Инсандын жана жарандын укуктук статусу

Тема: Инсандын жана жарандын укуктук статусу: тушунугу,тузулушу жана турлору. Инсандын юридикалык милдеттери.

Аткарган: Ишенбек уулу Бакберген

Текшерген: Узбекова Чолпон Жеңишбековна

План:

• Инсандын укуктук статусу жана укуктук абалы.
• Адамдык жана жарандын укуктары.
• Инсандын юридикалык милдети.
• Кыргыз Республикасынын жаранын укуктары жана милдеттери.

1.Инсандын укуктук статусу

Инсандын «укуктук статусу» жана «укуктук абалы» бирдей түшүнүктүберет. Кандай болгон учурда да, мыйзамда, юридикалык практикада,басмаларда, ошондой эле адам укуктары жөнүндөгү эл аралык актылардаалар айырмаланбайт, бир эле мааниде колдонулат, себеби, бири-бирининордун толук баса алат.

«Статус» сөзүн латын тилинен которгондо кимдир-бирөөнүн жекандайдыр бир нерсенин абалы дегенди билдирет.

• Укуктук статус - бул адамдын (субъектин) коомдогу юридикалык жактан аныкталган жагдайы. Бул түшүнүк инсандын социалдык ролун, анын коомдогу чыныгы жагдайын аныктайт.
• Укуктук статус - бул Конституция жана башка мыйзамдар аркылуу аныкталган инсандын укуктарынын жана жоопкерчиликтеринин жыйыны жана аларды практикага ашырган мамлекеттик органдардын жана кызмат ээлеринин ыйгарым укуктары.Так айтканда, инсандын юридикалык укуктары жана жоопкерчиликтери анын чыныгы укуктук статусунун өзөгүн түзөт.

Укуктук статустун олуттуу мааниге ээ болгон үч түрү:

• Укуктук статусу боюнча жалпы, өзгөчө жана жекеге бөлсөк болот.
• Жалпы статусу бул адамдын кайсы бир мамлекеттин гражданы катары аныкталган статусу. Мисалы. Кыргыз Республикасында бардык жарандардын статусу бирдей.
• Өзгөчө статус бул граждандардын өзгөчө топторунун мыйзамдар аркылуу аныкталган статусу, мисалы: аскер кызматкерлери, студенттер. адвокаттар.
• Жеке статус бул ар бир конкреттүү адамга тиешелүү таандык юридикалык укуктар жана жоопкерчиликтер. Бул статус ошол адамдын жашына, иштеген кызматына, уй-бүлөлүк жагдайына. иштеген стажысына ж.б. нереелерге байланыштуу болот.

Укуктук статустун түрлөрү

• 1) жарандын жалпы, же конституциялык статусу;
• 2) жарандардын белгилүү бир категориясынын атайын, же тектик статусу;
• 3) жекече (индивидуалдык) статус;
• 4) физикалык жана юридикалык жактардын статусу;
• 5) чет өлкөлүктөрдүн, жарандыгы жок адамдардын, кош жарандыгы бар адамдардын, качкындардын статусу;
• 6) өлкөнүн чет мамлекеттердеги жарандарынын статусу;
• 7) тармактык статустар: жарандык-укуктук, администрациялык-укуктук ж.б.;
• 8) кесиптик жана кызматтык статустар (депутаттын, министрдин, судьянын, прокурордун ж.б. статусу);
• 9) өзгөчө кырдаалдарда же өлкөнүн өзгөчө аймактарында (коргонуу обьектилеринде, жашыруун өндүрүштө) иштеген адамдардын статусу.

2. Адамдын жана жарандын укуктары

• Адам укуктарынын мазмунун жана манызын аныктоодон мурун, биз, (адам) инсан жана жаран (гражданин) деген түшүнүктөрдүн бири- биринен айырмасын туура аныктап алышыбыз керек.
• «Адам» деген категорияда адамдын биологиялык жагдайына, анын тирүү организмдеринин системасынын өкүлү катары негизги көңүл бөлүнөт.
• “ Инсан” деген түшүнүк адамды коомдук,социалдык жактан аныктайт анын коомдун алдында өзүнүн алдында жоопкерчилигин сезүү жагына көбүнчө көңүл бурулат.
• « Жаран » (гражданин) деген түшүнүк болсо адамды укуктук жактан конкреттүү мамлекет менен болгон карым-катнашын аныктайт.

• Адам укуктары деп - биз мыйзам аркылуу коргонгон адамдын негизги кызыкчылыктарын камсыз кылган адамдын жүрүм-турумдарын айтсак болот. Бул - жалпы универсалдык түшүнүк. Ал түшүнүк адамдын табиятынан келип чыгат жана адамдын күнүмдүк, эң жөнөкөй, ошол эле маалда эң маанилүү болуп келген кыймыл-аракеттеринин ишке ашышын мамлекет камсыз кылыш керек дегенди билдирет.

Инсан жана жарандардын укуктары - бул өтө татаал жана көпкырдуу көрүнүш, ошо себептен алар төмөндөгүдөй түрлөргө бөлүнөт:

• Граждандык же атуулдук укуктар -жашоо укугу, ар намысын коргоо укугу, телефон сүйлөшүүнүн жана кат жазуунун жабык-жашыруун болуш укугу жана башкалардын болушу;саясий укуктар -шайлоо жана шайлануу, чогулуш, митинг,демонстрация жасоо, мамлекеттик кызматка иштөөнүн теңукуктары,экономикалык- жеке менчик укугу, ишкердүүлүк, эс алуу, иштөө укуктары;социалдык үй-бүлөсүн коргоо, энеликти жана балалыкты коргоо,саламаттыкты сактоо, социалдык камсыздануу ж.б.укуктар;маданий-билим;

• жалпы (бардык граждандарга тийиштүү)

;• атайын укуктар- бул укуктар жарандардын социалдык абалына.жашына жараша болот. М: пенсионерлердин укуктары, жашыжетпегендердин укуктары, ветерандардын укуктары.

• жеке укуктар - бул эмгекке, жашоого ж. б;коллективдүү укуктар - иш таштоо, митингдерге ж. Б.

3. Инсандын юридикалык милдеттери

• Мамлекеттин, укуктун жана инсандын өз ара келишимдүү аракеттенишин юридикалык милдеттер камсыздайт, ансыз тең салмактуу укуктук тутум да, укуктук эффективдүү жөнгө салуу да, укуктук тартип да, коомдук турмуштун башка абалдары жана көрүнүштөрү да болушу мүмкүн эмес.
• Юридикалык милдет бул, тийиштүүлүктүн, коомдук зарыл жүрүм-турумдун мыйзам тарабынан бекитилген чени, ошондой эле жүрүм-турумдун түрү (линиясы) . Бул коомдук жөнгө салуунун «күчкө» таянган бийликтик формасы, б.а. мамлекеттик мажбурлоо мүмкүнчүлүгү. Милдеттерде жеке да, жалпы да кызыкчылыктар чагылдырылат. Милдет аркылуу укуктуу жактын ар кандай укуктук мамиледеги кызыкчылыктары канааттандырылат.

• Юридикалык милдеттердин функционалдык багыты субъективдүүукуктарга айкалышуу, жөнгө салуу ишинде өз үлүшүн аткаруу,адамдардын ишмердигин керектүү багытка буруу; а социалдык багытыжарандардын тийиштүү укуктук аң-сезимин жана укуктук маданиятынкалыптандыруу, тартипке салуучу фактордун кызматын өтөө, коомдомыйзамдуулукту жана укуктук тартипти бекемдөө.Укуктардын жана милдеттердин айкалышуу принциби БУУнун БашкыАссамблеясы тарабынан 1948-ж. кабыл алынган адам укуктарынын Жалпыдекларациясында чагылдырылган: «ар бир адам анын инсандыгы эркин жанатолук өнүгө ала турган коомдун алдында милдеттерге ээ болот», жарандынукуктары менен эркиндиктеринин ишке ашышы «башкалардын укуктарыменен эркиндиктеринин милдеттүү таанылышын жана урматталышын,демократиялык коомдогу адеп-ахлактын,тартиптинбейпилдиктин адилеттүү талаптарынын канааттандырылы-шын талап кылат»

4. Кыргыз Республикасынын жаранын укуктары жана милдеттери.

• Үчүнчү глава Жарандык. Жарандын укугу жана милдеттери
• 50-берене
• 1. Жаран өзүнүн жарандыгына жараша укуктарга ээ жана милдеттерди аткарат.
• 51-берене
• Жарандар Кыргыз Республикасына тоскоолдуксуз кайтып келүүгө укуктуу.
• 52-берене
• 1. Жарандар төмөндөгүлөргө укуктуу:
• 1) республикалык жана жергиликтүү маанидеги мыйзамдарды, чечимдерди талкуулоого жана аларды кабыл алууга катышууга;
• 2) ушул Конституцияда жана мыйзамдарда каралган тартипте мамлекеттик бийлик органдарын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарын шайлоого жана аларга шайланууга;

• 53-берене
• 1. Жарандарга улгайганда, ооруп, же эмгектенүүгө жараксыз болуп калганда, багып-көрөөрүнөн ажыраганда мыйзамда каралган тартипте жана жагдайларда социалдык жактан камсыз кылуу кепилдиги берилет.
• 54-берене
• 1. Мамлекет жарандардын кесиптик квалификациясын жогорулатууга мыйзамда каралган тартипте көмөк көрсөтөт.
• 55-берене
• Жарандар мыйзамда каралган учурларда жана тартипте салыктарды, жыйымдарды төлөөгө милдеттүү.
• 56-берене
• 1. Ата-Мекенди коргоо – жарандардын ыйык парзы жана милдети.
• 57-берене
• Адвокаттардын өзүн-өзү башкаруучу кесиптик жамааты катары адвокатураны уюштуруу жана анын ишмердиги, ошондой эле адвокаттардын укуктары, милдеттери жана жоопкерчилиги мыйзам менен аныкталат.
• 58-берене
• Жарандык укук мамилелеринен келип чыгуучу талаш-тартыштарды соттон тышкары чечүү үчүн бейтарап соттор уюштурулушу мүмкүн. Бейтарап сотторду түзүү тартиби, алардын ыйгарым укуктары жана иштеши мыйзам менен аныкталат.
• 59-берене
• Кыргыз Республикасында жарандар аксакалдар сотторун уюштурууга укуктуу. Аксакалдар сотторун уюштуруу тартиби, алардын ыйгарым укуктары жана иштеши мыйзам менен аныкталат.

Көңүл бурганыңыздарга чоң рахмат !!!