"Ислам дининдеги мазхабдар"

И.Арабаев атындагы Кыргыз Мамлекеттик Университети Э.Ж.Маанаев атындагы Тарых жана социалдык укуктук билим беруу факультети Темасы: Ислам дининдеги мазхабдар

Аткарган: Абдыраманов Дастан

Бишкек-2020

План :

• Исламдагы Мазхабдар
• Ханафий мазхабы
• Малики мазхабы
• Имам Шафий мазхабы
• Ханбали мазхабы
• Колдонулган Адабияттар

Исламдагы мазхабдар

Исламдагы ченемдерди жана эрежелерди юридикалык жактан негиздөө зарылчылыгы диний укуктук мектептердин – мазхабдардын (мазхаб – жол) түзүлүүсүнө алып келген. Алардын бардыгы тең Аббасиддердин башкаруусунун алгачкы жүз жылдыгында пайда болушкан жана азыркы мезгилге чейин диний-укуктук маселелерди чечмелөөдө кеңири колдонулат.

Мазхабдар бири-биринен диний жөрөлгөлөрдөгү, ырым-жырымдардагы жана күнүмдүк турмуштагы укуктук маселелерди чечүүдөгү принциптери боюнча айырмаланып турушат, бирок алардын бардыгы тең Куранга, Шариатка, хадистердин канондук негизделген. Алар ири диний аалымдар тарабынан негизделген жана ошол негиздөөчүлөрдүн атын алып жүрүшөт.

Исламдагы мазхабдар – бул диний-укуктук мектептер. Исламдын жайылуу мезгилинен баштап эле диний жана турмуштагы маселелерде (жарандык, кылмыш жана жаза, укуктук, саясий ж.б.) талаш-тартыштар жаралып турган. Аны Исламдын принциптери менен чечүү зарылчылыгы Куранга, Сүннөткө жана Шариаттын мыйзамдарына негизделген бүтүндөй бир диний мыйзамдардын системасынын түзүлүшүнө алып келген.

Ханафий мазхабы

Ханафий мазхабы имам Абу Ханифа (767-жылы каза болгон) жана анын шакирттери – Абу Юсуф (798-жылы каза болгон) менен Мухаммед аш – Шайбани (804-жылы каза болгон) тарабынан негизделген. Ханафий мазхабында башында логикалык жана рационалдык ой жүгүртүүлөргө, пикирлерге көңүл бөлүнгөн.

Абу Ханифа

Имам абу Ханифа Куфа шаарында 699-жылы туулган. Ислам теологу, фуких жана мухаддис, сунниттердин төрт мазхабынын бири - Ханафи мазхабынын негиздөөчүсү жана аталышы Абу Ханифанын ысымын алып журот. Оз мезгилинде коптогон окуучуларды тарбиялап алар да белгилуу аалымдардан болушкан. Мисалы: Абу Юсуф, Мухаммад Аш-Шайбани, Абдуллах ибн-аль Муббаррак ж.б. «Аль-Фикх аль-Акбар» , «Китаб аль-Алим ва аль-Мутааллим» сыяктуу диний эмгектерин жазган.

767-жылы Багдатта дуйнодон кайткан.

Ханафий мазхабынын укуктук ченемдери (нормалары) төмөндөгү булактарга негизделген:

Куран

Сүннөт (ишенимдүү хадистерди тандоо жолу менен)

Истихсан – түзүлгөн абалга карата иштин ыңгайына карап чечим кабыл алуу

Кыяс фукаха – каралып жаткан укуктук көйгөйдү мурда Шариятта камтылган жагдайга салыштырып кароо

Иджмаи умма – Мухаммед пайгамбардын өлүмүнөн соң фыкх аалымдарынын бирдиктүү пикири

Урф жана адат

Мазхабтардын таралышы

Ханафи масхабынын таралышы

Малики мазхабы

Малики мазхабы имам Малик ибн-Анас (795-жылы көз жумган) тара-бынан негизделген. Малики мектеби рационалдуу мектеп катары түзүлгөн. Анда «коомдук пайда үчүн эркин талкуу» принциби кеңири колдонулат. Малик ибн-Анастын шакирттери анын окуусун улантышып, бул мазхабдын калыптануусунун пайдубалын түзүшкөн. Маликийлик укуктук мектеп көптөгөн өлкөлөрдө кеңири тараган. Мединанын өзүндө жана Хиджаста бул мазхаб анча колдоого ээ болгон эмес. Бирок батыштагы ислам дүйнөсүндө Түндүк Африкада жана мусулмандык Испанияда кеңири жайылган.

Малики мазхабынын озгочолугу

Куран

Мединалыктардын жосундары

Сүннөт

Садду аз

Кыяс, Истислах

Шафий мазхабы

Шафий мазхабынын негиздөөчүсү болуп имам Мухаммед аш-Ша-фий (820-жылы каза болгон) саналат. Анын окуусу Курандын түшүнүктүү жана ачык аяттарына (насса), Сүннөткө негизделген, бирок ошол эле учурда рационалдык ыкмаларды колдонууга чектөөлөр киргизилген.

Бул мазхабды кармануучулар «коомдун пайдасы үчүн талкуулоо» принцибин таанышат. Ченемдер (нормалар) жана каада-салттар кайсыл бир чечимди кабыл алууда каралышы мүмкүн, бирок ханафий мазхабына салыштырмалуу аларга анча маани берилбейт. Татаал логикалык талкуулар четке кагылат

Абу Абдулла Мухаммад ибн Идрис аш-Шафиъи (арабча: محمد بن إدريس الشافعي; 767 , Газа, Палестина -820, Фустат, азыркы Египет) - ислам теологу, мазабим Шафих аалымы.) Ал мусулман укуктук ой-пикиринин калыптаннышында маанилүү ролду ойногон, каада-салттарды колдонууга байланыштуу диний-укуктук методологияга чоң салым кошкон. Анын өмүрүнүн акыркы беш жылында жазылган ар-Рисал китеби ага "Мусулман юриспруденциясынын атасы" деп аталууга укук берет. IX кылымдын башында Шафий мазхабы Египетте кеңири жайылган. Ал эми имам аш-Шафийдин өзү Египетке көчүп келгенде «Ар-Рисаля» жана «Аль-Мабсуд» аттуу өзүнүн эмгектерине жергиликтүү шарттарды жана жагдайды эске алуу менен өзгөртүүлөрдү киргизген. Ошондуктан анын эмгектериндеги Египетке чейинки жана Египет мезгилиндеги чечим кабыл алуудагы нускамаларында кээ бир талаштуу жагдайлар да кездешет. Египетте шииттик-исмаилиттик Фатимиддер династиясынын мезгилинде дагы Шафииттердин позициясы төмөндөгөн эмес.

Иджма

Имамаш-Шафийдин укуктук мектеби төмөндөгү булактарга таянат:

кыяс

• Куран жана Сүннөт

Ханбали мазхабы

Имам Ахмад ибн-Ханбал (855-жылы көз жумган) тарабынан негизделген. Иракта пайда болгон XI-XII кылымдардагы Ханбали мазхабы Левантта кеңири жайылып, ал ушул мектептин "экинчи үйүнө" айланган. Леванттан баштап, исмаилит шииттери бийликте турган Египетке Ханбализм кирип, Шафи мазхабы үстөмдүк кылган юридикалык мектеп болгон. Монгол баскынчыларынын четке кагылышынан улам, 13-кылымда Ханбалилер негизинен мусулман дүйнөсүндө таасирин жоготушкан . Ахмад ибн Ханбал тирүү кезинде мусулман укугу боюнча бир гана эмгек жазган жана анын окууларын иштеп чыгуу менен анын уулдары жана жакын шакирттери алектенишкен. Ханбали мазхабын жактагандардын арасында Абу Бакр ал-Халлал, Ибн Акил, Ибн аль-Жавзи, Ибн Таймия жана башкалар сыяктуу көптөгөн белгилүү Ислам аалымдары болгон.

Ханбали мазхабынын укуктук усулдары төмөндөгү булактарга негизделген:

Куран жана Сүннөт – укуктук бүтүмдөрдү чыгаруудагы эң жогорку булак.

• Пайгамбардын жолун улантуучулардын фетвалары.

• Пайгамбардын жолун улантуучуларынын пикирлери. Эгер мындай пикирлердин ортосунда айырмачылыктар жаралса Куран менен Сүннөткө көбүрөөк таянган жана негизделген пикирге артыкчылык берүү.

• Иджма (ар түрдүү муундагы аалымдардын кайсыл бир маселелер боюнча бирдиктүү пикири).

• Истисхаб (жаңы далилдер көрсөтүлгөнгө чейинки бардык эле фетвалардын убактылуулугу).

Бул мазхабдын көрүнүктүү өкүлдөрү болуп Абуль-Фараджа ибн аль-Джаузи, ибн Таймийя, ибн Кайимааль-Джаузия, Мухаммед ибн Абдул-Фахав ж.б. саналышат. Бүгүнкү мезгилде Ахмаб ибн Ханбалинин мазхабы Сауд Аравиясындагы үстөмдүк кылуучу мазхаб болуп эсептелинет.

Колдонулган адабияттар

1. Карасартова Ч.Ж ЛЕКЦИЯ 22.

«ИСЛАМ ДИНИДЕГИ МАЗХАБДАР»

2. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_% D0%BC%D0%B0%D0%B7%D1%85%D0%B0%D0%B1

3. https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BD%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BC%D0%B0%D0%B7%D1%85%D0%B0%D0%B