Көмүр кислотасы жана карбонаттар

Көмүр кислотасы жана карбонаттар

Химия мугалими: Кимсанова Максуда

Көмүр кислотасы

• Көмүр кислотасы, Н2СО3, — көмүртек (II) оксиди СО2 сууда эриткенде пайда болуучу эки негиздүү начар кислота. СО2 сууда эригенде Көмүр кислотасы молекула түрүндө болуп, бир аз диссоциацияланат:
• Н2О+СО2 Н2СО3 Н++НСО3-
• 2Н++СО3 2-
• Кадимки шартта бул реакциянын теңдештиги солго көбүрөөк жылышат. Темпетуранын таасиринде көмүр кислотасы ажырашы күчөйт. Ал күчтүү негиздер менен реакцияга кирип, бикарбонаттар жана карбонаттар пайда кылат. Өз алдынча жана таза түрүндө -30°С NаНСО, тузунун эфирдеги суспензиясына НС1 эфирдеги эритмесин кошуудан бөлүп алууга болот.

Карбонаттар

• Карбонаттар   —  көмүр  кислотасынын (Н 2 СО 3 ) туздары. Алар орто (К 2 СО 3 , Na 2 СО 3 , СаСО 3 ), кычкыл (КНСО 3 ) жана негиздик [Сu(ОН),СО 3 ] болуп бөлүнөт. Щелочтуу жана щелочтуу жер металлдардын, аммоний жана таллийдин орто карбонаттары гана сууда эрийт. Эритмелери негиздик касиетке ээ. К. ысытуудан ажырайт. Мис.:
• СаСO 3  = СаО + СO 2

• Гидрокарбонаттар ысытканда орто карбонатка . айланат:

• 2NaНСО 3  = Na 2 СО 3  + Н 2 О + СО 2

Карбонаттар касиеттери

• Карбонаттар ачыктүстө: ак, кызгылт боз жана башка; жез карбонаты гана жашыл-көгүлтүр түстө болот. Катуулугу боюнча цинк, коргошун жана барий карбонатынан башкасыныкы Моос шкаласы боюнча 3-4,5. Бардык карбонаттар, туз жана азот кислотасы менен кошулганда  көмүр кычкыл газын   бөлүп чыгарат.

Карбонаттардын таралышы

• Жаратылышта орто карбонаттар. кеңири таралган.  Zn,  Рb, Сu, Fе жана башка сыяктуу металлдар карбонаттар. — баалуу металл кендери болуп эсептелет. Алардын ичинен СаСО 3  — кальцит, МgСО 3  — магнезит жана башка курулушта, хим. ө. ж-да, отко чыдамдуу материалды алууда колдонулат. Синтетикалык карбонаттар ( Nа 2 СО 3  жана NaНСО 3 ) техникада кеңири колдонулат. Гидрокарбонаттар буфердик зат болуу менен физиологиялык мааниси да чон.

Минералдар

• Карбонаттар жаратылышта минералдар түрүндө кеңири таралган, алардын негизгилери: кальцит катарындагылар — кальцит СаСО 3 , магнезит МgСО 3 , сидерит FеСО 3 , родохрозит МnСО 3 , смитсонит ZпСО 3 ; арагонит катарынан — витерит ВаСО  3 , стронцианит SrСО 3 , церуссит РbСО 3  жана башка болуп бөлүнөт. 

Жартылыштагы карбонаттар

• Карбонаттардын негизги өкүлдөрү ( кальцит ,  доломит ,  сидерит ) чөкмө түрүндө (биохимиялык же химиялык чөкмө) деңиз түбүндө пайда болот да, калың катмарларды түзөт. Гидротермикалык (кальцит, сидерит, анкерит) жана магматогендик ( карбонатит ) ыкма м-н, о. эле окистенүү зоналарында ( малахит ,  азурит ,  церуссит , смитсонит), үбөлөнүү кыртышында (магнезит) жана башка пайда болот.
• Карбонаттар Кыргызстанда өтө көп. Алар негизинен химиялык цемент өнөр жайлары үчүн сырье жана курулуш материалы ( акиташ теги ,  мрамор ) катары колдонулат .

Карбонаттардын

колдонулушу

Тамак –аш өнөр жайында

Айнек өндүрүү

Самын өндүрүүдө

Карбонаттар жана гидрокарбонат-тар

Боек

Жуучу каражаттар

Фотографияда

Руда иштетүү

Айыл чарбада

Курулушта