Fazoda vektorlar va ular ustida amallar

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ПЕДАГОГИКА УНИВЕРСИТЕТИ ҲУЗУРИДАГИ ХАЛҚ ТАЪЛИМИ ХОДИМЛАРИНИ ҚАЙТА ТАЙЁРЛАШ ВА УЛАРНИНГ МАЛАКАСИНИ ОШИРИШ ҲУДУДИЙ МАРКАЗИ

“ ПЕДАГОГИКА, ПСИХОЛОГИЯ ВА ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ” КАФЕДРАСИ

“ ИЛҒОР ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

ВА ЖАҲОН ТАЖРИБАСИ ” модули

Илғор таълим технологияларидан педагогик жараёнда фойдаланишга доир жаҳон тажрибаси (2 СОАТ)..

Маърузачи: Г. Қ. Каримова

РЕЖА

• 1 . Ривожланган мамлакатлар таълим тизими тараққиётининг айрим масалалари.
• 2. Жаҳон тажрибаси таълим тизимида илғор таълим технологияларидан фойдаланиш тажрибаси.

Таянч иборалар:

• модератор, фасилитатор, интеграция, педагогик техннология, инновация, тизим, таълим тизими,тажриба.

1. Ривожланган мамлакатлар таълим тизими тараққиётининг айрим масалалари.

• Ривожланган мамлакатлар таълим тизимида сўнгги йилларда бир қатор атамалар кенг ишлатилмоқда. Буларга тьютор, эдвайзер, фасилитатор ва модератор тушунчалари киради.
• Тьютор - ( Tutorem-лотинча) устоз, мураббий вазифасини бажаради. Баъзи ҳолларда маъруза ўқитувчиси билан тингловчи орасидаги боғловчи ролини ҳам бажаради. Бунда маърузачи томонидан берилган билимларни кенг эгаллашда маслаҳатчи ва устоз ролини бажаради.
• ЭДВАЙЗЕР (advisor)- французча-avisen―ўйламоқ) тингловчиларнинг индивидуал ҳолда битирув малакавий иши, курс лойиҳаларини бажаришда маслаҳатчи ролини бажаради.

• Фасилитатор - (инглиз тилида facilitator , лотинча facilis –енгил, қулай)- гуруҳлардаги фаолият натижасини самарали баҳолаш, муаммонинг илмий ечимини топишга йўналтириш, гуруҳдаги комуникацияни ривожлантириш каби вазифаларни бажаради.
• Модератор - қабул қилинган қоидаларга амал қилишни текширади, тингловчиларнинг мустақил фикрлаш ва ишлаш қобилиятларни ривожлантириш, билиш фаолиятини фаоллаштиришга ёрдам беради.

• Педагогика фанида XX асрнинг 80- йилларидан бошлаб интеграция, "ўзаро алоқадорлик", ―ўзаро таъсир", "синтез" каби тушунчалар қўлланилган илмий ишлар пайдо бўлиб, таълим-тарбия ишида интеграция муаммосининг долзарблиги сезила бошланган.
• Ҳозирги пайтга келиб таълим-тарбия ишига интегратив ёндашув ғояси хусусий фанлар доирасида чегараланиб қолмасдан, умумпедагогик аҳамиятга эга масалага айланди.

• Интеграция атама ва услубий нуқтаи назардан ҳодиса сифатида нима эканлигини кўриб чиқайлик.
• Интеграция лотинча integration тиклаш, тўлдириш, integer-бутун сўзидан келиб чиққан.
• Бу борада икки тушунчага эгамиз:
• 1.Тизим, организмнинг алоҳида табақалаштирилган қисм ва вазифаларнинг боғлиқлик ҳолатини билдирувчи тушунча ва шу ҳолатга олиб борувчи жараён.
• 2. Табақалаштириш жараёнлари билан бирга амалга оширилаётган фанларни яқинлаштириш жараёни. Интегратив ёндашиш турли даражадаги тизимли алоқаларнинг объектив яхлитлигини акс эттиради. (табиат-жамият-инсон).

  ЮНЕСКОНИНГ “ТАЪЛИМДАГИ ҲИСОБДОРЛИК: МАЖБУРИЯТЛАР БАЖАРИЛИШИ” ДЕБ НОМЛАНГАН ҲИСОБОТИ

Бугунги кунда дунёда 264 миллион нафар бола мактабга қатнамаяпти, 100 миллиондан ортиқ ёш авлод вакиллари эса ўқишни билмайди. Жаҳон мамлакатларининг, бор-йўғи, 20 фоизида 12 йиллик бепул ва мажбурий таълим ҳуқуқий жиҳатдан кафолатланган.

( 128 та давлатнинг 2010 — 2015 йилларга оид статистик маълумотлари )

The Social Progress Imperative компанияси ва БМТ тадқиқотлари асосида аниқланган дунёнинг энг илғор таълим тизимлари рейтинги (2014-2015 йй.)

11. Дания

12. Германия

• Жанубий Корея
• Япония
• Сингапур
• Гонконг
• Финляндия
• Буюк Британия
• Канада
• Голландия
• Ирландия
• Польша

13. Россия

14. АҚШ

15. Австралия

16. Янги Зеландия

17. Исроил

18. Бельгия

19. Чехия

20 . Швейцария

ЎЗБЕКИСТОН ВА КОРЕЯ ҲАМКОРЛИГИ

Санмёнг Университети (Sangmyung University) ҳамда Чунг-Анг Университети (Chung-Ang University) билан Ҳадли келишувлар;

Чоннам Миллий Университети (Chonnam National University) билан ҳамкорлик меморандумлари.

Келишувлар ва Меморандум доирасидаги соҳалардаги ҳамкорлик

• талабалар, илмий-педагогик ва бошқарув мутахассислари ўртасида тажриба алмашинувлари;
• кадрлар тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малака ошириш тизимида энг янги дастурлар ва услубларни жорий қилиш;
• ҳамкорликда тадқиқотлар, конференциялар, кўргазма ва семинарларни амалга ошириш;
• мактабгача таълим мутахассисларини тайёрлаш бўйича махсус қўшма магистрлик ва докторлик дастурларини ташкил этиш;
• Ўзбекистонда экспериментал равишда Корея тизимига асосланган экспериментал боғчаларни ташкил этиш

Корея таълим тизими

Босқичлар

Таълимнинг давомийлиги

Бошланғич мактаб

Мажбурийлиги

6 йил

Ўрта мактаб

3 йил

Ҳа

Юқори мактаб

(Касбий таълим) Коллеж

Ҳа

3 йил

2 йил

Йўқ

(Олий таълим) Университет

Йўқ

4 йил

Йўқ

• ФРАНЦИЯ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ
• Франция жаҳондаги иқтисодий ривожланган мамлакатлар ичида етакчи ринлардан бирини эгаллайди. Унинг таълим тизими ҳам қадимий ва бой тарихга эга.
• Франция давлатининг ҳозирги даврда амал қилинаётган “Таълим ҳақидаги қонун”и 1989 йил 10 июлда қабул қилинган бўлиб, унинг ўзгартирилишига таълим стратегиясида рўй берган ўзгаришлар, мамлакатнинг ички ташқи сиёсатидаги ислоҳотлар натижасида юзага келган иқтисодий шароитлар, чет эл педагогикасидаги илғор технологияларнинг мамлакат таълим тизимларига кириб келиши, ўқув предметларининг интеграциялари ва бошқалар сабаб бўлди

Францияда таълимнинг асосий мақсади шахсни ҳар томонлама камол топишини таъминлаш, уни мустақил фаолиятга тайёрлаш, бозор муносабатлари шароитида ўқувчиларни тадбиркорликка, ишбилармонлик ва омилкорликка ўргатиш, шунга яраша касб-корга эга қилишдан иборатдир.

• Бу ерда давлат мактаблари, хусусий мактаблар, оралиқ мактаблар мавжуд. Ўқитиладиган предметлар ичида француз тили ва адабиёти, ўқиш ва ёзув алоҳида аҳамиятга молик бўлиб ҳисобланади.
• Ўқув йили 5 чоракка бўлинади.
• Француз мактаблари бошланғич синфларда ўқиш эрталаб бўлади, тушдан кейин эса математика ва бошқа предметлардан қўшимча сабоқ оладилар.
• Математика, она тили ва адабиёти базавий фан, тарих, география, меҳнат, жисмоний тарбия каби фанлар эса ривожлантирувчи предметлар ҳисобланади.

ФРАНЦИЯ ТАЪЛИМИДА БОЛАЛАРНИНГ ГЎДАКЛИК ЧОҒИДАНОҚ МАКТАБДА ЎҚИТИШ УЧУН ТАЙЁР ҲОЛДА ОЛИБ КЕЛИШ ҒОЯТ МУҲИМ МАСАЛА ҲИСОБЛАНАДИ.

Бу босқичда тарбияланувчилар қуйидагича табақалаштирилган:

кичик гуруҳ (2-4 ёш), ўрта гуруҳ, (4-5 ёш), катта гуруҳ (5-6 ёш). Мактабгача тайёрлов гуруҳи(5-6 ёш) бўлиб, уларга Францияда 100% шу ёшдаги болалар қамраб олинган. Болаларни мактабга тайёрлаш учун алоҳида дастур ва дарсликлар мавжуд. Франция бошланғич таълим мактабларига 6 ёшдан 11 ёшгача бўлган болалар жалб қилинадилар. Бошланғич мактаб бепул ва мажбурий. Унинг вазифаси ўқиш, ёзиш ҳисоблаш малакасини беришдир. Ўқув машғулотлари эрталаб соат 9 дан 12 гача ҳамда соат 14 дан 16 гача 5 соат давом этади . Мактабда овқатланиш пуллик, лекин жуда арзонлаштирилган нархларда.

• БОШЛАНҒИЧ СИНФЛАРДА ЎҚИШ 5 ЙИЛ БЎЛИБ, УЧ БОСҚИЧДА АМАЛГА ОШИРИЛАДИ :
• 1. Тайёрлов босқичи;
• 2. Элементар курс (бу босқич икки йил давом этади); 3. Чуқурлаштирилган босқич.
• Тайёрлов босқичи - 1 йилга мўлжалланган. Бунда болалар ҳисоблашга, ўқиш ва ёзишга, куйлашга, ўйлашга, табиат манзараларини томоша қилишга ва ундан баҳра олишга, жисмоний машқлар билан машғул бўлишга, мактабнинг турли спорт тадбирларида иштирок этишга, мусиқа ва меҳнатга ўргатилади.
• Навбатдаги босқич - элементар курс бўлиб бу босқичда ўқиш 2 йил давом этади.
• Бунда ўқувчиларнинг тайёрлов циклида предметлар бўйича
• олинган билимлари янада такомиллаштирилади.

Бошланғич мактабнинг 3 - босқичи - чуқурлаштириш босқичидир. Бунда ўқувчиларнинг тайёрлов ва элментар босқичдаги билимлари янада чуқурлаштирилади.

Француз мактабларининг бошланғич босқичида “ Нафосат таълими ” ҳам ўқитилади.

• Нафосат таълимига мусиқа, тасвирий санъат, спорт киритилган . Ўқувчилар билан якка тартибда ишлаш, уларни рағбатлантириш, шахсий қобилият ва имкониятларини рўёбга чиқариш, таълимда узлуксиз ва ворисликни таъминлаб бериш бошланғич синф ўқувчиларига кўйилган бош талабдир.

• 1990 йилдаги ҳукумат қарорига мувофиқ мактабгача тарбия ва бошланғич таълимига модуллаштириш, болаларнинг билимига у ёки бу фанга мойиллигига қараб дифференциялаштириш, яъни табақалаштириш, дарс жадвалини ҳам шу асосда тузиш ҳуқуқи берилди.
• .
• Бундай дарс жадваллари йиллик, ярим йиллик, чораклик асосида тузилиши ҳам мумкин.
• Ўқувчилар 11 ёшда бошланғич мактабни тугаллаб ўрта мактабга ўтадилар. Ўрта таълим эса коллежлар ва лицейларда амалга оширилади. Ўрта таълим икки босқичда бўлиб, биринчи босқичда француз тили ва адабиёти, чет тили (инглиз, немис, испан, италян тиллари), тарих, Франция географияси, математика, тиббий фанлар ўргатилади. 6-5 -синфлар умумий ўрта таълим беради; 3- - 4 синфларда эса ўқувчиларга қобилияти ва мойиллигига қараб билим берилади. Биринчи босқич якунлангач, ўқувчилар касбий йўналишлари бўйича гувоҳнома оладилар.

• Шундан кейин ўқувчилар 15 ёшдан 18 ёшгача таълим оладилар. Ўқиш 3 йил давом этиб 2- синф кичик, 1- синф ўрта ва якунловчи синфларга бўлинади.
• Ўқувчилар умумий таълим ва техник лицейларни тугатганларидан сўнг бакалавр унвони ва диплом иши учун имтиҳон топширадилар. Ана шундай дипломга эга бўлганларгина олий ўқув юртларига кириш ҳуқуқини қўлга киритадилар.
• Францияда талабалар педагогика, политехника институти, олий маъмурий мактабларга кириш учунгина имтиҳон топширадилар. Бундан ташқари шу касбга мойиллиги ҳам алоҳида синаб кўрилади. Бошқа олийгоҳларга ва университетларга эса бакалавр дипломи бўлган ёшлар имтиҳонсиз қабул қилинаверади.
• Францияда олий маълумот ва ихтисос берувчи олий технологик институтлар мингдан ортиқ. Улар одатда саноат маиший хизмат кўрсатиш информатика мутахассисликларига ихтисослашган. Ўқиш муддати 2 йил бўлиб, саккиз ҳафталик ишлаб чиқариш амалиётини ҳам кўзда тутади.

РИВОЖЛАНГАН МАМЛАКАТЛАР ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИКЛАРИ.

ЯПОНИЯ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ.

ҲОЗИРГИ ЗАМОН ЯПОН ТАЪЛИМ ТИЗИМИ

Япония-жуда тез ривожланаётган давлат бўлиб, бу ҳол асосан японларнинг табиатан меҳгатсеварлик ва ишбилармонлиги билан боғлиқдир. Дунёдаги барча янгиликлар ва юксалишлар сари интилиш, энг сўнгги ютуқлардан фойдаланиш ва уларни янада ривожлантириш - бу япон халқининг азалий миллий одатларига айланиб қолган. Бугунги кунда Япония дунёдаги барча давлатлар учун очиқ ва ҳалқаро ҳамкорлик майдонида фаол иштирок этиб келмоқда. Японияда жуда қадимдан халқнинг ақлий имкониятларидан фойдаланувчи фан ва техникани қўллаш сиѐсати энг муҳим ўрин тутади. Ҳозирги даврда Япония илмий тадқиқотларга кетган сармоя миқдори бўйича дунёда 2-ўринда туради.

Япония таълимининг шаклланиши 1867-1868 йилларда бошланган. Япония ўз олдига 2 вазифани: 1-бойиш, 2-ғарб технологияларини Япония ишлаб чиқаришига киритиш масаласини қўйди ва бу ишни амалга ошириш учун биринчи галда таълим тизимини тубдан ўзгартириш кераклигини англади.

Мактабгача таълимга Японияда катта эътибор берилади, чунки психологларнинг таъкидлашича 7 ёшгача инсон билимларни 70%ни, қолган 30%ни бутун қолган умри давомида ўзлаштирар экан. Мактабгача тарбия одатда оиладан бошланади. Япон аѐллари учун оналик биринчи ўринда туради. Кўпгина япон аѐлларининг айтишларича, бола тарбияси-уларнинг ҳаѐтларининг мақсадларидир.

Японлар боланинг эрта вояга етиши тарафдоридирлар. Турли ѐшларда тарбиянинг турли муаммоларига урғу беради. Болалар ва қизлар турлича тарбияланадилар. Ўғилга оиланинг бўлажак таянчи сифатида қарайдилар ва қийинчиликларни енгишга ўргатадилар. Қизларни эса уй ишларига тайѐрлайдилар.

ЯПОНИЯДА БОЛА ТАРБИЯСИ

• 1 ёшда-ўзига ишонч ҳиссини уйғотиш,
• 2 ёшда-амалий санъат қўл меҳнатини кўрсатиш,
• 3 ёшда-бурч ҳиссини тарбиялаш,
• 4 ёшда-яхшилик ва ёвузликни фарқлашга ўргатиш,
• 5 ёшда-лидерлик ҳислатларини тарбиялаш, мустақилликка, режа тузиш ва уларни бажаришга ўргатиш.

Мактабгача таълим.

Мактабгача таълимга Японияда катта эътибор берилади, чунки психологларнинг таъкидлашича 7 ѐшгача инсон билимларни 70%ни, қолган 30%ни бутун қолган умри давомида ўзлаштирар экан. Мактабгача тарбия одатда оиладан бошланади. Япон аѐллари учун оналик биринчи ўринда туради. Кўпгина япон аѐлларининг айтишларича, бола тарбияси-уларнинг ҳаѐтларининг мақсадларидир.

Японлар боланинг эрта вояга етиши тарафдоридирлар. Турли ѐшларда тарбиянинг турли муаммоларига урғу беради. Болалар ва қизлар турлича тарбияланадилар. Ўғилга оиланинг бўлажак таянчи сифатида қарайдилар ва қийинчиликларни енгишга ўргатадилар. Қизларни эса уй ишларига тайѐрлайдилар.

Япония боғчаларида болаларни 8 кишилик кичик гуруҳлар “хан”ларга бўлади. Бу болаларга боғчада ―ўз иш ўрни ажратилади, улар ўз ханларига ном танлайдилар. Шу тариқа энг кичик ѐшдан жамоада ишлашни ўргатадилар. Бу гуруҳдаги ҳар бир ўқувчи гуруҳда ўз ўрнига эга бўлиши лозим. Бундай ханлар кейинги таълим босқичида ҳам қўлланилади. Ўрта мактабда ханлар доимий эмас, улар янги шароитларга тезроқ кўникиш учун ҳар 5 ойда ўзгартириб турилади. Япония боғчаларига 3-5 ѐшдаги болалар қабул қилинади. Болалар боғчаларининг мақсади болаларнинг ақлий ва жисмоний қобилиятларини ривожлантириш, мустақиллик ва ички тартиб кўникмаларини тарбиялаш, жамият ҳодисаларига тўғри муносабатда бўла олишни ўргатишдан иборат. Шунингдек, оғзаки нутқ, сўзларни тўғри қўллашни ўргатишга ҳам катта эътибор берилади. Эртаклар, китоблар, мусиқа, спорт ўйинлари, рассомлик каби шахснинг ижодий хусусиятларига қизиқиш уйғотилади.

Ҳозирги кунда мактабгача тарбия муассасаларига 60% болалар жалб этилган. Бошланғич таълимга эрта қабул қилишга ўтиш мақсадида 4-5 ѐшдаги болаларнинг барчасини болалар боғчасига жалб қилиш кўзда тутилмоқда.

Болалар боғчаси Японияда ватан фуқаросини шакллантириш тизимининг 1-босқичи ҳисобланади. Мустақил фаолият, жамоавий онг, ижтимоий масъулият кўникмаларини шакллантиришга алоҳида эътибор қаратилади.

Болалар боғчасининг асосий вазифаси-болани мактабга тайѐрлашдир. Бу ерда расм, мусиқа, ритмика, жисмоний тарбия бўйича машғулотлар ўтилади. Индивидуаллик, у қанчалик яхши бўлмасин, ўқувчиларни ўзига жалб қилмайди, болалар жамоаси томонидан қабул қилинмайди.

ЯПОНИЯ МАКТАБ ТИЗИМИ

1. Бошланғич мактаб 6 йил: 6 – 12 ёш.

2. Ўрта мактаб 3 йил: 12-15 ёш

3. Юқори мактаб 3 йил: 15-18 ёш

Бошланғич таълим – “сѐгакко”

Бошланғич мактаб таълимнинг илк 6 йилини қамраб олади ва унинг асосий қисми ҳисобланади. Японияда мактабга 6 ѐшдан борилади. Бошланғич мактабга 6 ѐшдаги япон болаларнинг 99% қатнайди. 99% япон бошланғич мактаблари давлат тасарруфида, 1% - хусусий. Ўқув режасига япон тили, гуманитар фанлар, арифметика кабилар киради. Санъат ва ҳунар (япон хусни хати), мусиқа, уй хўжалигини юритиш, жисмоний тарбия, ахлоқий одобнома академик предметлар ҳисобланмайди. Японияда бошланғич таълим мажбурий ва бепул бўлиб, машғулотлар апрель ойида бошланади. Ўқув йили 3та чорак-триместрга бўлинади. 1-чорак-6 апрелдан-20 июлгача давом этади, кейин ѐзги таътил бошланади. 1-сентябрдан 2-триместр бошланади ва 26 декабргача давом этади. 26-декабрдан 7-январгача қишли таътил бўлади. Охирги 3-триместр 7-январдан 25-мартгача давом этади. 25-мартдан 6-апрелгача баҳорги таътил бўлади. Шу пайтда ўқувчилар синфдан синфга кўчади.

Чорак-триместрларнинг бошланиши ва тугалланиши турли мактабларда турли саналарга тўғри келиши мумкин. Таътил пайтида ўқувчилар уй вазифаларини оладилар. Баъзан таътил пайтида ҳам, агар триместрда яхши ўқимаган бўлса, махсус курсларда ўқийдилар. Японияда ўқиш 6 кунлик, лекин ҳар 2-шанба дам олиш куни ҳисобланади. Мактабларда ўқитиш дастури ўзгарувчан, лекин Таълим вазирлиги тасдиқлаган стандартларга асосланади. Бошланғич таълимни молиялаштириш, ўқитувчилар билан таъминлаш, мактаб дастурларини яратиш маҳаллий ҳокимият зиммасида. Бошланғич таълимда болалар давлат ҳисобидаги 1945 канджи иероглифдан 1006 тасини ѐд олиши керак.

Бошланғич таълим “сёгакко” қуйидаги вазифаларни ҳал қилади:

• ўқувчиларни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш, ватанига, ўз қадриятларига ҳурмат ҳиссини ўргатиш;
• ўқувчиларни халқаро хамкорлик руҳида тарбиялаш;
• она тилидан тўғри фойдаланиш;
• иқтисодий тарбия бериш;
• баркамол шахсни тарбиялаш.

Бошланғич мактабни тугатган ўқувчи ўқишни кичик ўрта мактабда давом эттириши лозим. Япон тили, математика, жамиятшунослик, этика, табииѐт, мусиқа, санъат, махсус фаолият, жисмоний тарбия, техник маҳорат ва уй хўжалигини юритиш каби мажбурий фанлардан ташқари ўқувчилар чет тили, қишлоқ хўжалиги ѐки математикадан чуқурлаштирилган курс каби фанларни танлашлари мумкин. Кичик ўрта мактаб 3та синф 7,8,9-синфларни ўз ичига олади ва мажбурий таълимнинг охирги босқичи бўлиб ҳисобланади. Ўқувчилар ѐши 12дан 15 ѐшгача бўлади. Худди бошланғич мактабдагидай, ўрта мактабнинг асосий қисми давлат тасарруфида, 5%-хусусий. 2001 йил апрелдан бошлаб инглиз тили мажбурий фан бўлиб ҳисобланади. Кўпчилик ўқувчилар битта ѐки бир неча мактаб тўгараклари, қизиқишлари бўйича клубларга қатнашадилар. Бу дарсдан кейин соат 18:00гача иш кунлари, дам олиш кунлари эрталабки вақтни эгаллайди.

Японияда ўрта ва юқори мактаб тизими. Кичик ўрта мактаб - “ тюгакко”

Кичик ўрта мактабда ўтиладиган фанлар қаторига инглиз тили, бир неча танлов фанлар киради. Бу фанларнинг таркиби мактабларга боғлиқ. Энг қийин фанлар математика ва япон тили ҳисобланади.

Японликлар фарзандларининг энг яхши, юқори таълим олишини жуда ҳоҳлайдилар. Таълимга бундай катта эътибор “дзюку” мактабларининг яратилишига асос бўлди. “Дзюку”-нуфузли ўқув муассасаларига тайёрловчи махсус кечки мактаблардир. Бундай мактабларнинг аналоги XVIII асрда япон черковида пайдо бўлган, ҳозирги кунда дзюкулар сони 100 мингдан ошиқ.

“ Кичик дзюку” лар 5-6 ўқувчидан иборат бўлиб, ўқитувчининг уйида шуғулланади. “Катта дзюку”лар 5 минггача ўқувчиларни йиғади. Ўқиш бу мактабларда соат 16:50дан 20:50гача давом этади, дарслар душанбадан жумагача бўлади, ҳафталик назоратни одатда якшанба эрталабгача белгилашади.

Юқори (ўрта) мактаб- “котогаккo”

• Юқори (ўрта) мактаб мажбурий эмаслигига қарамай, унда 94% ўқувчилар таҳсил оладилар. Юқори ўрта мактаб сони 55%ни ташкил этади, шунга қарамай давлат ва хусусий катта мактаблар пуллик. Юқори ўрта мактабнинг 1-йил учун дастури ҳаммага бир хил, лекин кейинги 2 йил ичида олий таълим олиш мақсадига кўра курсни танлаш назарда тутилмоқда.
• Юқори мактаб дастурлари ўрта мактаб ва бошланғич мактаб дастурларига кўра хилма-хил, лекин ўқувчиларга билимнинг у ѐки бу соҳасига ихтисосланиши бўйича имкониятлар яратилади.
• Юқори мактабларда ўқиш пулли, лекин давлат муассасаларида арзонроқ. Пулли, хусусий ўрта ва бошланғич мактаблар ҳам бор. Барча пулли таълим муассасаларида стипендиялар конкурси ғолиби бўлса, текин ўқиш мумкин ѐки чегирмалар олиш мумкин. Ўрта мактабдан юқори мактабга ўтиш имтиҳонлар натижаларига боғлиқ ҳолда амалга оширилади. Ўрта мактабда ўзлаштириш кўрсаткичига кўра ўқувчи кириш имконияти бор бўлган катта мактаб рўйхатини олади.

Японияда касб-ҳунар таълими.

• Японияда юқори ўрта мактабда ўқишни ҳоҳламаганлар 5 йиллик “техник коллеж”лар-касбий техника билим юртларига киришлари мумкин. Лекин бу ўқишларга кириш шунчалик оддий эмас, энг яхшиларидан жуда катта конкурс асосида қабул қилинади, чунки Японияда юқори малакали ишчилар жуда ҳам зарур.
• Университет ўрнига 2 йиллик коллежга кириш мумкин, унда махсус таълим берилади. Бу коллежларда япон қизларининг 90% ўқийдилар ва аёллар касбини эгаллайдилар: тиббиёт ҳамшираси, болалар боғчаси тарбиячиси, бошланғич синф ўқитувчиси, юқори малакали уй хонимлари, актриса (сэйю).
• Япония коллежлари ўз мақоми бўйича бизнинг ўрта махсус таълим муассасалари билан тенг. Улар кичик, технологик, ва махсус тайѐргарлик коллежларига бўлинади.

Япония олий таълими.

• Японияда давлат университетларига тўлиқ ўрта мактабни битириб кириш мумкин. Қабул 2 босқичда ўтказилади. Биринчи босқичда абитуриентлар марказлашган ҳолда университетларга қабул бўйича Миллий марказларда ўтказиладиган “Ютуқлар биринчи босқичининг умумий тести”ни топширадилар. Тестни муваффақиятли топширганлар университетда ўтказиладиган кириш имтиҳонларига киритиладилар. Тестдан юқори балл олганлар давлатнинг энг нуфузли университетларига кириш учун имтиҳон топширадилар.
• Олий таълим бакалавр даражасини олиш учун 4 йиллик ўқиш белгиланган. Баъзан маълум касбий даражани эгаллаш учун 6 йиллик дастур тавсия қилинади. 2 типдаги университетлар мавжуд: миллий университетлар давлат университетлари.

• Японияда кучли 20таликка кирган энг зўр Осиѐ университетлари: Токио университети, Осако университети, Киото университети, Тохоку университети, Нагоя университети, Токио технология институти, Кюсю университети, Цукуба университетларидир.
• Университет танлашда биринчи мезон-унинг нуфузлилигида. Бундай нуфузли ОЎЮ битирган ѐш йигит-қизлар дарҳол ишга олинади.
• Япония университетларида ўқув жараѐнини ташкил қилишнинг ўзига хос хусусияти шундаки, умумиллий ва махсус фанлар аниқ бўлиб ўқитилади.3 Биринчи икки йилликда барча талабалар умумтаълим тайѐргарлигини оладилар. Бунда умумиллий фанлар: тарих, фалсафа, адабиѐт, жамиятшунослик, чет тиллари ўтилади, шунингдек, бўлажак касби бўйича махсус курсларни эшитадилар.

• Олий таълимда таълимнинг асосий йўналишлари ва мутахассисликлари бўйича 4 йил ўқитилади. Тиббиѐт ходимлари, стоматолог ва ветеринарлар 6 йил ўқишади. Асосий курсни тугатгач, бакалавр даражаси берилади: gakushi. Айрим мустасно ҳолатлардан ташқари битта университетдан иккинчисига ўтиш амалда йўқ. Лекин баъзи университетлар чет эллик талабаларни 2 ѐки 3-курсга қабул қиладилар, шунда талабаларни ўтказиш бўйича махсус имтиҳонлар ўтказилади (transfer examination).

Японияда олий таълим 12 йиллик бошланғич ва ўрта таълимдан кейин бошланади. Япония олий таълим муассасаларига университетлар, кичик мутахассис дипломини берувчи 2 йиллик коллеж, амалий ва ижодий таълим берувчи технологик коллежлар ва касбий ва амалий қобилиятларни ривожлантиришга қаратилган махсус ўқув коллежлари киради.

Японияда университетлар қуйидаги 3 та категорияларга бўлинади:

• 1. Даставвал Япония ҳукумати томонидан, ҳозирги кунда миллий университет корпорациялари томонидан жорий қилинган миллий университетлар;
• 2. Жамоат университет корпорациялари, маҳаллий жамоат юридик шахслари, таълим корпорацияларига тегишли хусусий университетлар томонидан жорий қилинган жамоат университетлари;
• 3. Хусусий университетлар - умумий университетлар сонининг 80% ни ташкил қилади;

ГЕРМАНИЯ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ

Германия – жаҳон фильм-фани ва маданияти ўчоқларидан бери.

Бу мамлакат илдизи асрларга бориб тақалувчи фильмий мактабларни, Гёте, Гегел, Бетховен, Нитше, Эйнштейн сингари олим ва ижодкорлари билан дунёга машҳур. Халқаро доирада эътироф этилган олмон таълим даргоҳларида мустақил фикр ҳамда кинг дунёқараш шаклланишига алоҳида эътибор берилади.

Таълим тизимига татбиқ этилаётган янги усуллар, сўнгги ахборот технологияларидан унумли фойдаланмаганларга эса жуда қийин. Тараққиёт манзили сари ошиқаётган жамиятда билимсиз ўз ўрнига эга бўлиш амри маҳол. Дарвоқе, олмонларга хос интизом, бир сўзлилик хислатлари ҳам айнан таълим даргоҳларида шаклланади.

• Тафаккур устахонаси Германияда мактабгача таълим муассасалари давлат тизимига кирмайди. Болалар боғчаси хайрия жамғармалари, маҳаллий ҳокимият ҳамда черков васийлигида фаолият юритади. Шу билан бирга корхона ва ташкилотлар ҳам ўз боғчасига эга бўлиши мумкин
• Мактабгача таълим тизими 3 ёшдан 6 ёшгача бўлган болаларни қамраб оладьи. Ҳали ақлини таниб улгурмаган болаларда ўз фикрини ифодалаш, тенгдошлари ва каталар билан мулоқот қилиш қобилиятини шакллантириш, уларни бошланғич таълимга тайёрлашда боғчаларнинг ўрни ката. Шу борис ҳам олмонлар боғчаларни "тафаккур устахонаси деб аташади. .

ГЕРМАНИЯДА МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ МУАССАСАСИ (3-6 ёшгача )

ТАФАККУР УСТАХОНАСИ

ГЕРМАНИЯДА МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ФАОЛИЯТИ

• Бепул ва мажбурий таьлим Германия Конституциясига мувофиқ, мактаб таълими давлат назоратидадир. Мамлакатда 16 та федерал ҳудудлар мавжуд бўлса, уларнинг ҳар бери ўзининг таълим тўғрисидаги қонунига эга. Шу сабали федерал ҳудудларнинг мактаб таълим тизимида айрис фарқлар бор.
• Масалан, аксарият ҳудудларда бошланғич таълим 4 йил (биринчи синфдан тўртинчига қадар), пойтахт Берлинда иса – 6 йил. Аммо бу каби фарқларга қарамасдан, барча ҳудудлар учун умумий тартиб-қоидалар амал қилади.

• Германияда мактаб таълими мажбурий ва бепул.
• 6 ёшдан 18 ёшгача фуқаролар мажбурий тартибда таълим олеши шарт қилиб белгиланган. Мактаб таълим тизими эса бошланғич, ўрта ва юқори босқичларга бўлинади.
• Болалар 5-6 ёшдан бошланғич мактабга қатнайди .
• Бошланғич мактабда ўқиш даври тўрт йилдан олти йилгача. Мактабларда биринчи, иккинчи синф давомида уларга баҳо қўйилмайди. Баҳо ўрнига боланинг индивидуал, психология ривожланиш ҳолати хусусида ҳисобот тайёрлайди.
• Уларга 3-синфдан баҳо қўйила бошлайди. Германияда 6 баллик баҳолаш тизими қабул қилинган.
• Бунга кўра, 1 – аъло 2 – якши 3 – қониқарли 4 – етарли, 5 – етарли эмас, 6 – қониқарсиз фанларни камида "4 га ўзлаштириши керак. Бошланғич босқичда болаларга математика, немис тели, табиатшунослик, мусиқа, эстетика фанлари ўтилади.

• Танлаш имконияти Олмон таълим тизимининг ўзига хос хусусияти шундаки, улар бошланғични тугатгандаёқ келажак йўлини аниқлаб олиши зарур. Ана шунга асосланиб, у бир неча турдаги мактабдан бирида ўқишни давом эттиради.
• Асосий мактаб .
• Бу ерда болалар тўққизинчи синфгача ўқитилади. Асосий мактабларда олий таълим муассасаларида ўқиш нияти йўқ бўлган, бирор бир касб этагидан тутишни кўзлаганлар таълим олади. Бу турдаги мактабларда базавий билимлар берилади ва асосий эътибор амалий машғулотларга қаратилади. Асосий мактабни тугатган ўсмирлар тугалланмаган ўрта таълим ҳақида шаҳодатнома олади. Ушбу ҳужжат билан касб-ҳунар мактабларига кириш мумкин. Биздаги касб-ҳунар коллежларига ўхшаб кетадиган мазкур мактабларда талаба муайян касб-ҳунар бўйича билим ва тажриба оширади.

• Реал мактаб .
• Бу турдаги мактабларда математика ва табиий фанларга мобил, келажакда олий маълумотли мутахассис бўлишни ният қилган болалар ўқийди.
• Ўқиш 5-синфдан 10- синфгача .
• Мазкур муддат мобайнида ёшларга турли ва фан соҳалари бўйича кенгайтирилган билим берилади. Реал мактабни тугатган ўсмирлар ўқишни гимназияда давом эттиради .

• Гимназия.
• Ўрта таълимнинг энг муҳим бўғини бўлган ушбу билим масканида тўққиз йил – 5-синфдан 13-синфгача таълим олади.
• Реал мактабнинг 10-синфини тамомлаган ёшлар эса гимназияда уч йил ўқийди. Мазкур таълим даргоҳида гуманитар, табиий фанлар ва хорижий тиллар чуқур ўргатилади. Улар ўн биринчи синфдан танлаган йўналишидан келиб чиқиб, асосий вақтини бир неча фанни чуқур ўрганишга сарфлайди.
• Гимназия – олий таълимга тайёргарликнинг ҳал қилувчи босқичи. Негаки, гимназия тугатганлик тўғрисидаги имтиёзли шаҳодатнома университетга имтиҳонсиз кириш ҳуқуқини бериди. Аммо имтиёзли шаҳодатномани олиш осон эмас. Уларга ушбу ҳужжатни беришда унинг ўн уч йил давомидаги натижалари ҳамда тўртта фан бўйича якунин имтиҳон баҳолари инобатга олинади. Олмон заминида олий ўқув юртига кириш учун ўн уч йил яхши натижа билан ўқиш керак. Ана шундан кейингина университет йўллари очилади.

• Немис педагоглари истеъдодсизнинг ўзи йўқ, деб ҳисоблашади. Шунга кўра улар нинг очилмаган қирраларини каша этиш, уларни янгилик ва ихтиролар руҳида тарбиялашга интелади. "Фикрлаяпманми, демок, яшаяпман! дейди машҳур файласуф Рене Декарт. Олмон мактабларида ана шу нақл олтин қоида сифатида қабул қилинган.

ФИНЛАНДИЯ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ

Умумий маълумотлар

XIII асрдан Швециянинг 1 қисми бўлиб келган

1917 йилда мустақилликка эришган.

Ҳукумат тизими:

Парламентар республика

1995 йилдан буён Европа Иттифоқи аъзоси

Аҳоли сони 5.4 миллион

Расмий тиллар: фин ва швед тили

Пойтахти: Ҳелсинки

Валута бирлиги – евро (€)

Мактабдан олдинги таълим

• Бола туғилгандан сўнг 3 та китоб берилади: онаси, отаси ва боланинг ўзи учун. Бу анъана тусига айланган;
• 3 ёшли болаларнинг ҳар 12 тасига 1 ўқитувчи ва 2 ҳамшира тўғри келади;
• 3 ёшдан 6 ёшгача бўлган болалар учун ҳар 20 тасига 1 ўқитувчи ва 2 ҳамшира тўғри келади;
• “ Сен ўқитилмайсан, ўрганасан” (Пепа Óдена)

Мактабдан олдинги таълим

• Мактабдан олдинги
• таълимда кейинги йилдан
• мактабга борувчи
• 6 ёшли болалар
• жалб қилинади;
• Мактабдан олдин таълим олиш ихтиёрий ҳисобланиб, ўрта таълим мактаблари билан алоқадорликда махсус боғчалар ва мактабдан олдин таълим синфларида таълим-тарбия берилади;
• Таълим олиш текин.

Мактабдан олдинги таълим

• Қуйидаги фанлар ўқитилади: тил, математика, этика ва фалсафа, атроф-муҳит ва табиат, саломатлик, жисмоний тарбия, санъат, маъданият;
• Ҳар бир гуруҳда максимум 20 та бола тарбияланади. Болалар сони 13тадан ошганда, тарбияловчи ассистант ёллайди

Базавий таълим

Базавий таълим 9 йил давом этади, яъни 7 ёшдан 16 ёшгача таълим берилади (мажбурий). Таълим олиш, шунингдек қуйидагилар бепул: китоблар, қоғозлар, ручка-қаламлар, овқатланиш, мактаб саёҳатлари, саломатлик ва бошқалар

Базавий таълим

• Базавий таълим 2 босқичдан иборат: бошланғич (1-6 синф) ва юқори (7-9 синф). 1-босқичда бир ўқитувчи ҳамма фанлардан дарс беради. 2-босқичда ҳар бир фан бўйича алоҳида ўқитувчи таълим беради;
• Агар ўқувчилар мактабга 5 км. узоқдан келишса, маҳаллий ҳокимият томонидан такси билан таъминланади;
• Хусусий мактаблар жуда кам;
• Синф ўқувчилари сони 20 тадан ошмайди;
• Баҳоланиш 4 баллдан 10 баллгача .

Базавий таълим фанлари

• Қуйидаги фанлардан дарс берилади: она тили ва адабиёти, чет тили, атроф-муҳит ҳақидаги фанлар, дин ва этика, тарих, жамиятшунослик, математика, физика, кимё, биология, география, жисмоний тарбия, мусиқа, тасвирий санъат, иқтисодиёт;
• Шунингдек, қўшимча рассомчилик, мусиқа, дурадгорлик, тикувчилик ва темирчилик билан шуғулланувчи махсус амалий дарслар ҳам бор .

Юқори иккинчи таълим

• Юқори иккинчи таълимда 16-19 ёшли студентлар ўқитилади;
• Иккинчи таълим мактабларида ҳамма фанлардан чуқурроқ билим берилади;
• Таълим 3 йилга мўлжалланган, 2 йилда ҳам тугатиш мумкин. Мах 4 йил.

Юқори иккинчи таълим

Ўқув йили 5-6 даврга бўлинади ва ҳар бир курсдан(фан) ўртача 38та дарс (45мин.) ўтилади;

Таълим мажбурий, ихтисослик ва қўшимча ўрганиш мумкин бўлган курслардан иборат

Имтихон

• Якуний имтиҳон 1 йилда 2 марта (баҳор, куз)да талабаларнинг етарли билим олганликларини аниқлаш мақсадида 4 та фандан ўтказилади

Касб-Ҳунар таълими

• Базавий таълимни тамомланганлиги дастлабки талаб;
• 50дан ортиқ таълим муассаси мавжуд;
• Касб-ҳунарнинг деярли ҳар бир соҳасида билим берилади;
• Ўқув муддати 3 йил;
• 75 та дастлабки ва умумий 116 та ўқув дастурлари мавжуд;

ПОЛЬША ТАЪЛИМ ТИЗИМИ

1999 йилги таълим реформасидан кейин.

Польша Республикаси

Марказий Европада жойлашган

Польша Республикаси

майдони: 312 679 км² (дунёда 69-ўрин)

Аҳолиси: 38 192 000 киши (дунёда 34-ўрин)

Пойтахти: Варшава

Давлат бошқарув шакли: Парламент республика

Мустақиллик куни: 11 ноябр 1918

Давлат тили : Поляк тили

1 май 2004 – Европа иттифақига аъзо бўлган кун

27 декабр 2007 –Шенген зонаси таркибига киритилган

Польшанинг замонавий таълим тизими

Мактабгача таълим

1 йил

Бошланғич таълим 6 йил

Гимназия 3 йил

Лицей 3 йил

Техникум 4 йил

Касбий мактаб

2 йил

КМдан кейинги лицей 2 йил

Докторлик даражасини олиш

3 йил

ОЎЮ 5 йил

Бошланғич таълим

7 ёшдан 12 ёшгача барчага мажбурий.

Бошланғич таълим 2 босқичдан иборат:

• Биринчи босқич: 1-3 синфлар,дастлабки билимлар берилади,
• Иккинчи босқич: 4-6 синфлар, тизимли билим берилади.

Бошланғич мактаблар умумий таълим режаси асосида фаолият юритади. Унга кўра маълум фанларнинг ҳафта мобайнида дарс соатлари минимал кўринишда ўтилиши кўзда тутилади.

Бошланғич мактабда ўқитиладиган асосий компонентлар қуйидагилар: поляк тили, ижтимоий ва табиий муҳит, математика, касб-ҳунар ва технология, санъат ва мусиқа, жисмоний тарбия.

Пастки синфларда бир ўқитувчи барча фанлардан дарс беради. Юқори синфларда эса ҳар бир фандан алоҳида ўқитувчи дарс беради.

Бошланғич ва ўрта мактаблар

Chmielowicedaги давлат Бошланғич

мактаб

Дебские Володадаги Бошланғич

мактаб

Morawica боғчаси

Bilcza мактаби

Дастурий ўзгаришлар:

• Ўқувчиларнинг кўникма-малакаси ва фикрлашини шакллантиришга кўмак берувчи янги дастурий асослар киритилди.
• Имтиҳон стандартлари ишлаб чиқилди.
• Ўқитувчи ўқитиш дастури ва дарсликларни танлаш ёки ўқитиш дастурини мустақил ёзиш имкониятига эга бўлди.
• Директор ўқувчилар ҳохишига кўра бир неча дарсларни киритиши мумкин (турли тўгараклар, ўлкашунослик, экология ва бошқа ўқув фанлари бўйича машғулотлар).

Дастурий ўзгаришлар:

• Давлат миқёсида ишлаб чиқилган, бир хил баҳолаш тизимига эга бўлган, бир турдаги имтиҳонлар киритилди.
• Ўқитиш блоклари киритилди (масалан, мусиқа, санъат ва ҳ.)

Бошланғич мактаб

• Мажбурий бир йиллик мактабгача тайёргарлик: боғчада ёки мактабда.
• Болалар 7 ёшдан ўқишни бошлашади.
• Ўқиш 6 йил давом этади ва имтиҳон билан якунланади.
• Ўқиш икки босқичда бўлади:

1. Биринчи босқич 1-3-синфларни қамраб олади.Ўқитувчи ўқув дастурини ўқувчиларнинг ўзлаштириш имкониятларидан келиб чиқиб амалга оширади.

Бошланғич таълим

2. Иккинчи босқич 4-6-синфларни ўз ичига олади, ўқитилаётган фанлар анъанавий ва блокли фанларга бўлинади.

Бунда поляк тили, тарих, математика, чет тили кабилар анъанавий ўқув фанларига, химия, биология, географияни ўзида бирлаштирувчи табиат фани блокли фанларга киради.

Дарс 45 минут давом этади.

Ўқувчи мактабни 6-синфдан кейин мажбурий имтиҳонларни топшириш билан якунлайди.

Гимназия

• Таълим 3 йил давом этади.
• Гимназия 3 босқичли имтиҳон топшириш билан якунланади: гуманитар фанлар бўйича, математика ва табиат бўйича, чет тили бўйича.

Лицей, техникум

• Ўрта мактаблар баллар лимитини эълон қилади.
• Ўқиш лицейда 3 йил, техникумда 4 йил давом этади.
• Техникумни тугатган ўқувчи ўз мутахассислиги бўйича жуда мураккаб имтиҳон топширади.
• Лицей битирувчиси ҳеч қандай мутахассисликка эга бўлмайди, у фақат ОЎЮларида ўқишни давом эттириш учун тайёрланади, айрим фанлар чуқур ўрганилади.
• Лицей ва техникум етуклик аттестати имтиҳони билан якунланади.

б

Лицей, техникум

• Етуклик аттестати имтиҳонлари қуйидагилардан иборат:

• Она тилидан ёзма ва оғзаки имтиҳон;
• Чет тилидан имтиҳон;
• Ўқувчи ўзи танлаган фан бўйича имтиҳон.

• Имтиҳондан ўтиш учун 31% балл тўплаш керак.
• Имтихон натижалари маълум чизмалар бўйича ҳисобланади ва шунга кўра ОЎЮга йўлланма олади.

Олий ўқув юртлари

• Ўрта мактаб битирувчиларини ОЎЮларига қабул қилиш етуклик аттестатида тўплаган баллари асосида амалга оширилади.
• Ўқитиш зачет ва имтихонлар асосида ўтади.
• ОЎЮда икки босқичли таълим мавжуд:

• магистр даражасини олиш (5 йил);
• ёки лицензиат(3 йил) + магистр даражаси(2-йил).

• ОЎЮда ўқиш диплом иши ҳимояси билан якунланади.
• Техника ОЎЮларида инженерлик имтиҳонлари ҳам топширилади.

Ягеллон Университети

• 1816 йилда асос солинган;
• 80 дан ортиқ йўналишлар бўйича таълим берилади;
• 300 дан ортиқ чет давлат университетлари билан алоқа қилади;

Варшава университети

Давлат ва хусусий мактаблар

• Хусусий мактабларда синфларда ўқувчилар сони кам.
• Давлат мактабларида дарс соатлари сони Ўқитувчи Картасида акс этади (қонун бўйича ҳафтасига 18 соат). Хусусий мактабларда дарс соатлари сони ва шароитларни иш берувчи белгилайди.
• Хусусий мактабларда таълим жараёнига ота-оналар таъсири кучли.
• Дифференциялашган таълим босқичи мавжуд.
• Давлат ОЎЮларининг обрўси баландроқ.

Ўқитувчиларнинг хизмат поғоналари бўйича ўсиши

• Польшада ўқитувчиларнинг хизмат поғоналари бўйича ўсиши қуйидаги босқичларга эга (кетма-кет полякча номи билан):
• Янги иш бошлаган ўқитувчи “ стажер ўқитувчи ” мақомини олади.
• 9 ой муддатда стаж ўтагач, “ шартномали ўқитувчи ” мақомига эга бўлади.
• 1 йилдан кейин эса “ мианован ўқитувчи ” мақомини олиш учун стаж ўташ хуқуқини олади.
• Стаж 2 йилу, 9 ой давом этади, сўнгра гмин комиссияси олдида имтиҳон топширади.
• Мианован ўқитувчи мақомини олгач, 3 йилдан кейин “ дипломли ўқитувчи ” мақоми учун стаж қилиш имкониятига эга бўлади. Стаж 2 йилу 9 ой давом этади ва таълим вазирлиги вакиллари суҳбати билан якунланади.
• “ Дипломли ўқитувчи ” мақомини олгач, 9 йилдан сўнг “ профессор ўқитувчи ” мақомини олишга ҳаракат қилади (бу профессорлик илмий даражаси эмас).

ОЎЮ битирувчиларининг касбий номлари

• Лицензиат – ОЎЮда 3-3,5 йил ўқиган талаба.
• Инженер – Техника, қишлоқ хўжалиги, иқтисодиёт ОЎЮлари битирувчиси.
• Магистр – таълимнинг 5 йиллик стандарт курсини битирувчиси.

Илмий даражалар ва унвонлар:

Доктор – докторлик диссертациясини ҳимоя қилган шахсга бериладиган даража (биздаги фан номзодига тўғри келади).

Доктор хабилитован – докторлик даражасига эга бўлган, фанга улкан ҳисса қўшган ва яна бир илмий ишни ҳимоя қилган шахсга бериладиган илмий даража.(биздаги фан докторига тўғри келади).

Ўқитувчиларнинг хизмат поғоналари бўйича ўсиши

• Хизмат поғоналари бўйича ўсишнинг барча босқичларида берилган муддатларга амал қилиниши, бу муддатда керакли ҳужжатлар тайёрланиши ва топширилиши лозим.
• Стаж пайтида ўқитувчи мактаб директори тасдиқлаган шахсий режа асосида ишлайди. Барча иш натижаларини ҳисоботда ёзиб боради, кейинчалик директорга ва имтиҳон комиссиясига тақдим этади.
• Хизмат поғоналари бўйича ўсиши ўқитувчининг тегишли мақомга эга бўлиши ва ойлик маошининг ошиши билан боғлиқ.
• Ўқитувчини ишга қабул қилиш ва касб имтиёзларига эга бўлиш кўп жиҳатдан унинг мақомига боғлиқ.

БЕЛГИЯ ДАВЛАТИ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ

БЕЛЬГИЯНИНГ ПОЙТАХТИ БРЮСЕЛЬ – КАТТА ВА ЧИРОЙЛИ ШАҲАР

• Бу ерда энг ажойиб жой Марказий майдон. У шундай чиройли бинолар билан ўралган-ки, худди эртаклар шаҳрига тушиб қолгандек бўласиз.
• Икки йилда бир марта бу ерда гуллардан гилам ёзилади.

• Бельгияда давлат тили – француз ва фламанд тиллари. Аҳоли сони - 10 839 905 киши

БЕЛГИЯ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ

КОЛЛЕЖ ВА МАХСУС КАСБ ТАЪЛИМ БИЛИМ ЮРТЛАРИ 16-18 ёш

МАКТАБГАЧА ТАЪЛИМ

• Бельгияда мактабгача таълим (МТ) 2,5 ёшдан бошланади. Ушбу белгиланган ёшга етганда болаларни мактабгача таълим муассасасига беришади, шу сабабли гуруҳдаги болалар сони йил давомида ўзгариб боради.
• Мактабгача таълим гуруҳларининг асосий мақсади: болаларнинг билиш, билим орттириш (когнитив), коммуникатив ва ижодий қобилиятларини ривожлантириш ҳисобланади. Машғулотлар ўйин шаклида олиб борилади.
• Мактабгача таълим мажбурий таълим дастурига киритилмаган бўлсада, Бельгияда тахминан 90%гача бўлган болалар унга қатнашади. Кўп ҳолларда мактабгача таълим муассасалари бошланғич мактабларга уйғунлашган бўлади.
• Болалар 6 ёшга етганда бошланғич мактабнинг биринчи синфига ўқишга киради.

БЕЛЬГИЯДА ЁШ БОЛАЛАР БОЛАЛАР БОҒЧАСИДА ТАРБИЯЧИЛАРНИНГ ЗИЙРАК НАЗОРАТИ ОСТИДА БЎЛИШАДИ

МАКТАБ

• Мактаб таълими даври 2 та бошланғич ва ўрта мактаб босқичига бўлинади. Бошланғич мактаб, ўз навбатида, 3 та ва 2 та синфли босқичдан иборат. Бу даврда болалар арифметика, ўқиш, ёзиш, мусиқа, тарих ва баъзи бошқа фанлардан таълим олишади. Дарслар 8.30 да бошланиб, 15.30 гача давом этади. Соат 12.00 дан 13.00 гача тушлик учун танаффус берилади.
• Чоршанба куни тушликдан сўнг, шанба ва якшанба кунлари дам олиш кунлари ҳисобланади.

• Брюсселдаги фламанд мактаб дастурига биринчи ёки иккинчи синфдан бошлаб, француз тилини ўқитиш киритилган. Қолган фламанд мактабларининг кўп қисмида бу фан бошланғич мактабнинг 3-босқичида ўргатилади. Мамлакатнинг француз тилида сўзлашувчи қисмида ўқувчининг ҳоҳишига кўра инглиз ёки нидерланд тиллари ҳам ўргатилади. Герман тилида сўзлашувчи қисмида француз тили мажбурий тарзда ўқитилади.

• Шунингдек, Бельгияда, белгиланган ижтимоий гуруҳ (денгизчи ва дипломатлар болалари)га йўналтирилган қатор хусусий мактаблар ҳам фаолият кўрсатади.
• Ўқувчилар бошлангич мактабни тугатиб, худди шундай 3 та 2 йиллик босқичдан иборат ўрта мактабга ўтадилар. Бу босқичда ўқувчилар фанларни маълум гуруҳлар орасидан танлашлари шарт бўлади ва бу танлов маълум даражада уларнинг дарс жадвалини аниқлаб беришга асос бўлади. Дарс жадвалидан бу танланган фанлардан ташқари хамма учун мажбурий фанлар ҳам жой олган. Масалан, давлат тили ва жисмоний тарбия фанлари ва ҳоказо.

• Техник ўрта мактаблар (Technisch Secundair Onderwijs, (TSO)) иккита: ТТК ва SТК каби “типчалар”га бўлинади. 1- “типча”даги мактабларда таълим техник жиҳати томонига йўналтирилган, 2- “типча” - амалий муассасаларга ихтисослашган. Мазкур таълим муассасаларида математика, тиллар, тарих, табиий фанларга урғу берилади, лекин АСОга нисбатан билим ҳажми камроқдир. SТК битирувчилари меҳнат бозорига чиқишга тайёр, ТТК битирувчилари эса, одатда, ўқишни давом эттиришни: ихтисоси бўйича бир йил қўшимча таҳсил олиш, туризм, савдо, соғлиқни сақлаш каби соҳалар бўйича бакалавр ёки ҳаттоки магистр даражасини олишни афзал кўришади.

• Касбий-техник ўқув юртлари (Beroeps secundair ondwerwijs (VSO)) дурадгор, заргар, ғишт терувчи (қурувчи) уста каби ўзига хос мутахассисликлар бўйича таълим таклиф этишади. VSО — фақат Бельгия ўрта таълимида мавжуд бўлган таълим муассасаси типидир, бундан кейин олий таълим олиш имконияти кўзда тутилмаган. Агарда ушбу таълим муассасаси битирувчиси қўшимча йил (7 ёки 8) ўқиш истагини билдирса, бу қўшимча ўқув йилидан кейин битирувчига ТSО дипломига эквивалент бўладиган диплом беришади.

• Ўрта бадиий таълим муассасалари (Kunst secundair onderwijs (KSO)).
• Ушбу ўқув юртлар санъат соҳаси бoйича олий маълумотга эга бўлиш учун университет ёки коллежга ўқишга кириш учун талабаларни тайёрлайди.
• Танлаган йўналишига қараб, актёрлик маҳорати, хореография, мусиқа ёки тасвирий санъат устувор бўлиши мумкин.

• Бельгия таълимига француз, фламанд ва немис ҳамжамиятлари жавобгар. 6 ёшдан 16 ёшгача ва кечки мактабларда 18 ёшгача бўлган барча болалар учун таълим мажбурий ва бепулдир. Саводсизлик деярли тугатилган.
• Бельгияликлар болаларининг ярми хусусий, аксарият қисми католик черковларга тегишли бўлган мактабларда таҳсил олади. Қарийб барча хусусий мактаблар давлат томонидан томонидан ёрдамга бериладиган маблағ-субсидия билан таъминланади.

• Мактаб таълимининг биринчи босқичи - олти йиллик бошланғич мактаб ҳисобланади. Ўрта таълим аксарият ҳолларда учта икки йиллик босқичдан иборат бўлиб, унинг дастлабки тўрт йили мажбурийдир. Биринчи ва иккинчи босқичларда ўқувчиларининг тахминан ярми умумпедагогик тайёргарлик, бадиий таълим олишади ёки техник ёхуд ҳунармандчилик тайёргарликдан ўтади; бошқалар эса таълимнинг умумий курсини ўташади.
• Охирги гуруҳининг тахминан ярим ўқувчилари битиргандан кейин университетга кириш ҳуқуқини берувчи ўрта мактабнинг олий босқичида таълим олишни давом эттирадилар.

• 1970 йили француз тилида сўзлашиладиган Валлония, нидерланд тилида сўзлашувчи Фландрия, икки тилда сўзлашиладиган Брюсселъ ва немис тилида сўзлашиладиган Германия билан чегарадош бўлган Валлония шарқидаги тумандан иборат 4 та лингвистик ҳудуд мамлакат конституциясида мустаҳкамланди.
• Ўша вақтдан бери маориф федерал вазирлиги фақатгина ўрта таълимнинг мажбурийлигини назорат қилади ва барча босқич бўйича таълим тўғрисидаги диплом ва сертификатларни бериш талабларини белгилайди.

БЕЛЬГИЯДА ОЛИЙ ТАЪЛИМ: УНИВЕРСИТЕТЛАР ВА ОЛИЙ МАКТАБЛАР

• Бельгия олий таълими ўзининг кўҳна анъаналарига эга. Ўқитиш жараёни ва замонавий илм-фанни ривожлантиришнинг муҳим йўналишлари бўйича фундаментал ва амалий тадқиқотларни ўтказиш ўртасидаги боғлиқлик Бельгия таълим тизими учун анъанавий ҳисобланади. Бельгияда ўқишни танлаш жараёнида эътиборни, асосан, ишлаб чиқариш (масалан, технологиялар) ва бизнес (халқаро бизнес, иқтисодиёт, бошқарув, ҳуқуқ, молия ва бошқа)лар билан боғлиқ бўлган дастурларга қаратиш керак бўлади.
• Бунда, албатта, таълим олиб бориладиган тилни билиш тўғрисида далиллар бўлиши керак. Бельгиядаги таълим халқаро бизнесга йўналтирилганлиги олий ўқув юртлари битирувчилари учун катта имконият беради.

• Бельгияда 7 та академия ва 8 та университет фаолият кўрсатади.
• Бельгияда олий таълим қадимги анъаналарга эга: биринчи олий ўқув юрти -Лювен католик университети ҳисобланади. У 1425 йил ташкил топган. 1517 йили Эразм Роттердам ҳам Лювенда уч тиллик (иврит, лотин, грек) мактабга асос солди ва унинг намунасида Парижда Франция коллежи яратилди.
• Антиверпен университети мамлакатдаги энг янги университет, у гуманитар дастурлари билан ном қозонган.

МАМЛАКАТ ПОЙТАХТИДА ИККИТА ФРАНЦУЗ ВА ФЛАМАНД ЭРКИН УНИВЕРСИТЕТЛАРИ БОР

УНИВЕРСИТЕТ ТИПИДАГИ ЎҚУВ ЮРТЛАР ВА ОЛИЙ МАКТАБЛАР

• 1970 йил 7 июлдаги қонунга мувофиқ олий ўқув юртлар университет типидаги ўқув юртлар ва Олий мактабларга бўлинади. Аслини олганда 7 та Бельгия университети фаолият юритади: Льеж давлат университети, Монсе-Энодаги университет, Гент давлат университети, Брюсселъ Эркин университет (француз ва алоҳида фламанд тилида), Лювен католик университети (француз ва алоҳида фламанд тилида). Улар қаторида бир нечта хорижий университет бўлимлари (Брюсселъ ва Антверпенда), ҳамда университетга тенглаштирилган қатор Бельгия олий ўқув юртлари (одатда улар университет факулътети, марказ, бирлашма ёки жамғарма номларига эга) фаолият юритади.

• Таълим бўйича бошқа масалалар тиллар ҳамжамияти ваколатига киради.
• Шундай қилиб, олий таълим масалалари Фламанд ҳамжамиятининг таълим ва давлат хизмати Вазирлиги, Француз ҳамжамиятининг олий таълим, илмий тадқиқотлар, халқаро алоқалар ва спорт Вазирлиги ҳамда Немис тилида сўзлашувчи ҳамжамиятнинг таълим, маданият, илмий тадқиқотлар, ҳайкаллар ва диққатга сазовор жойлар Вазирлиги ваколатидадир.

• Олий ўқув юртларнинг бир қисми - юқорида номлари қайд этилган ҳамжамиятлар ҳукуматлари бюджетидан молиялаштириладиган давлат, ёки «расмий» ўқув юртлари ҳисобланади.
• Бошқалари шахсий маблағлар ҳисобидан - хусусий, шахс ёки ташкилотлар томонидан очилган ва “мустақил”, “эркин” номларига эга бўлишган. Уларнинг аксарияти Бельгияда, анъанага кўра, таълимнинг барча босқичларини, шу жумладан олий таълимни, ташкил этиш ва молиялаштиришда катта аҳамиятга эга бўлган Рим католик черкови раҳбарлигида очилган. Баъзи мустақил ўқув юртлар, хусусан, католик университетлар ҳамжамиятлар ҳукуматлари кўмагидан фойдаланишади.

• Брюсселдаги Эркин университет - Нидерланд тилида ўқитиладиган университет ҳисобланади. Ушбу университетлар номларидаги “эркин” сўзи уларнинг мустақил ўқув юрти эканини билдиради.
• Улар эркин илмий тадқиқотлар принципига бўйсинади ва шиорлари ҳам бир хил: “Қоронғуликни илм билан енгиш”. Брюсселъ Эркин университети юқорида қайд этилганидек, 1834 йили ташкил топилган ва таълим фақатгина француз тилида, 1934 йилдан бошлаб голланд тилида ҳам олиб борилади. 1970 йили эса Нидерланд тилида ўқитиладиган факулътетлар Эркин университетларига ажратилади. Шундай бўлсада ҳар иккала университет ўзаро ҳамкорлик дастурини амалга оширади. Факулътетлари:
•  ҳуқуқ ва криминология;
•  иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий фанлар;
•  психология ва педагогика;
•  табиий фанлар;
•  тиббиёт ва доришунослик;
•  философия ва филология;
•  техник (муҳандислик) фанлар;
•  жисмоний тарбия;
•  ўқитувчиларни тайёрлаш
• фанлараро гуруҳ.

• Шунингдек, университетга тенглашган ўқув юртлар таркибига Қиролнинг ҳарбий мактаби ҳам киради. Университет дипломи мавжудлиги амалдаги қонунчиликка мувофиқ маълум давлат мансаб, лавозимларини эгаллаш ва жамоат аҳамиятига эга (адвокат, врач ва бошқа) мутахассисликлар бўйича фаолият юритиш учун рухсат олиш учун керакдир.
• Алоҳида ҳолатларда Бельгия университетлари чет элликларга Бельгияда ишлаш ҳуқуқига эга бўлмаган диплом беришади. Университетда таълим олиш энг кам муддати 4 йилдир, лекин баъзи мутахассисликлар бўйича ундан кўп йил таҳсил олиши мумкин.

• “ Кандидат” даражаси - 2 ёки 3 йиллик таянч таълим олганидан кейин берилади. Бу 1-цикл ҳисобланади (кейин эса таълимнинг 2-цикли, яъни ихтисос (соҳа) бўйича тайёрлаш бошланади;
• “ Лиценциат” - бакалавр даражасига мос келади, мутахассислиги бўйича 2 ёки 3 йиллик қўшимча таълим олиши ва илмий иш ёзганидан кейин берилади.
• Баъзи фанлар бўйича кўп муддатли ўқишдан кейингина ушбу даражага эришиш мумкин.
• “ Доктор” - магистр даражасига тўғри келади, мазкур даражага “лиценциат” даражасини олгандан кейингина камида яна 1 йил таҳсил олиб, диссертацияни ёзиб, албатта уни ёқлаш талаб этилади.
• “ Олий таълим агреже”си - ушбу иерархия (кетма-кетлик)нинг олий даражаси ҳисобланади ва у докторлик даражасини олиб, 2 йил муддат ўтишидан кейингина берилиши мумкин.

• Университетларда, шунингдек университетдан кейинги таълим ёки, одатда, давомийлиги 2-3 йил бўлган “3-чи цикл (босқич) таълими” бордир.
• Мазкур таълим турининиг мақсади инсонларга кўшимча таълим ёки даража олиш учун имконият яратиш ҳисобланади. Баъзи фанлардан университет даражасига эга бўлиш учун кечки ёки дам олиш кунлари курслари ташкил этилиши орқали ёши катта бўлган кишиларга имконият яратилади. Баъзи университетларда таълимнинг “алмашиб келиш”и, яъни таълим олиш жараёни ишлаб чиқаришдаги амалиёт билан алмашиб келади ва “танаффусли таълим” каби шакллари мавжуд. Бельгия олий мактаб тизими учун таълим жараёни билан замонавий фанни ривожлантиришнинг муҳим йўналишлари бўйича амалий тадқиқотларнинг боғлиқлиги анъана бўлиб қолган.

• Илм, фанни ривожлантириш учун университетларнинг бюджетидан 40% гача бўлган миқдордаги маблағ ажратилади. Илмий тадқиқотларнинг молиялаштирилиши вазирлик, саноат ва қишлоқ хўжалигида илмий-тадқиқотларга кўмак Институти йўналишлари бўйича давлат маблағлари, илмий тадқиқотлар Миллий жамғармаси, шунингдек турли хил компания, жамғарма ва ассоциациялар йўналиши бўйича хусусий (шахсий) манбалар ҳисобидан амалга оширилади.

• 1995 йил 8 августдаги “Олий мактабларда таълимни ташкил этиш тўғрисида”ги Декрет “узун” ва “қисқа” типдаги таълимни белгилаб берди.
• Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, олий ўқув юрти номидаги “институт” ёки “университет” сўзлари мазкур ўқув юрти ўз битирувчиларига олий маълумот беради дегани эмас. Қисқа муддатли таълим 3 йиллик (баъзи ҳолларда санъат ва тиббиёт соҳалари бўйича 4 йил) муддатли бир циклдан иборат бўлади.
• Назарий қисмини ўқитиш навбатма-навбат лаборатория, устахоналардаги амалий машғулотлар билан биргаликда олиб борилади.
• Кўпинча фермер, бухгалтерия, ҳамшира, мактаб ўқитувчиси, механик, кутубхоначи, фотограф, котиба каби мутахассисликларга ўқитиш таълимнинг 1-йилидан бошланади.
• Узоқ муддатли олий таълим ҳар бири давомийлиги 2 йилдан иборат 2 циклдан иборат.

• Бельгия олий ўқув юртлари томонидан берилган барча дипломлар Европа Иттифоқи давлатлари, шунингдек Исландия, Норвегия, Турция ва Малъта мамлакатларида эътироф этилади.
• Биринчи босқич Gradue diplom берилиши билан якунланади. Иккинчи поғона таҳсилидан кейин Licencie diplomi берилади. Институт ва университетларнинг иккинчи поғона битирувчилари учун ягона бўлиб, умумий ҳисобланган учинчи поғонадан кейин битирувчига (Ingeneurdiplome) дипломли муҳандис даражаси берилади. Аслида, олий таълим секторлари оралиғидаги чегаралар ўзгалар учун ёпиқ эмас ҳамда талабалар навбатдаги таълим босқичини ўз мутахассислигига мос келадиган ҳоҳлаган олий ўқув юртида давом эттириши мумкин.

• Олий ўқув юртига кириш имтихонлари мавжуд эмас: таҳсил олиш учун ёзилиш тизими мавжуддир. Баъзи Олий ўқув юртларида келажак талабалари учун қўшимча равишда тест синовларини ўтказишади.
• Бельгиядаги талабалар турар жойида етарлича қулай шароит яратилган

хитой таълим тизими

Хитой

• Расмий номи — Хитой халқ Республикаси.
• Пойтахти— Пекин.
• 22 та Провинцияга бўлинган.
• Ҳудуди— 9597000 км.кв
• Ахолиси – 1 млрд 330 млн кишидан ортиқ (2013).
• Давлат тили хитой тили .
• Дини — конфуцийлик, даосийлик, буддавийлик, христианлик, ислом .
• Пул бирлиги — юан.

Пекиннинг географик координатлари:

Хитой Халқ Республикаси (ХХР), Марказий ва Шарқий Осиёдаги давлат, асосан унга Хитой давлати (Хитой империясининг 18 тарихий провинциялари), Ички Мўғулистон, Шинжон, Шимолий-Шарқ (Манчжурия) ва Тибет киради. Хитой Шарқий ва Марказий Осиёда жойлашган. Дунёнинг 13 та давлат билан чегарадош ва дунёдаги энг узун қуруқлик чегарасига эга (22,8 минг км). Унинг қирғоқлари Сариқ Денгиз, Шарқий Хитой ва Жанубий Хитой Денгизлари билан ювилади.

Шанхай

Xitoyda yashash oson emas. Aholisi ko‘p bo‘lgan mamlakatda o‘z kunini ko‘rish uchun tinimsiz mehnat qilishga to‘g‘ri keladi. Biroq xitoylik bolalar bunga tayyor ―ularning og‘ir mehnati birinchi sinfdan boshlanadi.

Ko‘plab Xitoy maktablarida isitish quvurlari yo‘q, shu sababli ustoz va o‘quvchilar ustki kiyimni echishmaydi. Markaziy isitgichlar mamlakat shimolida mavjud. Xitoyning markaziy va janubiy qismi iliq iqlimga moslashgani uchun juda ham sovuq havoda konditsionerlarni yoqish mumkin. Maktab formasi ― sport kiyimi: keng ishton va qalin kurtka. Forma deyarli barcha erda bir xil. Maktabning barcha hududi katta temir darvozalar bilan o‘ralgan. Ular faqat bolalarning darsi tugaganida ochiladi . 

Xitoy maktablarida har kuni badantarbiya va umumiy yig‘ilish qilishadi. Yig‘ilishlarda davlat yoki maktab bayrog‘i ko‘tarilib, muhim xabarlar aytiladi. Uchinchi darsdan so‘ng barcha ko‘zlarni chalg‘itish uchun turli mashqlar bajaradi. Tszinan shahridagi maktab o‘quvchilari tomda mashq bajarishadi.

Katta tanaffus asosan tushlik qilish uchun mo‘ljallangan va u bir soatga cho‘ziladi. Bu vaqt ichida bolalar oshxonaga kirib (agar maktab oshxonasi bo‘lmasa, ularga maxsus qutilarda taom keltirishadi) ovqatlanishadi va dam olishadi. Barcha maktab o‘qituvchilariga to‘yimli taomlar bepul beriladi. Tushlik odatda, go‘shtli va ikkita sabzavotli taom, guruch va sho‘rvadan tashkil topadi.Qimmat maktablarda mevalar va yogurt ham beriladi. Mazali va to‘yimli tushlikdan so‘ng kichik sinf o‘quvchilariga 5 daqiqa mizg‘ib olishiga vaqt beriladi.

O‘qituvchilar juda ham qadrlanadi. Ularni ismlariga «ustoz» qo‘shimchasini qo‘shib chaqirishadi. Maktabda o‘quvchilar ustozlariga ta’zim qilishdi. Ko‘plab maktablarda tartibsizlik uchun jismoniy jazo qo‘llaniladi. O‘qituvchi qandaydir ayb ish uchun o‘quvchini qo‘l bilan urishi mumkin. O’quvchilarga ingliz tilini o‘rganishlari uchun ma’lum muddat berilgan va yodlanmangan so‘zlar uchun ularni tayoqchada urishadi.

Xonalarda o‘quvchilarning o‘zlashtirish reytingi osib qo‘yiladi va bu ularning yanada yaxshi o‘qishiga turtki bo‘ladi. A dan Fgacha bo‘lgan baholar ichida eng yuqorisi A ― 90―100 foizli ko‘rsatkich, F esa ― eng qoniqarsiz 59 foizdir. Yaxshi xulq ― ta’lim tizimining muhim qismi. Masalan, to‘g‘ri javob yoki namunali xulq uchun darsda o‘quvchi bir xil rangli yulduzcha yoki qo‘shimcha ball oladi. Darsda gaplashib o‘tirganlarning ballari olib tashlanadi.

Таълим тизими

1) Бошлангич мактаб 1-6 синф (6-12 ёш)

2) Кичик ў рта мактаб 3 йил (12-15 ёш)

3) Катта ўрта мактаб 3 йил (15-18 ёш)

Урта мактабларда укиш мажбурий эмас. Кобилияти булса юкори синфларга утиши мумкин. 7,8,9 июн кунлари бутун Хитой буйича мактабларда битирув имтихонлари утказилади.

Имтихонлар куйидаги фанлардан булади : хитой тили, математика, физика, тарих, биология кабилар.

18 ёшдан касб-хунар коллежи, институт, университетларга борилади. Коллежларда укиш 3 йил давом этиб, ишлаб чикариш корхоналари учун малакали ишчилар етказиб беради.

70 % битирувчилар олий укув юртларига киришади. Олий укув юртига кириш учун хужжатлар ва ариза йуналиш буйича топширилади. Сунгра имтихонлар ёзма равишда йуналишга караб топширилади. Факат чет тилидан огзаки имтихон хам топширилади. Имтихонлар мактаб укитувчилари томонидан текширилади. 25- июнда 3 маротабали текширишдан кейин имтихон натижалари эълон килинади.

Хар бир институт ва университет уз савиясига караб белгиланган балларга эга. Натижа балларига караб, укувчи университет ва институтни танлайди. Шунингдек телевизион укиш тури хам мавжуд булиб, уларга кирилаётганда имтихон топширилмайди, факат битирилаётганда имтихон топширилади. Масофавий укитиш курслари махсус техно-парклар томонидан амалга оширилади.

1999 йил 1 январда ХХР нинг олий таълим тизими хакидаги янги қонуни кучга кирди. Таълим вазирлигига 70% (2200 таси) олий укув юртлари буйсунади. Қолганлари турли вазирликларга қарайди. Бакалавриат 4 йил, магистратура 2-3 йил, аспирантура 3 йил давом этади. Бакалавр, магистр ва фан номзоди даражалари берилади. Ассистент, ўқитувчи (лектор), доцент ва профессор илмий унвонлари берилади. Олий ўқув юртлари кредит тизими асосида ишлашмокда. Шанхай университети 10 йилдан бери кредит системасида ишламокда. Талабалари сони 16000 нафар (3000 ги кечки). Бакалаврлар 311 кредит йигишлари лозим. Бакалаврлар бу кредитни 3-8 йил давомида йигиб, шу орада ўқишни тугатиши мумкин.

1 кредит 10 соатга тенг. Маърузалар учун 10 кредит, амалий машгулотлар учун 30 кредит, лаборатория ишлари учун 20 кредит, диплом иши ва бошкалар учун белгиланган кредитлар ажратилган. 311 балга 10% етмаса хам бакалавр даражаси берилмайди. Кредит системаси укиш вакти, гурух, укиладиган фанларни ихтиёрий танлаш имконини беради. 60% га якин фанлар мажбурий колган 40% фанлар танлов фанлари хисобланади. Шунингдек талаба 1-курсда укиб туриб, фанни танлаш оркали юкори курс фанларини хам укиши мумкин. 1,2,3,4 курсларда утилувчи фанлар аник белгилаб куйилмаган. Фанларни кийинлик даражасига караб кредитлар узгаради. Хар бир талаба албатта диплом ишини ёзади. Хамма талабага бир хил диплом берилади. Талабалар 1 хафтада 32 соат (1 соат давомийлиги 45 минут) дарс олади. Колган вактларда компьютер хоналари, кутубхона, лабораторияларда мустакил ишлашади. Бакалаврлар укиш давомида купрок фанларни утиб 2 та йуналиш буйича хам диплом олишлари мумкин.

Бахолаш мезони куйидагича:

А- 90-100 балл

А - -87-89 балл

В- 78-86 балл

В - -75-77 балл

С- 68-74 балл

С – -60-67 балл

D- 59 баллгача

D га ва пастига кредит берилмайди.

Укув йили 2 семестрдан иборат: 1.сентябрь-январь, 2. февраль-июнь ойлари. 1-семестрдан кейин 2-3 хафталик, 2-семестрдан кейин 2 ойлик таътил берилади.

Шанхай университетида укув йили 3 семестрдан иборат: 1.Сентябрь-декабрь 2. Январь-апрель 3.Апрель-июнь. Шанхайда 65 та университет ва институтлар мавжуд. Бакалаврларни укишни тугатгач 95% иш билан таминланади. Бунда университет уларни иш билан таъминлашни уз зиммасига олмайди. Факат битиришдан олдин корхона ва компания вакиллари билан учрашувлар ташкил этилиб, йуналиш ва таклифлар берилади.

Бакалаврлар укишни тугатиб магистратурага имтихон топшириш оркали киришлари мумкин. Бунда бакалавр бошка йуналишдаги магистратурага хам укишга кириши мумкин. Магистрлар укиш давомида иш билан таъминланади.

Аспирантурага кириш учун 3та имтихон топширилади:

1.инглиз тили

2. мутахассислик

3.информатика.

Аспирантурада бир йил давомида дарслар утилиб маълум баллар йигилади, кейинги 2 йил илмий рахбар билан илмий изланишлар олиб борилади. Аспирантура даврида 2 та макола чоп этилиши керак (SCI, EI, ISTP индекслари бор журналларда). Шанхай университетида табиий ва гуманитар фанлар буйича EI типига мос келувчи 2 та журнал чоп этилади. Ахборот технолгиялари сохасида Software, CAD, Trans an Computer журналлари мавжуд (умумий сони 20 тага етади). 10 га якин фанлар тингланади ва улардан имтихонлар топширилади. 4-5 та фан мажбурий, колгани танлов асосида.

Химоя учун 40-50 бетли диссертация ёзилади. Шанхай университети учун шундай махсус хукук берилганки, диссертация ёзиб булингач 20 та атрофида профессорлар бу ишни куриб чикиб, розилик билдирса университетнинг узи кандидатлик даражасини беради. Аспирантурада 100 кредитгача тупланади (60 дан юкори булиши керак).

Шанхай университетида укиш учун йилига 5000 юан ($600) атрофида пул туланади. Талаба ётокхона билан таъминланади. Кутубхона, лаборатория хоналари, спорт заллари ва стадионлардан бепул фойдаланади. Агар бакалавриат вактида укиш муддати узайиб кетса хар йил учун туланади. Талбаларга стипендия берилмайди.

Укитувчилар хам уз даражаларига эга. Улар хам белгиланган микдорда балларни туплаши керак. Бу баллар илмий маколалар,илмий изланишлар шунингдек дарсни утиш савиясига караб белгиланади. Куп холларда укитувчининг савияси уни дарсига келуви талабалр сони билан улчанади. Агар укитувчининг дарсига талабалар келмаса укитувчи ишдан озод этилади. Укитувчиларни йиллик юклама соати 320 соатга, профессорларга 350 соатга тугри келади. Университетда 2000 дан ортик профессор- укитувчилар доимий ишламокда. Маъруза заллари компьютер, проектор, керакли кургазма куроллар билан таъминланган. Ойлик маошлари 2500 -8000 юан ($300-$1000) атрофида.

Укув бинолари, кутубхоналар, талабалар ётокхонлари, кичик супермаркетлар, спорт заллари, майдонлар, боглар хаммаси битта майдонда жойлашган. Полиция хизмати ва ички назорат хизмати томонидан бинолар курикланади, назорат килинади.

Шанхай университетида 25 та колежлар мавжуд. Коллежлар узини ичига мактабларни олади. Шанхай университети тузилиши:

Университет кутубхонаси.

Кутубхона хар бир коллежда мавжуд. Китобларни кидириш тизими кутубхона киришига жойлаштирилган (компьютер оркали). Кутубхонада 10 мингдан ортик электрон китоблар мавжуд. Олинган китоблар бошка кутубхонага хам топширилиши мумкин. Хар бир кутубхонада 70 дан ортик компьютерлар мавжуд булиб, интернет тармогига уланган. Шунингдек талабалар учун укув заллари мавжуд.

Университет сайти: http://www.shu.edu.cn

Университет кутубхонаси сайти: http://www.lib.shu.edu.cn .

• Хитойлик талабаларда Ўзбекистонга нисбатан ва умуман ўзбек тили, маданиятига бўлган қизиқиш жуда катта. Бошланғич курс талабалари ўзбек тилини жуда мароқ билан ўрганишга киришдилар. Бироқ икки тилнинг товуш тизимларидаги айрим тафовутлар кўпроқ машқ қилишни талаб этади

– Талабалар ўзбек урф-одатлари, aйниқса, ўзбек миллий мусиқа санъати, миллий эстрада намуналарига қизиқишлари катта .

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!