СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Fosforning kislorodli birikmalari

Категория: Химия

Нажмите, чтобы узнать подробности

Просмотр содержимого документа
«Fosforning kislorodli birikmalari»

Namangan viloyati Pop tumanidagi 7-sonli umumta’lim maktabining kimyo fani o’qituvchisi Maxsuda Sharofitdinovaning 8-sinf o’quvchilari uchun tayyorlagan taqdimoti

Namangan viloyati Pop tumanidagi 7-sonli umumta’lim maktabining kimyo fani o’qituvchisi Maxsuda Sharofitdinovaning 8-sinf o’quvchilari uchun tayyorlagan taqdimoti

Mavzu:Fosforning kislorodli birikmalari.Fosfat kislota

Mavzu:Fosforning kislorodli birikmalari.Fosfat kislota

O’tilgan mavzuni takrorlash uchun tuzilgan savollar: O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savollar:

O’tilgan mavzuni takrorlash uchun tuzilgan savollar:

O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savollar:

Fosfor oksidlari. Fosfor bir necha oksidlar hosil qiladi. Ulardan eng muhimlari P 4 O 6 va P 4 O 10 . Ko'pincha ularning formulalari soddalashtirilgan holda P 2 O 3 va P₂O 5 tarzida yoziladi (oksidlarning indekslari 2 ga bo'lingan). Fosfor (III) oksid P 4 O 6  — mumsimon kristall massa, 22,5 °C da suyuqlanadi. Fosforni kislorod yetishmaydigan sharoitda yondirish bilan olinadi. Kuchli qaytaruvchi. Juda zaharli. Fosfor (V) oksid P 4 H 10  - oq gigroskopik kukun. Fosforni mo'l havo yoki kislorodda yondirish orqali olinadi. U suv bilan juda shiddatli birikadi.

Fosfor oksidlari. Fosfor bir necha oksidlar hosil qiladi. Ulardan eng muhimlari P 4 O 6 va P 4 O 10 . Ko'pincha ularning formulalari soddalashtirilgan holda P 2 O 3 va P₂O 5 tarzida yoziladi (oksidlarning indekslari 2 ga bo'lingan).

Fosfor (III) oksid P 4 O 6 — mumsimon kristall massa, 22,5 °C da suyuqlanadi. Fosforni kislorod yetishmaydigan sharoitda yondirish bilan olinadi. Kuchli qaytaruvchi. Juda zaharli.

Fosfor (V) oksid P 4 H 10 - oq gigroskopik kukun. Fosforni mo'l havo yoki kislorodda yondirish orqali olinadi. U suv bilan juda shiddatli birikadi.

Fosfat kislotalar. Fosfat angidrid temperaturaga qarab, har xil miqdordagi suvni biriktirib olib, meta-, piro- va orto-fosfat kislotalar hosil qilishi mumkin: P 2 O₅ + H 2 O = 2HPO 3 (metafosfat kislota) P 2 O 5 + 2H 2 O = H 4 P₂O 7 (pirofosfat kislota) P 2 O₅ + 3H 2 O = 2H 3 PO 4 (ortofosfat kislota) Fosfat angidrid sovuq suvda eritilsa, metafosfat kislota hosil bo'ladi, Lining eng sodda formulasi bunday: HPO 3 ; metafosfat kislota molekulalarining haqiqiy tarkibi esa (HPO 3 ) ₓ formula bilan ifodalanadi, bu yerda x = 3, 4, 5, 6 va hokazo. Metafosfat kislotaning eritmasi bug'latilganda, u suvda oson eriydigan, shishasimon massa holida ajralib chiqadi. Metafosfat kislota nihoyatda zaharli. Metafosfat kislota tuzlari suvni yumshatishda ishlatiladi. Agar metafosfat kislotaning eritmasi qaynatilsa, unga suv molekulalari birikadi va uch negizli ortofosfat kislota H 3 PO 4 hosil bo'ladi: (HP0 3 ) x + xH 2 0 = xH 3 P0 4

Fosfat kislotalar. Fosfat angidrid temperaturaga qarab, har xil miqdordagi suvni biriktirib olib, meta-, piro- va orto-fosfat kislotalar hosil qilishi mumkin:

P 2 O₅ + H 2 O = 2HPO 3 (metafosfat kislota) P 2 O 5 + 2H 2 O = H 4 P₂O 7 (pirofosfat kislota) P 2 O₅ + 3H 2 O = 2H 3 PO 4 (ortofosfat kislota)

Fosfat angidrid sovuq suvda eritilsa, metafosfat kislota hosil bo'ladi, Lining eng sodda formulasi bunday: HPO 3 ; metafosfat kislota molekulalarining haqiqiy tarkibi esa (HPO 3 ) ₓ formula bilan ifodalanadi, bu yerda x = 3, 4, 5, 6 va hokazo. Metafosfat kislotaning eritmasi bug'latilganda, u suvda oson eriydigan, shishasimon massa holida ajralib chiqadi.

Metafosfat kislota nihoyatda zaharli. Metafosfat kislota tuzlari suvni yumshatishda ishlatiladi.

Agar metafosfat kislotaning eritmasi qaynatilsa, unga suv molekulalari birikadi va uch negizli ortofosfat kislota H 3 PO 4 hosil bo'ladi:

(HP0 3 ) x + xH 2 0 = xH 3 P0 4

Yuqorida tilga olingan uchala kislotadan eng ahamiyatlisi ortofosfat kislotadir, fosfat kislota deganda, odatda, ortofosfat kislota nazarda tutiladi. Ortofosfat kislota metafosfat kislotaning eritmasini qaynatish bilangina emas, qizil fosforni nitrat kislotada oksidlash bilan ham olinishi mumkin: 3P + 5HNO 3 + 2H 2 O  3H₃PO 4 + 5NO

Yuqorida tilga olingan uchala kislotadan eng ahamiyatlisi ortofosfat kislotadir, fosfat kislota deganda, odatda, ortofosfat kislota nazarda tutiladi.

Ortofosfat kislota metafosfat kislotaning eritmasini qaynatish bilangina emas, qizil fosforni nitrat kislotada oksidlash bilan ham olinishi mumkin:

3P + 5HNO 3 + 2H 2 O  3H₃PO 4 + 5NO

Ortofosfat kislota H 3 PO 4  42,35°C da suyuqlanadigan rangsiz, tiniq kristallar hosil qiladi, suvda juda yaxshi eriydi, zaharli emas, 275°C gacha qizdirilsa, uning har ikki molekulasidan bir molekula suv ajralib chiqadi va suvda eriydigan, shishasimon massa holida to'rt negizli pirofosfat kislota hosil bo'ladi: 2H 3 P0 4 =H 4 P 2 0 7 +H 2 0

Ortofosfat kislota H 3 PO 4 42,35°C da suyuqlanadigan rangsiz, tiniq kristallar hosil qiladi, suvda juda yaxshi eriydi, zaharli emas, 275°C gacha qizdirilsa, uning har ikki molekulasidan bir molekula suv ajralib chiqadi va suvda eriydigan, shishasimon massa holida to'rt negizli pirofosfat kislota hosil bo'ladi:

2H 3 P0 4 =H 4 P 2 0 7 +H 2 0

Sanoatda fosfat kislota ikki usul: ekstraksiya va termik usul bilan olinadi. Birinchi usulga ko'ra, maydalangan kalsiy fosfatga sulfat kislota bilan ishlov beriladi: Ca 3 (P0 4 ) 2 + 3H 2 S0 4 = 2H 3 P0 4 + 3CaSO 4 CaS0 4 cho'kmaga tushadi, kislota esa eritmada qoladi. Kislota bilan birga eritmaga ko'pchilik qo'shimchalar—temir, aluminiy sulfatlari va boshqalar ham o'tadi. Bunday kislota o'g'it ishlab chiqarishda ishlatiJadi. Ikkinchi usulga ko'ra, dastlab fosfor olinadi. So'ngra uni P 2 O₅ oksidga qadar oksidlanadi va bu oksidni suv bilan biriktirib, sof kislota (konsentratsiyasi 80% gacha) olinadi.

Sanoatda fosfat kislota ikki usul: ekstraksiya va termik usul bilan olinadi.

Birinchi usulga ko'ra, maydalangan kalsiy fosfatga sulfat kislota bilan ishlov beriladi:

Ca 3 (P0 4 ) 2 + 3H 2 S0 4 = 2H 3 P0 4 + 3CaSO 4

CaS0 4 cho'kmaga tushadi, kislota esa eritmada qoladi. Kislota bilan birga eritmaga ko'pchilik qo'shimchalar—temir, aluminiy sulfatlari va boshqalar ham o'tadi. Bunday kislota o'g'it ishlab chiqarishda ishlatiJadi.

Ikkinchi usulga ko'ra, dastlab fosfor olinadi. So'ngra uni P 2 O₅ oksidga qadar oksidlanadi va bu oksidni suv bilan biriktirib, sof kislota (konsentratsiyasi 80% gacha) olinadi.

Fosfat kislotaning tuzlari. Fosfat kislota uch asosli kislota bo'lgani uchun uch xil tuz — fosfatlar hosil qiladi: fosfatlar — fosfat kislotadagi vodorodning hamma atomlari o'rnini boshqa atomlar olgan, masalan K 3 PO 4 - kaliy fosfat, (NH 4 ) 3 PO 4 — ammoniy fosfat; gidrofosfatlar — kislotadagi ikki vodorod atomining o'rnini boshqa atomlar olgan, masalan K 2 HPO 4 — kaliy gidrofosfat, (NH 4 ) 2 HPO 4 - ammoniy gidrofosfat ;' digidrofosfatlar — kislotadagi bitta vodorod atomining o'rnini boshqa atom olgan, masalan, KH 2 PO 4 — kaliy digidrofosfat, NH 4 H 2 PO 4 — ammoniy digidrofosfat.

Fosfat kislotaning tuzlari. Fosfat kislota uch asosli kislota bo'lgani uchun uch xil tuz — fosfatlar hosil qiladi:

  • fosfatlar — fosfat kislotadagi vodorodning hamma atomlari o'rnini boshqa atomlar olgan, masalan K 3 PO 4 - kaliy fosfat, (NH 4 ) 3 PO 4 — ammoniy fosfat;
  • gidrofosfatlar — kislotadagi ikki vodorod atomining o'rnini boshqa atomlar olgan, masalan K 2 HPO 4 — kaliy gidrofosfat, (NH 4 ) 2 HPO 4 - ammoniy gidrofosfat ;'
  • digidrofosfatlar — kislotadagi bitta vodorod atomining o'rnini boshqa atom olgan, masalan, KH 2 PO 4 — kaliy digidrofosfat, NH 4 H 2 PO 4 — ammoniy digidrofosfat.
Fosfat kislotaning tuzlari. Fosfat kislota uch asosli kislota bo'lgani uchun uch xil tuz — fosfatlar hosil qiladi:   2.Gidrofosfatlar 1.Fosfatlar — fosfat kislotadagi vodorodning hamma atomlari o'rnini boshqa atomlar olgan, masalan K 3 PO 4 - kaliy fosfat, (NH 4 ) 3 PO 4 — ammoniy fosfat ; kislotadagi ikki vodorod atomining o'rnini boshqa atomlar olgan, masalan K 2 HPO 4 — kaliy gidrofosfat, (NH 4 ) 2 HPO 4 - ammoniy gidrofosfat ;'

Fosfat kislotaning tuzlari. Fosfat kislota uch asosli kislota bo'lgani uchun uch xil tuz — fosfatlar hosil qiladi:

2.Gidrofosfatlar

1.Fosfatlar

  • — fosfat kislotadagi vodorodning hamma atomlari o'rnini boshqa atomlar olgan, masalan K 3 PO 4 - kaliy fosfat, (NH 4 ) 3 PO 4 — ammoniy fosfat ;
  • kislotadagi ikki vodorod atomining o'rnini boshqa atomlar olgan, masalan K 2 HPO 4 — kaliy gidrofosfat, (NH 4 ) 2 HPO 4 - ammoniy gidrofosfat ;'
3.Digidrofosfatlar   kislotadagi bitta vodorod atomining o'rnini boshqa atom olgan, masalan, KH 2 PO 4 — kaliy digidrofosfat, NH 4 H 2 PO 4 — ammoniy digidrofosfat.

3.Digidrofosfatlar

  • kislotadagi bitta vodorod atomining o'rnini boshqa atom olgan, masalan, KH 2 PO 4 — kaliy digidrofosfat, NH 4 H 2 PO 4 — ammoniy digidrofosfat.
Ishqoriy metallarning va ammoniyning barcha fosfatlari suvda eriydi. Fosfat kislotaning kalsiyli tuzlaridan suvda faqat kalsiy digidrofosfat Ca(H₂PO 4 ) 2 eriydi. Kalsiy gidrofosfat CaHPO 4 va kalsiy fosfat Ca 3 (PO 4 ) 2 organlk kislotalarda eriydi. Mineral o'g'itlar. Tarkibida o'simliklar uchun  zaruriy oziqaviy elamentlar bo’lgan moddalarga mineral o’g’itlar deyiladi.  Ular yuqori va barqaror hosil olish maqsadida tuproq unumdorligini oshirish uchun tuproqqa qo'shiladi. O'g'itlar asosan: makro va mikro o'g'itlarga, oddiy, murakkab, aralash o'g'itlarga va azotli, fosforli, kaliyli o'g'itlarga bo'linadi.

Ishqoriy metallarning va ammoniyning barcha fosfatlari suvda eriydi. Fosfat kislotaning kalsiyli tuzlaridan suvda faqat kalsiy digidrofosfat Ca(H₂PO 4 ) 2 eriydi. Kalsiy gidrofosfat CaHPO 4 va kalsiy fosfat Ca 3 (PO 4 ) 2 organlk kislotalarda eriydi.

Mineral o'g'itlar. Tarkibida o'simliklar uchun zaruriy oziqaviy elamentlar bo’lgan moddalarga mineral o’g’itlar deyiladi. Ular yuqori va barqaror hosil olish maqsadida tuproq unumdorligini oshirish uchun tuproqqa qo'shiladi.

O'g'itlar asosan: makro va mikro o'g'itlarga, oddiy, murakkab, aralash o'g'itlarga va azotli, fosforli, kaliyli o'g'itlarga bo'linadi.

Mavzuni mustahkamlash uchun test savollari   1.Fosfor atomi uchun normal xolatni qaysi elektron konfiguratsiyasi ifodalaydi? A) B) D) E) 2. Elektron formulasi….. bilan tugalanadigan elementning eng yuqori oksidlanish darajali oksidi va gidroksidining formulasini aniqlang. A) B)EO va 3.Davriy jadvaldagi va guruxchasidagi elemenetlarning turidagi oksidlarning asosli xossalari elementning tartib nomerining ortishi bilan: A)kuchayadi B)susayadi C)o’zgarmaydi D)avval susayadi, so’ngra kuchayadi E)avval kuchayadi,so’ngra susayadi 4.Quyidagi birikmalarning qaysi birida fosforning oksidlanish darajasi -3 ga teng? A)HPO₃ 5.Hamma molekulalardagi azotning oksidlanish darajasi bir xil bo’lgan qatorni belgilang. A) D)

Mavzuni mustahkamlash uchun test savollari

 

1.Fosfor atomi uchun normal xolatni qaysi elektron konfiguratsiyasi ifodalaydi?

A) B)

D) E)

2. Elektron formulasi….. bilan tugalanadigan elementning eng yuqori oksidlanish darajali oksidi va gidroksidining formulasini aniqlang.

A) B)EO va

3.Davriy jadvaldagi va guruxchasidagi elemenetlarning turidagi oksidlarning asosli xossalari elementning tartib nomerining ortishi bilan:

A)kuchayadi

B)susayadi

C)o’zgarmaydi

D)avval susayadi, so’ngra kuchayadi

E)avval kuchayadi,so’ngra susayadi

4.Quyidagi birikmalarning qaysi birida fosforning oksidlanish darajasi -3 ga teng?

A)HPO₃

5.Hamma molekulalardagi azotning oksidlanish darajasi bir xil bo’lgan qatorni belgilang.

A)

D)

Uyga vazifa:Darslikning 182- betidagi 3,4,8-masalalarni ishlash

Uyga vazifa:Darslikning 182- betidagi 3,4,8-masalalarni ishlash

E’tiboringiz  uchun raxmat

E’tiboringiz uchun raxmat


Скачать

Рекомендуем курсы ПК и ППК для учителей

Вебинар для учителей

Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!