу башка элдерде Сүттүү жол, Асман дарыясы деп да аталат.

Бул сөз байыркы гректердин  “galaxias”  – сүт­түү айлампа деген сөзүнөн келип чыккан. Саманчынын жолу спираль түрүндөгү галактикалардын бири.

Жашы болжолдорго караганда, 12800-13600 миллион жылдардын тегерегинде. Галактика жылдыздардан жана жылдыздар аралык заттар: чаң жана газдардан турат. Чаң жана газдар жылдыздардын арасындагы боштукту толуктайт.

Галактиканын бир башынан экинчи башына жарык жылынын эсеби менен 100 000 жылда жетүүгө болот

Бардык жылдыздар Галактиканын ядросунун тегерегинде айланат; Күн да өз планеталары менен бирге галактика ядросун 220 млн жылда толук айланып чыгат. Бул эн зор убакыт аралыгы  галактикалык жыл  деп аталат. Күн өзү пайда болгондон бери галактиканы орточо эсеп менен 30 жолу айланып чыкты деген маалымат бар.

• Башка галактикалардын борборлору жаркырап турса, биздин Саманчынын жолунун борбору тескерисинче жаркырабайт. Изилдөөлөргө караганда, борбордук бөлүктө кара көңдөй жайгашкан. Изилдөөлөргө караганда, борбордогу чоң кара көңдөйдүн тегерегинде майда кара көңдөйлөр жана жаштары 2 миллиард жылды түзгөн картаң жылдыздар айланып жүрүшөт.

• Галактиканын ич жагынан көрүнүшү
• Бул ич жагынан байкаганда өтө чоң жылдыздар системасын түзөт. Бардыгы бул жерде 100 миллиард жылдыз жука диска спиралдык булутчалар жайгашкан. Биз алардын ичинде жашагандыктан анын формасын элестетүү өтө кыйын. Дисканын ички бөлүгүнүн борбору тыгыз абалда. Жылдыздар орун алган жердин калыңдыгы 3000 жарык жылына барабар. Ушул орунда жылдар тыгыздалып көп жайгашкан.
• Саманчынын жолу Жер бетинен мына ушундай көрүнөт.

• Дисканын ичи
• Галактиканын дискасы жука келип, төрт бутакчадан турат. Биздин Күн Орион тармакчадан орун алган. Ал тармак Орион тумандуулугун өзүнө кошо камтып жана Түндүк Америка тумандуулугунан турат. Күн жана борбордук калындануунун ортосунда Аткыч тармагы – Киля узундугу 75 000 жарык жылы болгон тармак жайгашкан.

• Магеллан булутчасы – биздин кошуна

• Өлчөмү 100 миң жарык жылына барабар болгон Тарантул тумандуулугу Чоң Магеллан булутчасында жайгашкан.

Андромеда Галактикасы.

Курамында 1 триллион жылдыздар бар .Саманчынын жолунан 5 эсе чондук кылат.

Астрономдордун болжолуна таянсак, Саманчынын жолу 5 миллиард жылдан кийин өлүмгө учурайт. Анткени биздин галактика убакыт өткөн сайын Андромеда тумандуулугу деп аталган галактикага жакындап баратат. Акырында Саманчынын жолун аталган галактика жутуп алат.