Гормондор,турлору

У.Салиева атындагы зээнд\\ балдардын жатак- лицейи

Химия мугалими:Пайзилдаева Айжаркын

Логикалык тапшырмалар

Сабактын темасы:

Гормондор

Б\г\н сабакта:

• Аныктамасы
• Тарыхы
• Классификациясы
• Гормондордун касиеттери
• Адамдын ички секрекция бездери
• Гормондордун жетишпестиги жана ашыкча бъл\н\п чыгуу кесепеттери

Аныктамасы:

• Гормондор -бул ички секреция бездери иштеп чыккан ,адамдын жана жаныбарлардагы зат алмашуу,ъс\\,жыныстык ъс\\ ,къбъй\\ ж.б.у.с.организмдеги маанил\\ регуляциялоочу кызматты аткарган –органикалык заттар.

Гормондордун ачылуу тарыхы

• Гормондор 1902-ж . Старлинг жана Бейлиссом тарабынан ачылган.
• «эндокринология»-грек.эндо-ичтен,крин- бъл\н\п чыгуучулар,логия- илим.
• Ички секреция бездеринин,т\з\л\ш\,кызматы жън\ндъг\ илим.

Гормондордун тарыхы

• 1901-ж . Е.Такамина 1-жолу кристаллдык т\рдъ адреналинди алган.
• 1902-ж . У.Бейлисс жана Э.Старлинг 1-гормон секретинди ачып ,эндокринологияга негиз салган.
• 1905-ж. Старлинг заттардын жаёы тобун «гормондор» деп атаган.
• 1919-ж . Кендал тироксинди бъл\п алган.
• 1934-ж . Г.Селье Бъйрък \ст\ндъг\ медулланын адаптация процессиндеги ролун ачкан.

Гормондордун классификациясы

Химиялык т\з\л\ш\ боюнча

Белоктук

Стероиддик

(стероиддер)

Пептиддик

Гормондор-аминокислоталардан ънд\р\лгън

Гормондордун классификациясы

Гормондор тобу

Гормондор ък\лдър\

1.Стероиддик гормондор

Гормон бъл\п чыгарган эндокриндик бездер

(стероиддер)

Кортикостерон

Гидрокортизон

Бъйрък \ст\ндъг\ медулла

Андростандиол

уругу

Эстрадиол

2.Аминокислота туундулары

Тестостерон

Картизол

Прогестерон

Энелик жумурткалар

Тиролсин

Альдестерон

Адреналин

3.Пептиддик гормондор

Калкан бези

Трийодтиронин

Ноадреналин

Бъйрък \ст\ндъг\ медулла

Окситоксин

Вазопрессин

Гипофиз

Треокальцитонин

4.Белоктук гормондор

Калкан бези

Инсулин

Ашказан алдындагы бези

Соматотропнтук гормон(ъс\\ гормону,самотропин)

Гипофиз

Эффектордук гормондор -Мишенге ортомчусуз таасир эткен органдар

Троптук гормондо р-эффектордук гормондордун синтезине жана бъл\н\п чегуусун регуляциялоодо негизги кызматты аткарган гормондор.

Рилизинг гормондору -аденогипофиз гормондорун бъл\н\п чыгуусун жана синтезин регуляциялоочу гормондор.Гипоталамус нерв клеткаларынан бъл\н\п чыгат.

Гормондордун касиети

• 1.Ъзгъчъ жогорку физиологиялык активт\\л\к (органдар менен ткандарда маанил\\ ъзгър\\лъргъ алып келет).
• 2.Аралыктан таасири (Безден чыккан гормондор органдардын ишин регуляциялайт).
• 3.Ткандарда тез бузулат (гормондор мында чогулбашы керек).
• 4.Безден тынымсыз бъл\нгън секреци я(ар бир убакытта орган тынымсыз иштеп туруусу керек).

Адамдагы ички секреция бездери Ички секреция бездер т\з эле канга куюлат)

Гипофиз

Эпифиз

Калкан бези

Тимус

Бъйрък \ст\ндъг\

медулла

Ашказан алдындагы

Жыныс бездери

Гипофиз гормоны

гипофиз

Стоматотропин

(ъс\\ гормону )

боор

Ретро ингибирлъъ

клеткалар

Алоптоз

Таркоо

Катоо

Клеткалык миграция

Ъс\\ч\ ткань-мишень

Гипофизден бъл\н\п чыккан гормон

• Сомототропин

• (сомототропинд\\ гормон,СТГ,

Соматропин,ъс\\ гормону)-гипофиздин алдыёкы бъл\г\н\н гормону.Пептиддик гормондорго кирет,булчуёдун массасын тынымсыз жогорулатып съък тканын бекемдейт.

Бъйрък \ст\ндъг\ медулладан бъл\н\п чыгат.

Кортизон

20 гормондун бири.Бъйръкт\н сырткы кабыгыннан бъл\н\п чыгат,углеводдун алмашуусун жънгъ салат,къптъгън оор оорууларга колдонулат.( ревматизм,бронхиалдык астма,кабылдоо процессинде,аллергиялык оорууларга.)

Ашказан алдындагы безден бъл\н\п чыгат

Инсулин

Пептиддик жаратылыштык гормон,ашказан алдындагы бездин бета клеткасында пайда болот.Практика ж\з\ндъ дээрлик бардык ткандардагы алмашууга къп кырдуу таасир этет.Инсулиндин негизги кызматы кандагы глюкозанын концентрациясын тъмъндът\\ болуп саналат.

Ашказан алдындагы безден бъл\н\п чыгат

Глюкагон

Ашказан алдындагы альфа клеткалардын гормону.Химиялык т\з\л\ш\ боюнча пептиддик гормон.Боордогу глюкоген углеводунун ажыроосуна шарт т\зът.Мындан кандагы канттын концентрациясы жогорулайт .

Калкан безинин гормону

• Тироксин

• Калкан безиндеги тироксид гормонунун негизги формасы.Гормон бардык зат алмашуунун т\рлър\н к\чътъ т.

Бъйрък \ст\ндъг\ медулла гормону

• Адреналин

(апинефрин)

Бъйрък \ст\ндъг\ мээ затынын негизги гормону,о.э. нейромедиатор.

Адреналин ар т\рд\\ органдарда жана ткандарда кездешет,ж\ръкт\н жыйрылуу ритмине катышып,кан басымды жогорулатат.

Калкан безинин гормондору

• Трийодтиронин

• Жана тироксин организмдеги зат алмашууну жънгъ салат,пластикалык процесс б.а.организмдин ъс\\с\н тездетет.Борбордук нерв системасын стимулдаштырат,рефлексти тездетет жана айкындайт,аны менен кошо тарамыштарды да.

• Кальцитонин

• Организмдеги кальцийдин сиёирилишин контролдоп регуляциялайт.Бул скелеттин ,тиштерди бекемдигин формилировкалайт .

Стероиддер

Жыныс гормондору

Бъйрък \ст\ндъг\ медулла гормону

Энтрогендер

Андрогендер

Прогестерон

Стереоиддер

• Жыныс гормондору

• Эстрогендер -аялдардын жыныс гормону,солекуласында 18 С атому бар.
• Андрогендер -эркектердин жыныс гормондору,молекулсы татал т\з\л\штъг\ углеводороддордон турат.
• Прогестерон –аялдардын жыныс гормондору,курамы кетон болуп,молекуласында 2 карбонилдик топ бар.

Андрогендер

Андрогендер-эркектердин 2-жыныстык белгилерин пайда кылат жана ън\кт\рът:\нд\н жооноюшу.жаак беттердеги жана денеге т\ктърд\н ъс\ш\,тер бездеринин к\чъъс\ жана тердин жытынын ъзгър\ш\нъ алып келет.

Эстроген- аялдардын сулуулук гормону .

. Эстероген жетишпесе- бетте бырыш пайда болот,остеопороз ърч\йт,денеде т\ктър къбъйът

Эстероген эркектерде жетишпесе инфаркка алып келет

Эстероген ашыкча болсо семир\\гъ алып келет.

Тестостерон -к\ч гормону.

Тестерон ашыкча болсо мускулатура чыгат,агрессия пайда болот

Тестерон жетишпесе: депрессия,уйкусуздук, семир\\,алсыздык пайда болот.

Окситоксин - кам кър\\,кубаныч гормону

Окситоксин жетишпесе –жини кел\\ ,депрессия

Тироксин -фигура менен акылдын гормону.

Тироксин ашыкча болсо -салмактын азайышы,тез-тез ж\рък согуу,тынчсыздануу пайда болот.

Тироксин жетишпесе -семир\\,уйкусуздук,эске тутуу начарлайт.

Норадреналин -эрдик гормону.

Ъс\\ гормону-ашыкча болсо акромегалиеге алып келет(узун бой)

Ъс\\ гормону жетишпесе -эргежээлдик келип чыгат

Гормондордун биологиялык мааниси абдан жогору

• Гормондордун жардамында тир\\ организмдеги бардык органдар системасын бирдикт\\ иштъъс\н координациялоого болот.
• Гормондор бир чынжырга баш ийип,ар бир орган жана органдар системасын биологиялык ишин синхрондоштурат.

/йгъ тапшырма

• Б\г\нк\ сабактын таасиринде ъз\ёърдъг\ кайсы гормондор, кандайча иштеп жатканына анализ ж\рг\зг\лъ .

Къё\л бурганыёарга рахмат!

Саламатта болгула !