Гетероциклдуу бирикмелер

У.Салиева атындагы зээнд\\ балдардын жатак- лицейи

Химия мугалими:Пайзилдаева Айжаркын

Мээ чабуулу

• 9 чекитти 3 сызык менен бириктиргиле?

Сабактын темасы:

Гетероциклд\\ органикалык бирикмелер.

Б\г\н сабакта:

• Аныктамасы
• Классификациясы
• Бир гетероатому бар беш м\чъл\\ гетероциклдер
• Пиррол
• Пиридин
• Пиримидин
• Пурин
• Пиримидиндик жана пуриндик негиздер

Аныктамасы:

• Гетероциклд\\ бирикмелер -бул циклде към\ртектен башка да атомдордон турган бирикмелер.
• Гетероатомдор -бул азот,к\к\рт,кычкылтек жана башка элементтер.

Классификациясы

Гетероциклд\\ бирикмелер

Циклдин ълчъм\нъ жараша(5,6 )

Циклдердин санына жараша

Гетероатом

дордун жаратылышына жараша(N,O,S )

Т\з\л\ш\нъ жараша(чект\\,

чексиз,аромат

тык)

Циклдеги гетероатомдор

дун санына жараша

Бир гетероатому бар беш м\чъл\\ азоттуу бирикмелер

Пиррол

• C4H5N же C4H4NH

• С,N атомдору sp2-гибриддеш\\ менен гибридешкен.С търт атомунун торт электрону, гибриддешпеген азот атомунун эки электрону менен, алты электрон п-ароматтык системаны т\зът.

Пирролдун т\з\л\ш\:

Пирролдогу ароматтык шакекче

• Пирролдун молекуласынын курамындагы пи электрондорунун булутчасынын пайда болушу.а-р орбитолдардын жанынанжаап калуусу.б-Пи электрондук булутчалардын мейкиндиктеги т\з\л\ш\.

Пирролдун алынышы

• Аралашмалардан алынат
• Жаныбарлардын майсыз съъктър\н пирролиздъъдън
• Синтетикалык жолу:

Пирролдун физикалык касиети

• Пиррол

• т\сс\з суюктук
• Кайноо температурасы 130*С
• Сууда начар ээрийт

• Хлороформ жыттанат.

• Абада тез кычкылданып,карарат

Пирролдун химиялык касиети

• 1.Начар негиздик касиетке ээ (амин тобуна )

2.Ароматтык касиети бар( бензол шакекчесине )

Пирролдун химиялык касиети

.Ароматтык касиети бар( бензол шакекчеине )

Галогендъъ реакциясы

Гидрлъъ реакциясы

Пирролдун жаратылышта кездешиши

• Гемоглобиндин ,Хлорофилдин жана В12 витаминдин курамында
• кездешет

Пиридин

Пиридиндин алынышы:

• Пиридин таш към\р чайырынан алынат
• Съъкт\ пиролиздегенде съъктъг\ съък майынан алынат

• Лабораторияда

• Синил кислотасына ацетиленди кошуп алышат.

Пиридиндин физикалык касиети

• Пиридин:

• т\сс\з суюктук
• м\нъзд\\ жагымсыз жыты бар
• 115*С кайнайт
• Этил спиртине кошуп денантурант жасалат

• Сууда жакшы ээрийт ,бул бензолдон айырмасы

• Пиридин уулуу!
• Чукул баш оорууну пайда кылат,жалпы уулайт.

Пиридиндин химиялык касиети :

• Негиздик касиети бар
• Бензолдук шакекчеге.Сууда ээрийт

• Кислота менен реакциялашат

Пиридиндин химиялык касиети :

• Орун алмашуу реакциясына кирет
• Нитрлъъ реакциясы

• Галогендъъ реакциясы

Пиридиндин химиялык касиети :

• Кошулуу реакциясы

• Кычкылдануу реакциясы

• Бензолго окшоп калий перманганатын т\сс\здънд\рбъйт

Пиримидин

• С4H4N2

Пиримидиндин химиялык касиети

Пиримидиндик негиздер

Пурин

Пуриндик негиздер

Комплементардык принциби

• ДНК молекуласындагы пуриндик жана пириминдик негиздер суутектик байланыш менен байланышып белгил\\ комплементардык принцип менен жайгашкан.

Заттарды атагыла

Къё\л бурганыёарга рахмат!