Биология. 8- сынып
Саба? та?ырыбы: ?ал?анша без, оны? гормондарыны? ?ызметі. ?ал?анша безді? ?ызметі б?зылуыны? аурулары: кретинизм, шырышты? ісік, базед ауруы т.б. ?аза?стан Республикасында ?ал?анша без ауруларыны? алдын алу шаралары
Саба?ты? ма?саты:
Білімділігі: : ?ал?анша без, оны? гормондарыны? ?ызметімен таныстыру.
Дамытушылы?ы: Сонымен ?атар о?ушыларды? адам анатомиясы туралы білімін одан ?рі жетілдіру.
Т?рбиелігі:Адамгершілікке, денсаулы?ты са?тау?а т?рбиелеу
Саба?ты? т?рі: Аралас саба?
Саба?ты? к?рнекілігі: Слайд, Суреттер, карточка,
Саба?ты? барысы: І. ?йымдастыру б?лімі.
1.С?лемдесу
2.Т?гелдеу
3. психологиялы? ахуал
4. Саба??а дайынды?ын тексеру
ІІ. ?й тапсырмасын с?рау.
ІІІ. Жа?а саба?ты т?сіндіру.
ІV. Бекіту.
V. ?йге тапсырма беру
VІ. Ба?алау
ІІ. ?й тапсырмасын с?рау.
- Гормондар
- Б?йрек ?сті безі
- Ішкі секреция бездері
ІІІ. Жа?а саба?ты т?сіндіру
Мойында к?мекейді? алды??ы жа?ында пішіні та?а т?різді, ?зара байланыс?ан екі б?ліктен т?ратьш ?ал?анша без орналаскан. Оны? массасы — 15—30 г. Ол біркатар гормондар б?ліп шыгарады. Оларды? ішінде негізгісі тироксин зат алмасуды реттейді, органикалык заттарды? тоты?у процестеріне, даму, ?су процестерін реттеуге катысады. ?лпаларды? б?лінуіне, ж?йке ж?не ж?рек іс-?рекетіні? козуын к?шейтуге ?атысады. Тироксин к?рамына йод кіреді. Йодтын жетіспеушілігі калканша бездін ?ызметін б?зады.?алканша безді? кызметі б?зылган кезде адамда ?р т?рлі аурулар пайда болады. Ересек адамда калканша безді? гормондары жеткіліксіз б?лінсе, микседема ауруы дамиды Б?л кезде зат алмасу, ?сіресе н?руыз алмасу баяулайды. Дене температурасы, ж?рек іс-?рекеті т?мендейді. Тері астында су жиналады. Тері ісінеді ж?не ??р?айды. Шаш т?седі ?рі сирейді. Адам енжар болып, ойлауы мен с?йлеуі баяулайды. Б?л ауруды ?мір бойы тироксин гормонын енгізу жолымен емдейді. Ол гормонны? синтезі организмдегі йод м?лшеріне байланысты. Егер. тама?та йод жетіспесе, адамда эндемиялы? зоб ауруы пайда болады Б?л ауру суы мен топырак к?рамында йод жетіспейтін аймакта кездеседі. Сондыктан йодты ауру адам йодты калий жене натрий ар?ылы алады. Адам т?улі-гіне тама?пен бірге 0,15—0,20 мг йод алуы керек. Бізді? республикамызда йодты? т?уліктік м?лшерін толтыру ?шін йодтал?ан т?з, йодтал?ан су, йодтал?ан нан сатылады. Эндемияльщ зоб ауруыны? белгілері: калканша безді? 1 кг-?а дейін ?лгайып ?суі, ж?йкені? жо?ары коз?ышты?ы байкалады, адам ентігіп калады. Б?л аурумен ауыратын адам балык та?амдарын, те?із кыры?кабатын (ламинария) пайдаланып, та?ам?а йодтал?ан т?з косуы керек. Окушылар мен балабакша балалары йодомарин ішуі керек.
Балаларда кал?анша безді? кызметі жеткіліксіз бол?анда ойлау процесі баяулайды, дене бітімі мен ?лкен ми сы?арлары кыртысыны? кызметі б?зылады, есу ж?не жынысты? жетілу то?тайды.
М?ндай ауру кретинизм деп аталады. Егер дер кезінде емдесе, ауру салдары-нан арылу?а болады.
?ал?анша безді? кызметі шамадан тыс жо?арыласа ж?не организмде гормондар артык мелшерде болса, зат алмасу' ?ар?ындылы?ы артады, ж?рек ка?уы жиілейді, ж?йке ж?йесіні? козуы жо?арылайды. Адам к?п тамак ішсе де, катты арыктайды. Сонымен катар ?те ашуланшак, катты
рЛегіш болады. К?з карасы: бейжай болса да, к?зі бадыра?к?з болады
Тироксин б?лінуі мен синтезін гипофизді? алды??ы б?лігінін гормондарыны? бірі реттейді. Егер тироксин жеткілікті болса, гипофиз гормонынын м?лшері кемиді де, организмні? калыпты кызметі камтамасыз етіледі. Б?л кезде зат алмасу кар?ындылыгы, ?лпалар мен м?шелерді? оттекті пайдалану денгейі артады.
Бекіту:
1. Инсулин жетіспегенде болатын ауру
А) Базедов ауруы В) ?ант ауруы С) Алдисон ауруы Д) Микседема ауруы Е) Кретинизм ауруы
2. Барлы? омырт?алы жануарларда болатын ішкі секреция бездеріні? ішіндегі е? ірісі
А) ?й?ы безі В) ?ал?анша безі С) Жынысбезі Д) Эпифиз Е) Гипофиз
3. Ішкі секреция бездеріні? ?серінен болатын ауруларды емдейтін д?рігер
А. Терапевт В) Эндокринология С.Окулист Д.Невропатолог Е. Антроп
4. Ми сы?арлары ?ыртысыны? ж?мысы б?зылып, а?ыл-есі кем болады
А) Базедов В) Микседема С) Кретинизм Д) Аддисон Е) Акромегалия
5. ?ал?анша безінен б?лінетін гормондар жетіспегенде болатьш ауру
А) Акромигалия В) Кретанизм С) Микседема Д) Базедов Е) Аддисон
?йге тапсырма: О?у. С?ра?тар
653
70 048 
