Адыгабзэ я 4-рэ урок
Темэр: Глагол приставкэхэр.
Мурадыр: 1.Глагол приставкэхэр зыфэдэхэр ягъэш1эгъэныр.
2. К1элэеджак1охэм яжабзэ хэгъэхъогъэныр.
3. Бзэр ш1у алъэгъоу п1угъэнхэр.
Нэрлъэгъу 1эпы1эгъур: доскэм теш1ыхьэгъэ схемэр.
Урокым ик1он
I Урокым изэхэщэн.
Темэр, мурадыр ясэ1о.
II Диктантыр зэратхыгъэр яс1он. Хаш1ыхьэгъэ хэукъоныгъэхэр агъэтэрэзыжьын.
III Темак1эм икъэ1отэн.
Къэ-зыфи1орэ лъэпсапэр глаголым къызыпыхьэк1э, хъурэ-ш1эрэр зыдэгъэзэгъэ лъэныкъор къегъэлъагъо, гущы1эм пае: къэ-к1уагъ, къэ-гуш1уагъ, къэ-блэгъагъ,
Глагол лъэпсапэу фэ-, дэ-, гъэ-, зыфи1охэрэр пыт зыхъук1э, лъэпсапэу къэ-р къы зыфи1орэмк1э зэблэхъугъэ мэхъу: къэ-тхагъ, ау къы-фэ-тхагъ, къэ-к1уагъ, ау къы-гъэ-к1уагъ.
Ч1ып1эр къэзгъэлъэгъорэ лъэпсэпэ къызэрык1охэр мыхэр ары: щ(э)-, д(э)-, и(р)-, х(э)- ык1и нэмык1хэр.
1. Лъэпсапэу щ(э) зыфи1орэм хъурэ-ш1эрэр къызщыхъурэ ч1ып1эр къегъэлъагъо: Щагум к1элэц1ык1ухэр щэ-джэгух.
2. Лъэпсапэу д(э)- зыфи1орэм хъурэ-ш1эрэр гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зи1эрэм е къызэ1упхын плъэк1ыщт пкъыгъохэм къызэращыхъурэр къегъэлъагъо: Тхылъыр къы-ди-хынэу, шкафым дэ-1эбагъ.
3. Лъэпсапэу и- зыфи1орэм хъурэ-ш1эрэр материкхэм, къэралыгъохэм е узэрыхьан, зыгорэ зэрыбгъэхъон, зэрыплъхьан плъэк1ыщтым зэрэщыхъурэр къегъэлъагъо: Пц1ашхъом инабгъо и-быбэжьыгъ.
4.Лъэпсапэу х(э)- зыфи1орэм хъурэ-ш1эрэр гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зимы1эхэм, вещество мэхьанэ къызэрык1эхэрэм( псы, щэ, хы, пшахъо), пкъыгъуабэ е ц1ыфыбэ зыщызэхэтым зэрэщыхъурэр къегъэлъагъо: К1алэр хым чыжьэ хэ-сыхьагъ. Ч1ып1эр къэзгъэлъэгъорэ лъэпсапэхэр т1урыт1оу зэк1элъык1оу зы глаголым къыпыхьэхэу мэхъу. Ахэм ч1ып1эр къэзгъэлъэгъорэ лъэпсэпэ зэхэлъ ара1о: пэ-1у, пэ-к1э, к1э-лъы ык1и нэмык1хэр. Гущы1эм пае: пэ-1у: пэ 1у-дзыгъ.
IV Тхэн-1офш1энхэр.
1. 1офш1энэу №271 жэры1ок1э.
( къэк1ощт, къэк1ошъ, къэсмэ)
2. 1офш1энэу 272 жэры1ок1э
( щэк1ыих, къыщыгоуи, щызэпигъэ1агъ, щызэтыригъэуцуагъ)
3. 1офш1энэу №274жэры1ок1э.
(къыдехы, къыдэк1ы, дэш1ык1ы)
4. 1офш1энэу 276. Мы къык1элъык1орэ глаголхэм атешъутхык1.Точкэмэ ач1ып1э лъэпсапэу къы-гущы1эмэ апышъутх.
Къэтэджы: къыфэтджы, къыдэтэджы, къыхэтаджэ. Къэплъэ: къылъэплъэ, къы1оплъэ, къыдэплъэ. Къэгущы1э- къыдэгущы1э, къыхэгущы1э, къыш1огущы1э. Къэгумэк1ы-къыдэгумэк1ы, къыфэгумэк1ы. Къэуцугъ-къыдэуцу, къыфэуцу, къыхэуцо, къытеуцо, къы1оуцо, къыбгъэдэуцо, къыч1эуцо, къык1эуцо.
V Урокым изэыфэхьысыжь.
Сыда непэ зэдгъэш1агъэр?
-Глагол прставкэхэр ары.
Сыда фэдэ глагол приставкэха непэ зэдгъэш1агъэхэр?
Къэ-зыфи1орэ лъэпсапэр глаголым къызыпыхьэк1э, хъурэ-ш1эрэр зыдэгъэзэгъэ лъэныкъор къегъэлъагъо, гущы1эм пае: къэ-к1уагъ, къэ-гуш1уагъ, къэ-блэгъагъ,
Глагол лъэпсапэу фэ-, дэ-, гъэ-, зыфи1охэрэр пыт зыхъук1э, лъэпсапэу къэ-р къы зыфи1орэмк1э зэблэхъугъэ мэхъу: къэ-тхагъ, ау къы-фэ-тхагъ, къэ-к1уагъ, ау къы-гъэ-к1уагъ.
Ч1ып1эр къэзгъэлъэгъорэ лъэпсэпэ къызэрык1охэр мыхэр ары: щ(э)-, д(э)-, и(р)-, х(э)- ык1и нэмык1хэр.
1. Лъэпсапэу щ(э) зыфи1орэм хъурэ-ш1эрэр къызщыхъурэ ч1ып1эр къегъэлъагъо: Щагум к1элэц1ык1ухэр щэ-джэгух.
2. Лъэпсапэу д(э)- зыфи1орэм хъурэ-ш1эрэр гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зи1эрэм е къызэ1упхын плъэк1ыщт пкъыгъохэм къызэращыхъурэр къегъэлъагъо: Тхылъыр къы-ди-хынэу, шкафым дэ-1эбагъ.
3. Лъэпсапэу и- зыфи1орэм хъурэ-ш1эрэр материкхэм, къэралыгъохэм е узэрыхьан, зыгорэ зэрыбгъэхъон, зэрыплъхьан плъэк1ыщтым зэрэщыхъурэр къегъэлъагъо: Пц1ашхъом инабгъо и-быбэжьыгъ.
4.Лъэпсапэу х(э)- зыфи1орэм хъурэ-ш1эрэр гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зимы1эхэм, вещество мэхьанэ къызэрык1эхэрэм( псы, щэ, хы, пшахъо), пкъыгъуабэ е ц1ыфыбэ зыщызэхэтым зэрэщыхъурэр къегъэлъагъо: К1алэр хым чыжьэ хэ-сыхьагъ. Ч1ып1эр къэзгъэлъэгъорэ лъэпсапэхэр т1урыт1оу зэк1элъык1оу зы глаголым къыпыхьэхэу мэхъу. Ахэм ч1ып1эр къэзгъэлъэгъорэ лъэпсэпэ зэхэлъ ара1о: пэ-1у, пэ-к1э, к1э-лъы ык1и нэмык1хэр. Гущы1эм пае: пэ-1у: пэ-1у-дзыгъ.
VI Унэмк1э гъэцэк1эныр.
§ 81, 1офш1энэу №273, №278.
VII Оценкэхэм ягъэуцужьын.
К1элэегъаджэр